Morgunblaðið - 27.07.1990, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 27. JÚLÍ 1990
C 3

mmmm^
Úr ópíumvalmúa eru unnin lyfin morfín og kódeín. Morfín er mikilvægt kvalastillandi lyf, notað í
krabbameinslækningum og við erfiðar skurðaðgerðir. Kódeín hefur vægari verkun og er í mörgum
verkjastillandi töflum t.d. kódímagnyl.
Úr jurtinni Catharanthus roseus eru unnin krabbameinslyfin vinblastfn, vinkristín og vindesín sem
notuð eru á sjúkrahúsum.
Ur þessari jurt eru unnin lyfin skopolamín, sem notað er við ferðaveiki sem lyfplástur, og
atrópín sem er stungulyf notað við skurðaðgerðir ásamt svæfingalyfjum.
Hreindýramosi
„Við höfum einnig kannað hreindýr-
amosann, hann er mjög áhugaverð-
ur. í honum myndast efni sem hef-
ur breiða bakteríuhemjandi eig-
inleika. í hreindýramosa myndast
efni sem er mun virkara gegn
berklabakteríu en efnin í fjallagrös-
um. Þessar jurtir vaxa hlið við hlið
í náttúrunni, en hreindýramosinn
virðist lítið hafa verið notaður til
lækninga áður fyrr. Við höfum ein-
angrað þetta efni i hreindýramosa,
og í samvinnu við Ásbjörn Sigfús-
son lækni á Rannsóknarstofu í
ónæmisfræði kannað áhrif þess á
vöxt illkynjna frumna. Einar Már
Sigurðsson lyfjafræðinemi rannsak-
aði hreindýramosann sem loka-
verkefni. Þarna er um frumathugan-
ir að ræða og eru niðurstöður óneit-
anlega áhugaverðar. Raunar höfum
við aðeins kannað ákveðna þætti,
en við vitum ekki hvort þetta efni
virkar í mannslíkamanum, hvort það
gefur aukaverkanir eða önnur efni
sem gætu haft óheþpileg áhrif. Ef-
nið er alls ekki fullrannsakað."
Vallhumall
„Lyfjafræðinemar á 5. ári hafa
kannað íslenskar jurtir sem hluta
af lokaverkefni og hafa margir
þeirra valið að kanna lækningajurtir
eins og þaldursbrá og vallhumal.
Vallhumall var t.d. lokaverkefni Sig-
urlaugar Elmarsdóttur sem lauk
prófi nú í vor. Vallhumallinn var
mikið notaður sem bólgueyðir og
þótti krampalosandi. Frumathugun
bendir til þess að þarna geti verið
til staðar efni sem hafi slíkar verk-
anir. Sigurlaugu tókst að einangra
tvö þeirra. Nú er loks komið til
landsins tæki til efnagreiningar á
plöntum, svokallaður kjarnarófs-
mælir (NMR), sem staðsett er á
Raunvísindastofnun. Tilkoma NMR-
tækisins er mikil lyftistöng fyrir allar
efnarannsóknir hér á landi og nýtist
mjög vel við rannóknir á náttúruefn-
um.“
Kartöflur
„Við erum að undirbúa rannsókn-
arverkefni á svokölluðum glykó-alk-
alóíð-samböndum í kartöflum. Við
höfum áhuga á að greina þessi efni
í mismunandi tegundum af íslensk-
um kartöflum frá hinum ýmsu rækt-
unarsvæðum. Þetta eru efni sem
geta verið skaðleg þegar til lengri
tíma er litið og víða erlendis er far-
ið að setja ákvæði um hámark þess-
ara efna í kartöflum. Efnið getur
myndast í græna litnum sem kart-
öflur fá við sólarljós eða við
geymslu, en það þarf ekki að vera
samhengi þar á milli. Efnið getur
myndast í kartöflunni sjálfri, en svo
getur magnið aukist við geymslu
og við sólarljós. Þetta verkefni er
undirbúið í samvinnu við Rannsókn-
arstofnun landbúnaðarins og Sigur-
geir Ólafsson plöntusjúkdómafræð-
ing, en aðalhvatamaður verkefnis-
ins er prófessor Þorkell Jóhannes-
son, fyrrverandi formaður eiturefn-
anefndar."
Hvítlaukur
— Nú er hvítlaukur talinn allra
meina bót.
„Það er með hvítlaukinn eins og
svo mörg náttúrulyf að ekki er vitað
nákvæmlega um verkanir og auka-
verkanir. En margt bendir til þess
að neysla á ferskum hvítlauk geti
verið gagnleg til að fyrirbyggja
æðakölkun og að reglubundin
neysla á hráum hvítlauk geti dregið
úr hækkun á blóðþrýstingi. Rann-
sóknir benda aftur á móti til þess
að áhrifin séu bundin við neyslu á
ferskum hvítlauk í talsverðu magni.
í sambandi við þessar hvítlauks-
afurðir, sem verið er að selja sem
„lyktarlausar", hefur ekki verið
hægt að sýna fram á að virku efnin
í hvítlauknum varðveitist við virrnsl-
una. Önriur efni hafa ekki verið full-
könnuð, en það er mikill áhugi á
hvítlauk og miklar rannsóknir í
gangi víða um heim.“
— Hafa önnur efni í hvítlauks-
hylkjum verið rannsökuð?
„Nei, það sem skortir eru kröfur
um að á umbúðum þessara afurða
sé nákvæm innihaldslýsing. Áf
þeim ástæðum geta þessar afurðir
verið mjög misjafnar. Við vitum
ekki hvaða efni eru í þeim.“
Náttúrulyf
— Hér á markaði eru seld telauf
við allskyns kvillum, hafa þau verið
rannsökuð?
„Nei, og það er raunar mjög
slæmt. Þó mikið af þessum jurtum
sé skaðlaust þá eru engar kröfur
gerðar um gæðaeftirlit. Það hefur
komið fyrir erlendis að í þessar te-
jurtir hafi slæðst plöntur sem inni-
halda pyrrolizidín-efnasambönd og
önnur efni sem geta valdið eitrun-
um. Það hefur komið fyrir að þau
hafa valdið miklum skaða, bæði
dauðsföllum og alvarlegum1'sjúk-
dómum.
Fólk leitar í þessi náttúrulyf en
gerir sér ekki grein fyrir því að nátt-
úruefni geta verið skaðleg ekki síð-
ur en lyf. Þessvegna er full ástæða
til að hafa nákvæmt eftirlit með
þessum efnum. Við viljum vita hvað
við erum að leggja okkur til munns."
Náttúrulyf tískufyrirbrigði
Kristín sagði að ekki væri rétt
að fordæma þessi náttúrulyf sem
fólk væri að taka inn og teldi sig
hafa gott af. Um það væri ekki
nema allt gott að segja svo lengi
sem fólki liði betur og svo framar-
lega sem það væri nokkurnveginn
öruggt að þau væru óskaðleg. Sum
sessi náttúrulyf hafa tilhneigingu
til að komast í tísku um tíma. Fyrir
nokkrum árum voru það blómafrjó-
kornin og seldust þau mjög vel.
Fólk sagði að líðan sín væri allt
önnur og betri eftir að það fór að
taka inn þessi frjókorn. En fólk varð
fyrir aukaverkunum sem komu fram
í slæmum ofnæmisköstum og nið-
urgangi. Nú væri hljótt um blómafrj-
ókornin.
Kvöldvorrósaolían var mjög vin-
sæl, þó eitthvað sé það minna en
áður. „Á henni er mikill áhugi,“
sagði Kristín, „Það verður mjög
spennandi að fylgjast með rann-
sóknum á henni."
Lyfsöluskyld lyf unnirt úr
náttúruefnum
Kristín hélt áfram: „Það er oft
sem fólk virðist álíta að þeir sem
starfa við rannsóknir; læknar, lyfja-
fræðingar og aðrir, vilji ekki viður-
kenna notkun á jurtum til lækninga.
Hér áður gat fólk ekki annað en
leitað til náttúrunnar og notað það
sem hendi var næst. Þá vitneskju
höfum við notað að einhverju leyti.
Við höfum nú lyf sem hafa verið
þróuð út frá gamalli notkun á jurt-
um. Á Vesturlöndum í dag á þriðj-
ungur til helmingur lyfseðilsskyldra
lyfja rætur að rekja til náttúrunnar.
Hins vegar eru þessi náttúruefni,
sem notuð eru í lyfin, notuð á ann-
an hátt en náttúrulyf.
Á lyfseðilsskyldum lyfjum þekkj-
um við verkun lyfsins og hepþilegan
skammt, aukaverkanir og víxlverk-
anir þ.e. önnur lyf tekin á sama
tíma. Þannig viljum við hafa það,
við viljum vita hvaða lyf við erum
með í höndunum, áður en við hvetj-
um fólk til að taka það inn. Þó að
náttúruefnin í lyfjunum séu notuð í
svipuðum tilgangi eða til að lækna
eða koma í veg fyrir sjúkdóma, þá
eru kröfur sem gerðar eru til lyfja
og náttúruefna gjörólík. Nauðsyn-
legt er að áhrifin séu gjörþekkt
áður en efnin eru sett í lyfin. Af
þeim ástæðum teljum við ekki rétt
að ráðleggja fólki að tína jurtir til
notkunar, vegna þess að við vitum
mjög lítið um plönturnar, íslenskar
plöntur hafa svo lítið verið rannsak-
aðar.
Fráhvarf til náttúrunnar
Fjöldi þeirra lyfja sem notaður er
í dag er kominn úr jurtum, en okkur
hefur ekki tekist að finna fullkomin
lyf eða fullkomið heilbrigðiskerfi.
Af þeim ástæðum hafa sumir leitað
til jurta með lækningu. Á vesturl-
öndum er í tísku að lækna sig sjálf-
ur og leita til náttúrunnar, en í van-
þróuðum löndum eru um 80 pró-
sent jarðarbúa sem ekki hafa að-
gang að lyfjum eins og við þekkjum
þau. Þegar þetta fólk fær erfiða
sjúkdóma verður það að notast við
þau efni úr sínu næsta nágrenni,
stundum virðist það gefa árangur
en stundum ekki", sagði Kristín.
Knýjandi spurning
— Ein brennadi spurnig að lok-
um. Þú minnist á mögulegar auka-
verkanir og víxlverkanir lyfseðils-
skyldra lyfja. Eru notendur nútíma-
lyfja ekki jafn illa settir gagnvart
lyfseðilsskyldum lyfjum og náttúru-
lyfjum, á meðan nauðsynlegu upp-
lýsingar á innihaldslýsingu, um
mögulegar aukaverkanir og víxl-
verkanir lyfsins, koma ekki fram á
lyfjaumbúðunum — eins og við-
gengst hér á landi?
„Hér áður fyrr fylgdu upplýsinga-
blöð með í lyfjaumbúðum og voru
þau gjarnan fjarlægð áður en lyfin
voru afgreidd. Þetta þótti móðgun
við notendur lyfja.
í dag er mun minna um að upplýs-
ingar frá framleiðendum fylgi hverri
pakkningu. Hins vegar hefur sú þró-
un orðið, á undanförnum árum, að
lyfjafræðingar og læknar eru farnir
að taka mun virkari þátt í að miðla
upplýsingum um sjúkdóma og lyf
til sjúklinga. Þá má nefna að gefnar
hafa verið út lyfjahandbækur sem
veita helstu upplýsingar um við-
komandi lyf á skýran hátt. Þeirsem
óska eftir nánari upplýsingum um
lyfin eiga hiklaust að snúa sér til
lyfjafræðinga og lækna. Ég vil því
svara þessari ágætu spurningu á
þann veg, að á meðan notendur
nútímalyfja hafa aðgang að ábyrg-
um aðilum, sem veitt geta áreiðan-
legar upplýsingar um lyf, eru þeir
ekki svo illa settir."
Viðtal M. Þorv.