Morgunblaðið - 17.01.1992, Síða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 17. JANÚAR 1992
Minning:
*
Asta Þorláksdóttir
Fædd 2. mars 1909
Dáin 8. janúar 1992
Haustið 1957 þegar skólarnir
tóku til starfa á ný tengdust tvær
unglingsstúlkur órúfanlegum vina-
böndum. Báðar voru þær ný aðflutt-
ar og kvíðafullar að byija í nýjum
skóla um haustið. Heimilin stóðu
skammt frá hvort öðru.
Nú er árið 1992 og ég hugsa til
móður æskuvinkonu minnar, Ástu
Þorláksdóttur, sem við kveðjum í
dag. Minningarmyndir fljúga hjá.
Heimilið á Hofsvallagötu 16 var
gott heimili. Þar bjuggu foreldrar
með einkadóttur sinni, Svölu.
Miðpunktur og þungamiðja heim-
ilsins var Ásta, húsmóðirin, vilja-
sterk kona ásamt eiginmanni sín-
um, Svavari Árnasyni, sjómanni.
Ásta var mikil húsmóðir og bar
heimilið þess glöggt vitni en oft
reyndi á hagsýni hennar og fóru
heimilisstörfin henni afar vel úr
hendi. Aldrei heyrði ég hana kvarta,
heldur bar hún höfuðið hátt eins
og hefðarkonu sæmdi.
Á þessum árum var ég daglegur
gestur á heimilinu og naut um-
hyggjusemi Ástu í hvívetna. Það
er ljúft að hugsa til þessa tíma
þegar lífíð blasir við tveim unglings-
stúlkum og allt er svo skemmtilegt.
En senn voru unglingsárin að baki.
Dóttirin gifti sig og flutti í annað
byggðarlag. Saknaði Ástaþess mik-
ið að hafa ekki dóttur sína og bama-
böm nær sér. í lífinu skiptast á
skin og skúrir. Fyrsta barnabam
Ástu dó nýfætt og þegar annað
bamabam hennar var einnig tekið
frá henni, litli sólargeislinn hún
Ásta María, bugaðist Ásta og víst
er um það að hún varð aldrei söm
eftir. Ásta helgaði Svölu allt sitt
líf. Bamabörnin Una og Erla Svava
skipuðu þar stóran sess og litla
langömmubamið, hún Svala Dís,
var henni afar kær.
Ásta átti við mikil veikindi að
stríða á síðari ámm og dvaldist hún
langdvölum á hjúkmnarheimilum.
En meðan hún dvaldist heima þá
annaðist Svavar hana af stakri
prýði.
Ásta eignaðist góða dóttur sem
aldrei vék frá henni og með ein-
stakri þolinmæði hugsaði hún um
móður sína.
í dag þakka ég Ástu fyrir hvað
hún var mér alltaf góð. Spámaður-
inn segir: „Og hvað er að hætta
að draga andann annað en að frelsa
hann frá friðlausum öldum lífsins,
svo að hann geti risið upp í mætti
sínum og óíjötraður leitað á fund
guðs síns.“ Eg trúi því að Ásta sé
nú fijáls.
Guð gefi Svavari þrek og styrk.
Þér, Svala mín, og dætmm sendi
ég hugheilar samúðarkveðjur. Miss-
ir ykkar er óumræðanlega mikill,
en minningarnar um góða móður
og ömmu munu ylja ykkur alla
ykkar ævidaga.
Guðríður Helgadóttir.
Sennilega er meirihluti elstu kyn-
slóðar höfuðborgarbúa fæddur og
uppalinn í hinum dreifðu byggðum
landsins og aðfluttir til suðvestur-
homsins. Þessi staðreynd, og þær
ástæður sem að baki liggja, er líf-
seig í umræðunni og í hana hafa
margir rekið hornin. Sem betur fer
er þessi staðreynd ekki alvond; það
sem að baki liggur er oftast sjálfs-
bjargarviðleitni og menntaþrá, sem
verður að teljast af hinu góða.
Framan af öldinni var því miður
oftast ekki frá miklu að hverfa.
Oft em æskustöðvamar ofarlega
í huga fólks alla ævi, og því tamt
að ræða um þær og samferðafólk
sitt þar. Misjafnt er í hvaða ljósi
fólk sér bemskuslóðimar, en flest-
um em þær mjög kærar. Sem betur
fer fá afkomendur og skyldfólk oft-
ast að kynnast aðstæðum af eigin
raun í heimsóknum og sumardvöl-
um.En sé ekki svo fer ekki hjá því
að viðhorf og skoðanir mótist af
því sem maður heyrir við móðurkné
í æsku.
Við andlát og útför Ástu Þorláks-
dóttur, móðursystur minnar, koma
þessar alkunnu staðreyndir í hug-
ann og ég reyni að sjá fyrir mér
æsku þeirra systra á Vatnsnesi í
Vestur-Húnavatnssýslu upp úr síð-
ustu aldamótum. Þetta er þó ekki
eins auðvelt og ætla mætti því aldr-
ei hef ég komið þangað, og Iangt
um liðið; nú fer að styttast í næstu
aldamót og margt hefur breyst.
Tvennt finnst mér þó einkenna við-
horf systranna allra: Einstakur hlý-
hugur og virðing fyrir sveitungum
sínum og samferðamönnum fyrir
norðan; fólkinu sem þar barðist
harðri lífsbaráttu. Hins vegar lítil
hrifning yfir ytri aðstæðum og kjör-
um þessa sama fólks. Hvað hið
fyrra varðar má segja að nokkur
ástæða hafí verið til stolts; margir
Húnvetningar höfðu á öndverðri
öldinni náð miklum frama í Reykja-
vík og á landsvísu. Þær voru af
góðu og greindu fólki og vissu að
þær máttu vera hreyknar af upp-
runa sínum þrátt fyrir fátækt og
skort.
Hitt er víst að þau systkinin
þurftu að leggja sitt af mörkum
strax og kraftar leyfðu. Harka lífs-
baráttunnar var meiri en góðu hófí
gegndi og það hefur eflaust mótað
samskipti manna. Hætt er við að
þau hafi á stundum farið á mis við
þá blíðu sem börnum er nauðsyn-
leg. Oft mótast fólk af slíku í æsku,
en sú varð ekki raunin með þann
systkinahóp sem hér um ræðir. Þau
voru öll blíðlynd að eðlisfari og hin
hörðu kjör náðu ekki að breyta
því. Það var miklu fremur þegar
systumar eignuðust sín eigin börn
að þær reyndu að láta þau njóta
þeirrar blíðu og umhyggju sem þær
fóru að einhveiju leyti á mis við í
æsku.
Ásta Þorláksdóttir var fædd 2.
Þegar leiðir skiljast er margs að
minnast. Gömul minningarbrot
koma í hugann, sundurlausar
myndir en safn ánægjulegra at-
burða.
' I slíkum minningum standa sum-
ar persónur okkur nær en aðrar og
svo er einmitt um Sigurpál Jónsson.
Margar af minningum frá æsku
minni og unglingsárum tengjast
Steinunni föðursystur og Palla.
Léttleiki Palla orsakaði ósjálfrátt
að hann varð miðpunktur alls þegar
fjölskyldan hittist. Hápunkturinn
voru jólaboðin en þar nutu pabbi,
Palli og Steinunn sín best þegar
þau stóðu fyrir leikjum og söng og
sáu til þess að allir skemmtu sér
sem best.
Ég minnist ferðar norður í land
með þeim. Þá var það nýlunda að
grilla úti í náttúrunni og oftar en
ekki var of hvasst til slíkrar iðju
þar til komið var til Mývatns. Þá
brá svo við að nú var of mikið logn.
En Palli kunni ráð við því, grillið
var rifíð á loft og hlaupið með það
í hringi þar til næg glóð var komin.
Þessi lausn var dæmigerð fyrir
Palla.
Ég minnist þess skjóls sem þau
Palli og Steinunn veittu mér þegar
ég missti pabba á unglingsaldri og
þegar kom að því að ég gifti mig
kom enginn annar til greina til þess
að Jeiða mig upp að altarinu en Palli.
I áranna rás urðu hin beinu
tengsl stijálli en alltaf mætti manni
blítt viðmót og faðmlag frá Palla
þegar við hittumst.
Nú er vík milli vina og því vil
ég þakka hlýtt viðmót og stuðning
á liðnu ári. Það var gott að vita af
góðu og traustu fólki á Rauðalækn-
um sem alltaf var hægt að leita til.
Mínar bestu kveðjur til Steinunn-
mars árið 1909 á Þóreyjarnúpi í
Kirkjuhvammshreppi, V-Húna-
vatnssýslu. Foreldrar hennar voru
hjónin Þorlákur Jónsson og Sæunn
Kristmundsdóttir, bæði ættuð úr
Húnaþingi, hann fæddur 1864 en
hún 1877. Ásta var fjórða í röð sjö
systkina. Elst var Ingibjörg, þá Jón-
ína, næst Sigurbjörg, Ásta, Sigur-
bjartur, Soffía og Kristín yngst.
Nú er aðeins Soffía eftirlifandi af
þessum stóra systkinahópi. En ekki
naut fjölskyldan mikilla samvista á
bernskuárum systkinanna. Þorlák-
ur og Sæunn voru í húsmennsku á
ýmsum bæjum á Vatnsnesi og
þurftu oft að hafa vistaskipti. Ekki
reyndist þeim unnt að sjá fyrir öll-
um bömunum og hafa þau hjá sér.
Þeim elstu var því komið í fóstur
til vandalausra. Ekki hefur það ver-
ið léttbært, en annarra kosta ekki
völ. Ásta þurfti ung að hefja þátt-
töku í lífsbaráttunni og skila sínu
dagsverki. Ingibjörg systir hennar
var alin upp á Böðvarshólum í Þver-
árhreppi. Þegar uppeldisbróðir
hennar, Páll Guðmundsson, hafði
tekið við búi foreldra sinna á Böðv-
arshólum fór Ásta þangað í vinnu-
mennsku, þá um fermingu. Og þar
var hún allt til þess að hún flutti
til Reykjavíkur. Páll brá reyndar
búi og flutti líka suður. Hann og
hans mmæta kona, Anna Halldórs-
dóttir, reyndust þeim systrum afar
vel og entist sú vinátta alla ævi.
Þau Páll og Ástar urðu reyndar
nágrannar á Hofsvallagötu í
Reykjavík löngu síðar.
Eftir lát Þorláks flutti Sæunn
móðir þeirra svo til Reykjavíkur.
Systurnar eignuðust allar fjölskyld-
ur nema Kristín, sem alla tíð bjó
með móður sinni. Sigurbjartur bróð-
ir þeirra varð eftir fyrir norðan, en
flutti þó einnig til Reykjavíkur að
lokinni starfsævi.
Ásta flutti til Reykjavíkur 1928
og hennar fyrsta starf hér var hjá
Jónasi Sveinssyni lækni, sem verið
hafði héraðslæknir á Hvamms-
tanga. Hún vann um tíma á Hótel
íslandi, en lengst mun hún hafa
unnið á sjúkrahúsi Hvítabandsins.
Árið 1944 giftist hún Svavari Áma-
syni sjómanni, sem í dag fýlgir
ar, Vigga, Eybu og Nonna og fjöl-
skyldna þeirra.
Bibba.
í dag kveðja ÍR-ingar fyrrverandi
formann sinn, Sigurpál Jónsson,
hinstu kveðju.
Strax sem ungur drengur kynnt-
ist Sigurpáll ÍR er hann stundaði
fímleika hjá félaginu. Snemma á
lífsferlinum hneigðist hugur hans
þó til hins félagslega þáttar íþrótta-
starfsins og honum hefír fljótlega
skilist hin miklu sannindi er felast
í orðum skáldsins Einars Benedikts-
sonar:
að maðurinn einn er ei nema hálfur
með öðrum er hann meiri en hann sjálfur.
Langt fram yfir miðjan aldur var
Sigurpáll sístarfandi að ýmiss konar
félagsmálum en aldrei varð ÍR út-
undan. Árið 1941 er Sigurpáll kos-
inn í stjórn félagsins og sat óslitið
í stjórninni til ársins 1948 og sem
formaður frá árinu 1945. Hann sat
einnig í ýmsum nefndum og ráðum
á vegum íþróttasamtakanna og
naut alls staðar virðingar fyrir
þekkingu sina á félagsmálum, sem
og bókhaldi, sem hefir örugglega
reynst notadijúgt fyrir íþróttasam-
tökin. Á fjórða áratugnum var Sig-
urpáll með fremstu knattspyrnu-
mönnum landsins, en hann lék með
Knattspymufélaginu Val. Sigurpáll
var sæmdur æðsta heiðursmerki ÍR
árið 1967.
Steindór Björnsson frá Gröf
starfaði mikið að félagsmálum ÍR
og þeir Sigurpáll, þá sem ungur
maður, hafa starfað mikið saman.
Það var mikil gæfa fyrir Sigurpál
að kynnast Steindóri, því líklegt er
að þannig hafi hann kynnst eftirlif-
Sigurpáll Jónsson
aðalbókari - Minning
henni til grafar eftir tæplega fimm-
tíu ára kærleiksríka sambúð. Hann
er rúmlega áttræður að aldri, en
ber aldurinn vel. Svavar var eins
og Ásta aðfluttur til Reykjavíkur,
fæddur og uppalinn á Borgarfirði
eystra, en hafði flutt til Reykjavíkur
1939. Svavar stundaði alla tíð sjó,
mest á dagróðrabátum, en einnig á
togurum.
Fyrsta heimili Ástu og Svavars
var á Grettisgötu 75 þar sem þau
hófu búskap í skjóli sæmdarhjón-
anna Ástu Sigurðardóttur og Krist-
ins Guðnasonar bílakaupmanns, en
þær nöfnur voru systradætur. Þau
hjón áttu eftir að reynast mæðgun-
um vel, því síðar dvöldu Sæunn og
Kristín, yngsta dóttir hennar í húsi
þeirra til æviloka. Ásta og Svavar
fluttust á Frakkastíg 16, en lengst
hefur heimili þeirra verið á Hofs-
vallagötu 16, eða frá 1958 og allt
til þessa dags. Húsrými var aldrei
mikið á þessu heimili, en hjartarými
því meira og þangað var gott að
koma.
Meðan þau voru enn á Grettisgöt-
unni fæddist þeim dóttir. Ástríður
Svala Svavarsdóttir heitir hún fullu
nafni og var einkadóttir og auga-
steinn foreldra sinna eins og nærri
má geta. Ásta vakti yfir velferð
hennar frá fyrstu stundu. Móður-
hlutverkið var henni heilagt og þess
nutu einnig börn Svölu þegar þau
fæddust. Henni var líka ríkulega
endurgoldið, því Svala hefur reynst
henni frábær dóttir. Mikilvægi móð-
urhlutverksins hlaut hún í erfðir því
hún hefur starfað sem fóstra allan
sinn starfsaldur. Hún er búsett í
Njarðvík þar sem hún er forstöðu-
kona barnaheimilis. Svala er gift
Sigurði Vilhjálmssyni kafara og
eiga þau tvær dætur, sem upp kom-
ust, en misstu eina dóttur unga.
Því miður entist Ástu frænku
minni ekki heilsa alla ævi og hún
átti við veikindi að stríða árum sam-
an. En hún átti því láni að fagna
að eiga fjölskyldu sem reyndi eins
og kostur var að létta henni veikind-
in. Svavar eiginmaður hennar,
Svala og Sigurður, svo og dætur
þeirra eiga miklar þakkir skildar
fyrir þá umhyggju.
Árið 1989 fór Ásta til dvalar á
Hjúkrunarheimilinu Skjóli. Hún
hafði þá notið umönnunar sinna
nánustu heima á Hofsvallagötu
lengur en hægt var með góðu móti
að ætlast til. I Skjóli hlaut hún þá
hjúkrun sem hún þurfti á að halda
en gat þó verið heima dag og dag,
og það gerði hún síðast á nýliðnum
jólum. Hún undi vel hag sínum í
Skjóli, og á starfsfólk þar þakkir
skildar fyrir mikla umhyggju. __
Ég á góðar minningar um Ástu
móðursystur mína. Hún var mér
ávallt góð. Eins er með systur henn-
ar allar. Eftir að þær fluttu til
Reykjavíkur höfðu systumar mik-
inn samgang og stuðning hver af
annarri og sameiginlega studdu
þær móður sína til hinstu stundar.
Heimili þeirra voru eins og önnur
heimili fyrir okkur börn þeirra, og
góðar eru bernskuminningarnar.
Fyrir þær þakka ég nú. Ég og
Guðrún, kona mín, sendum Svav-
ari, Svölu og fjölskyldu hennar inni-
legar samúðarkveðjur. Blessuð sé
minning Ástu Þorláksdóttur. Hvíli
hún í friði.
Sverrir Sveinsson.
andi eiginkonu sinni, Steinunni, en
hún er dóttir Steindórs.
Innan ÍR er starfandi formanna-
félag ÍR sem eru nokkurskonar
ráðgjafar starfandi formanna og
stjóma á hveijum tíma. Fastir fund-
ir em tveir á ári, en oftar ef þurfa
þykir. Aldrei lét Sigurpáll sig vanta
á þessa fundi, fýrr en kannski á
allra síðustu árum og þá af heilsu-
farsástæðum. Sá er þetta ritar fyr-
ir hönd ÍR leitaði oft til Sigurpáls,
en oftar en ekki hringdi hann til
að spyija hvernig gengi, þau ár sem
ég gegndi formennsku fyrir félagið.
Sigurpáll gegndi formannsstörfum
á miklum uppgangstímum í sögu
félagsins. Þá vom fijálsíþróttamenn
ÍR meðal þeirra bestu í Evrópu,
t.a.m. Clausenbræður, Finnbjörn
Þorvaldsson o.fl. o.fl. Þetta hafa
verið annasamir tímar og enginn
vafi að Sigurpáll hefir lagt sitt af
mörkum í þeirri velgengni. Við ÍR-
ingar söknum góðs félaga og ekki
síst við í formannafélaginu, um leið
og við sendum fjölskyldu hans og
venzlafólki okkar dýpstu samúðar-
kveðjur.
íþróttafélag Reykjavíkur,
Þórir Lárusson.
Þegar kærir vinir hverfa frá
manni er eins og kvarnist aðeins
úr manni sjálfum og maður stendur
skörðóttari eftir, skörðóttari og lífs-
reyndari.
Sigurpáll reyndist mér vel, hann
var mér góður vinur og kannski var
ég honum dálítið eins og fósturbam.
Mér fannst hann vera einn af
þessum „gömlu“. Ef mennimir eiga
sér fleiri en eitt tilvemstig var hann
áreiðanlega búinn að lifa þau nokk-
uð mörg - þekkti margt og vissi
margt.
Á bak við prakkarahúmorinn
leyndist flókinn fmmskógur af
þekkingu og lífsreynslu - lífs-
reynslu margra æviskeiða, að því
er manni fannst. Menn sem bera
með sér þvílíka lífsreynslu reynast
yngra fólki oft mikil hvatning í líf-
inu, þeir miðla með því að vera.
í huganum geymi ég mynd sem
líklega á eftir að tengjast minningu
Sigurpáls öðm fremur. Hún er frá
því hann einhveiju sinni fór með
Vögguþuluna úr leikriti García
Lorca, Blóðbrullaupi. Flutningurinn
var ekki án áhrifa fyrir óharnaða
menneskju, maðurinn dálítið nef-
mæltur og þurfti ekki bókina:
„Hér skal hjartaljúfur
heyra um Stóra-Faxa,
hestinn úti í ánni.
Áin svöl og skyggð
rennur gegnum gljúfur
grænrökkvaða skóga,
byltist undan brúnni
barmafull af hryggð.
Aldrei drenginn dreymir
dul, sem áin geymir,
hálf í undirheimum,
hálf í mannabyggð.
Sof þú, baldursbrá,
því mannlaus bíður hestur úti í á.
Blunda, rósin ijóð,..
Um leið og ég þakka honum sam-
fylgdina votta ég aðstandendum
mína dýpstu samúð.
E.G.