Morgunblaðið - 24.05.1991, Blaðsíða 6

§ ö
- MORGÚnBLAÐIÐ 'MfeTÚD’ÁÍGÚáVy/MAí'ig^í

Margar konur verða fyrir því aftur
og aftur að laðast að sömu gerð
karlmanna. Þegarfundum þeirra
ber fyrst saman, eru þær alveg
vissar í sinni sök: Þetta er einmitt
sá rétti fyrir mig. En óðara en
varir er öll hrifningin horfin aftur.
Hér á eftir verður rætt um það frá
sálfræðilegu sjónarmiði og kyn-
lífsathugunum, hvernig á þessu
stendur.
Hrifnæmi
Það skellur á með ofurkrafti, og
það er jafn erfitt að hafa taumhald
á því eins og á kynferðislegum við-
brögðum líkamans; það er ákaft,
æsandi, ástríðufullt — en er það
ástin? Það virðist að minnsta kosti
vera eins og ást. Og það er einung-
is einn karlmaður af mörgum hundr-
uðum sem vekur þvílíkt tilfinninga-
rót hjá konu; það gæti t.d. verið
þessi „með sérstaka augnaráðið"
eða sá sem hefur þetta „kyn-
örvandi göngulag", hinn „glað-
væri", sá „einarði" eða sá „krafta-
legi". Aftur og aftur er það sama
manngerðin meðal karlmanna sem
hefur ómótstæðilegt aðdráttarafl á
konuna: Það blossar upp „amour
fou"eins og Fransmenn orða það,
„örlagaþrungin hrifning" eins og
Bandaríkjamenn kalla fyrirbrigðið.
Það uggvænlega við þess háttar
skot er, að það hefur á sér öll höfuð-
einkenni sannrar ástar, þótt þetta
sé reyndar einungis tálsýn: Voldug
hamingjutilfinning tekurvöldin og
fullvissan er hundrað prósent:
Þetta er „sá eini rétti". Karlmaður
á borð við besta kampavín, bæði
freyðandi af tilfinningahita og eggj-
andi; karlmaður eins og segull, aðl-
aðandi og ómótstæðilegur, karl-
maður á borð við hæsta happdrætt-
isvinning!
Konur halda staðfastlega í þá
rómantísku hugmynd, að tilfinning-
ar séu alltaf óskeikular með tilliti
til hinnar einu sönnu ástar. En samt
eru tilfinningar þeirra stöðugt að
leiða þær á villigötur. Karlmaðurinn
þarf aðeins að hafa til að bera rétt-
ar „maka-útlínur", aðeins vissa eig-
inleika sem konur setja mjög á odd-
inn og þá er þeim oftast öllum lok-
ið af hrifningu: Þær gana beint inn
íhina örlagaríku hrifningar-gildru.
Og það er að verða sífellt algeng-
ara, að fólk verði einmitt fyrir þessu;
karl og kona hefja sig saman í blind-
flug á vit hamingjunnar, en eftir
einungis sex vikur og í síðasta lagi
eftir tvö ár lenda þau svo aftur
heldur harkalega á grjóthörðum
grundvelli raunveruleikans: Það
reyndist sem sagt ekki vera „sá
eini rétti", og allt þeirra samband
hafði bara verið þrotlaus streita og
uppnám; óskirnar höfðu reynst ós-
amrýmanlegar, væntingar allar ólík-
ar, tilgangur lífsins allur annar að
mati hvors um sig.
Á Vesturlöndum fer hjónaskiln-
uðum sífellt fjölgandi; æ fleiri hjón
sjá enga aðra leið út úrtilfinninga-
legum ógöngum sínum enað
láta leysa
upp
anda og atferli móður eða föður
og á samspili foreldranna í dagleg-
um háttum eða annarra fyrirmynda.
Mynstrið í þessu atferli hefur barns-
heilinn tileinkað sér og geymir. Síð-
ar nýtist þetta heimafengna mysnt-
ur sem forrit fyrir hæfum og viðeig-
andi ástar-aðila sem verið er að
kjósa sér. Þetta er ómeðvitað ferli,
því að heilinn er „óskaplega íhalds-
samt hugsunartæki. Heilinn hafnar
því yfirleitt að læra nokkuð nýtt til
viðbótar en kýs fremur að fylgja
fastmótuðu hugsanamynstri sem
hann hefurlært héráðurfyrr."
Heilinn flokkar niður af hinni mestu
smásmygli það sem er við hæfi í
atferli annarra og það sem ekki
fellur inn í mynstrið og beitir við
það mjög þéttri skynjunarsíu: Ein-
ungis karlmenn, sem passa að öllu
leyti ífgrrits-mynstrið, komast í
gegn. Ástæðan kann að vera sú
að þeir hafi svo sterk áhrif — eða
séu svo dularfullir — eða svo hjarta-
hlýir. Allt annað karlkyns vekur þá
konunni ekki hinar minnstu hrifn-
ingarbylgjur. Þau augljösu einkenni
sem aðrir karlmenn hafa til að bera
passa einfaldlega ekki inn í valforri-
tið hjá hinni gjafvaxta konu. En hvað
skal þá segja þegar sá kraftalegi,
sem hjarta konunnar hefur kjörið
sér til maka, reynist vera sjálfselsk-
ur harðstjóri, sá dularfulli reynist
vera hinn mesti sérvitringur, sá
hjartahlýi ekkert annað en dusil-
menni? Það er meiriháttar ófögnuð-
ur.
Makaval sem stöðutákn
Það tekur yf irleitt langan tíma
að læra nýjan hugsanagang og nýj-
ar aðferðir við að draga ályktanir.
Það verður fyrst að gera sér fulla
grein fyrir, hvað það raunverulega
er að elska; fólk verður fyrst að
gera sér almennilega grein fyrir
hverjar eðlilegar þarfir þess eru í
daglegu lífi og á tilfinningasviðinu.
Vegna þess hve endurhæfing hugs-
unarháttarins tekur langan tíma,
er svo algengt að konur jafnt
sem karlarendurtaki
glappaskotin í ásta-
málum, af þvíað
sú slæma
reynsla, sem
þau
höfð-
þolað af fyrri mistökum, hefur
samt ekki kennt þeim neitt nýtt,
Ef einhver kona á það til að hríf-
ast aftur og aftur af sterkleg-
um, stjórnsömum karl-
mönnum, þá gerir hún
séreinfaldlegaekki
Ijóst, að hún er
sennilega aðfara
að ráði foreldra
sinna um að
„leita að manni
sem geturséð
sómasamlegafyrir
fjölskyldu". En öll
tilfinningatengsl við
slíkan sjálfselskan
harðstjóra þljóta
bráttaðfaraútum
þúfur, af því að
hann sértil þess
að eiginkonan sé
fyrst og fremst
auðsveipen
komist ekki upp
neð neinatilburði
til persónulegs
sjálfstæðis í
hjónabandinu.
Samt er það
svo, að í mörgum
tilvikum erþað
harla augljóst
hvers vegna
makavalerlátið
byggjast á
skyndilegri, illa
grundvallaðri
hrifningu;
þannig velja
konur sér
stundum maka
af hreinniog
beinni hégó-
magirnd og
líta þá gjarnan
á manninn
sem„góðan
feng"
eða nauðsynlegt „stöðutákn". Kon-
an laðast þá sérstaklega að þeim
karlmanni sem hefur öruggt
„markaðsgildi" íþjóðfélaginu.
Því myndarlegri og betur
gefinn sem hann er, þeim
mun erfiðari kann hann að
vera konunni sem ætlar
sér að „næla í hann", en
eftir að henni hefur svo tek-
ist það, finnst slíkri konu að
hún sé sjálf orðin miklu eftir-
sóknarverðari í augum ann-
arra karlmanna. Eig-
inmaðurinn gegnir þá
meira eða minna því
hlutverki að vera
hennar helsta djásn
sem hún geturpunt-
að sig með. En það
þarf ekki að vera
annað en einhver
sérstakur kvik-
myndaleikári
sem slærí
gegn á hvíta
tjaldinu sem
konantekur
sér beint til
fyrirmyndar,
þegarhún
verðuryfirsig
ástfangin af
karlmanni með
áþekkt yfir-
bragð og svipað
útlit og kvikmynda-
hetjan sem þá
stundina er ítísku.
Stundumerþað
hægláturfjárafla-
maðursem kveikir
samstundis
skíðlogandi
ástarbál í
hjarta konu
sem hefur
einsett sér
að koma
sérfyrst
og fremst
upp fjárhags-
lega öruggum
bakhjarli í lífinu.
Alveg æðislegt að
hafa einn slíkan sér við
hlið! Vandinn er bara sá,
að eiginmenn sem konan
hefur valið sér af svo hé-
gómalegum ástæðum
reynast henni ekki endi-
lega sem hinn æskileg-
asti lífsförunautur: Það
er hægt að ráða bót á
Ijótu göngulagi og klunn-
alegum hreyfingum,
hægt að bæta málfarið,
unnt að breyta um hár-
greiðslu, stunda líkams-
rækt, grenna sig og
þjálfa, en „það er ekki
hægt að sveigja og
beygja skapgerð manns
upp á nýtt", segirþýski
mannfræðingurinn
Hans Wilhelm Jurgens.
Það sem í fyrstu virtist
svo óskaplega hrífandi í
fari mannsins, reynist
oft á tíðum vera hrein-
asta blekking, og hún
kemur fljótt í Ijós í sam-
búðinni. Vel getur ver-
ið, að hinn aðilinn hafi
hjónaband sitt á lagalegum grund-
velli. Allur sá mikli fjöldi ungs fólks
sem bjó saman í óvígðri sambúð,
en hleypur svo skyndilega á brott
fyrirvaralítið, það er ótalið í þessu
yfirlitiL. En eitt er víst, að tala frá-
skilinna karla og kvenna hefurtvö-
faldast á síðastliðnum 25 árum. Og
það sama gerist aftur og aftur,
þ.e.a.s. að hin vonsvikna, fráskilda
kona heitir því hátíðlega með sjálfri
sér: Þetta verður allt öðruvísi líf
með þeim næsta!
En því miður verður oftast ekk-
ert annað úr því nýja sambandi en
bara góður ásetningur; sá unaður
sem hin nýja hrifning vekur nær
óðar en varir að afmá allar þær
mótbárur og öll þau rök sem mæla
gegn formlegri sambúð.
Gamalkunnugt fyrirbrigði
Þetta vissu menn líka hérfyrr á
öldum eins og t.d. Marie Henri
Beyle, betur þekktur af dulnefni
sínu Stendahl. Skáldið fékk að
reyna það í fjölmörg skipti hvers
konar tálsýn slík örlagaþrungin
hrifning var, og hann gerir sér líka
fulla grein fyrir þessu fyrirbrigði
þegar hann skrifar árið 1822: „Ást-
in er einna líkust ákafri hitasótt; hún
grípur okkur heljartökum og dvínar
svo, án þess að viljinn eigi nokkurn
minnsta þátt í því.“
En hvernig stendur þá á því, að
svo margar konur og margir karl-
menn raunar líka verða fyrir því aft-
ur og aftur að festa ást á einhverj-
um / einhverri sem fljótlega reynist
engan veginn uppfylla þær ósköp
eðlilegar kröfur sem viðkomandi
gerirtil maka síns? Félagsvísinda-
menn og sálfræðingar þekkja vel
til lögmálsins sem liggur að baki
slíkra raðtengdra glappaskota í ást-
amálum. Og af því að þess háttar
fræðingarvilja auðvitað brjóta mál-
in til mergjar, hafa þeir víst haft upp
á sjálfum kjarna vandamálsins og
undirrót sem er að finna í bernsku-
og æskuárum.
Sérhver manneskja leitar sér
maka eftir mjög svo flóknu mynstri
sem að hluta er tilkomið af erfðaeig-
indum, að hluta af fastmótuðu
hegðunarmynstri; sem sagt með-
fætt og mótað af upþeldi. Að verða
ástfanginn — þannig séð — er að
hluta eðlisávísun sem tengist æxl-
unarhvötinni. En að mestu leyti er
ásthrifni samt atferli sem hefur
lærst á unga aldri. Alveg eins og
hinn frægi atferlisfræðingur,
Konrad Lorenz, mótaði grágæsar-
ungana frá upphafi með uppalandi
atferli sínu, þannig mótast menn
líka frá blautu barnsbeini af
uppalendum sísnum og þeim
sem þeir umgangast.
Vísindamenn álíta því,
að ástin eigi upptök sín
í eins konar ratsjárleit
sem byggist ómeðvit-
að á skapgerð
viðkom-