Morgunblaðið - 24.05.1992, Síða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 24. MAÍ 1992
ATVINNUÞATTTAKA
ALDRADRA
Sjálfsögð
mannréttindi
í STRÆTISVÖGNUM o g víðar blasir við plakat
með yfirskriftinni „Atvinnuþátttaka fólks á
efri árum“ og síðan talin upp í nokkrum punkt-
um annars vegar blessun þess fyrir einstakling-
inn að hafa atvinnu á efri árum og hins vegar
kostir þess fyrir samfélagið. Plakatið er gefið
út af Féiagi eldri borgara og upp á þetta skrifa
launþegasamtök og stór félagasamtök. Þegar
farið er ofan í þetta mál kemur á óvart hve
almenn sú skoðun virðist orðin að æskilegt sé
og skynsamlegt frá velferðarsjónarmiði, hag-
fræðilegu sjónarmiði og ekki síst af heilsufarsá-
stæðum að eldra fólk sé ekki látið hætta störf-
um á tilteknu og fastsettu aldursári. Kannanir
sem fram hafa farið nýlega sýna að yfirgnæf-
andi meirihluti fólks vill fá að vinna lengur á
efri árum og upp í 90% eidra fólks æskir þess
með skertum eða sveigjanlegum vinnutíma. Og
það er ekki síður athyglisvert að þessi sama
skoðun kemur engu síður fram hjá fólki í yngri
aldursflokkum, sem telja í jafn ríkum mæli og
hinir eldri æskilegt að fresta starfslokum. Samt
er viðtekið í okkar samfélagi að öllum skuli
nauðgað til að hætta vinnu 67 ára eða sjötug-
um, burt séð frá vilja, getu og heilsufari. Van-
líðan sem þessu fylgir kemur m.a. fram í mjög
hárri tíðni sjálfvíga karla á aldrinum 64-70
ára, eins og fram kom nýlega í grein og við-
tölum við sérfræðinga sem umgangast aldraða
á læknis- og félagslega sviðinu. Aldraðir úr leikhópnum Snúður og Snælda. Myndina tók Myndsköpun Ljósmyndastofa.
eftir Elínu Púlmadóttur
Til þess að nálgast þetta
stóra mál nánar höfum
við skoðað kannanir sem
hér hafa verið gerðar
nýlega, rætt við Ólaf Ólafsson land-
lækni, sem telur atvinnuleysi
heilsufarlega engu síður skaðlegt
eldra fólki en þeim sem yngri eru,
við Magnús L. Sveinsson, formann
VR, eins stærsta launþegafélagins,
sem vill að fólk fái tækifæri til að
starfa lengur, og við Sveinbjörn
Bjömsson háskólarektor og Stefán
Ólafsson prófessor um slæma og
skammvinna nýtingu á dýrri mennt-
un og starfsþjálfun þegar fólki með
fulla starfsgetu sé ýtt út af vinnu-
markaðnum. Að auki er farið að
sjá fram á að samfélagið muni illa
standa undir núverandi kerfi í fram-
tíðinni. í Evrópubandalaginu, sem
sér minnkandi flæði ungs fólks inn
á vinnumarkaðinn, er t.d. farið að
ræða um að breyta lífeyrisreglum,
koma á sveigjanlegum vinnutíma
og fá inn faglært og starfshæft
eldra fólk. Kröfur um rétt fólks til
atvinnuþátttöku, líka á efri árum,
eru sem sagt af ýmsum ástæðum
komnar upp á yfirborðið.
Vinnulokum fylgja sjúkdómar
Nú er orðin alkunn staðreynd,
sem hefur komið æ betur í ljós í
rannsóknum vegna vaxandi atvinn-
uleysis í heiminum, að því fylgir
vanheilsa. Einkennin eiga líka við
um aldraða, sem ýtt er gegn vilja
sínum út af vinnumarkaði, að því
er Ólafur Ólafsson landlæknir sagði
í viðtali við Morgunblaðið. En hann
er þeirrar skoðunar að af heilsufars-
ástæðum eigi að vera um sveigj-
anlegan eftirlaunaaldur að ræða.
Reglan um vinnulok við 67 ára ald-
ur sé röng af heilsufarsástæðum.
Hann segir þetta úreltan hugsunar-
hátt. „Eg held að Bismarck hafi
fyrstur tekið þetta upp til að gera
vel við hermenn sína, sem var út
af fyrir sig gott, en margt hefur
breyst síðan.“
I ljósi þeirrar staðreyndar að
slæmt sé fyrir heilsufar eldra fólks
að hætta atvinnuþátttöku, hljóta
ýmsar spurningar að vakna um það
hvort samfélagið sé á réttri leið
með að víkja fólki ófrávíkjanlega
út af vinnustöðum á ákveðnu ald-
ursári, sem á íslandi er 67 ára eða
70 ára. Ólafur Ólafsson segir að
lengi hafi áhrif atvinnuleysis á
heilsufarið verið til umræðu og gildi
þá sama um aldraða. Fyrir stríð var
orðið ljóst að atvinnulausir höfðu
verri heilsu en aðrir. í fyrstu var
því slegið fram að heilsulausir hefðu
hvort eð er ekki burði til vinnu. En
þegar farið var að skoða áhrif at-
vinnuleysis á alheilbrigt fólk kom
annað á daginn. Áhrifin koma strax
í ljós í aðdraganda vinnulokanna,
hvort sem þau verða vegna aldurs
eða séð er fram á lokun fyrirtækja.
Að megna ekki að hafa áhrif á
gang eigin mála, þ.e. komast í von-
lausa aðstöðu eða sjálfheldu, leikur
fólk illa og veldur alvarlegustu
streitunni, að því er Ólafur segir.
Það hefur áhrif á andlega líðan og
heimilislíf. Nær alltaf er aðdragandi
að verklokunum.
Ólafur segir að allar rannsóknir
sýni að atvinnulausum eða þeim
sem eiga yfir höfði sér að missa
starf sitt eða vera vikið ófúsum til
hliðar sé mun hættara við háum
blóðþrýstingi en öðrum sem ekki
eru í þeirri aðstöðu. Jafnframt
hækkar blóðfíta og streituhormon
(adrenalín) í blóði og þvagútskiln-
aði. Viðvarandi hækkun á streitu-
hormón hefur fundist í allt að tvö
ár eftir að viðkomandi missti starf-
ið. Þetta er þessi hættulega streita,
segir Ólafur, viðbragð okkar við því
sem er framundan, að missa vinn-
una eða ná ekki prófi. Virkar eins
hvort sem fólk hættir starfi við að
komast á ellilaun eða ungt fólk
missir vinnuna. Að komast á eftir-
laun er fyrir marga eins og að missa
vinnuna, rót kemst á hugann, kvíði,
leiði og depurð, sem margir þoli illa.
Þetta segir Ólafur þeim mun verra
hér á landi að Islendingar séu
vinnusamir, svo sem allar kannanir
sýni. Mun fleiri vilja vinna áfram
en jafnaldrar þeirra í nágrannalönd-
unum. Hann bætir við og spyr: „Er
nokkuð að því að vinna? Það virðist
vera búið að koma einhverju óorði
á það hugtak.“
Ólafur nefnir ýmsa sjúkdóma
sem vart verður í meira mæli hjá
þeim sem ekki fá vinnu, sem rekja
megi til psykosomatiskra eða sál-
líkamlegra orsaka. Fyrst kemur
sálin og svo kemur líkaminn, eins
og alls staðar megi lesa um. Þessi
streita kemur mest niður á hjarta
og æðakerfinu. Magasár verða mun
algengari, svo og bakveiki, iskeas,
höfuðverkur og þreyta. Óörugg
framtíð hefur áhrif á heilann og
þessa gætir líka eftir að fólk er
hætt störfum. Ólafur segir það ljóst
mál að þeir sem ekki hafa viljað
hætta vinnu hafi tilhneigingu til
depurðar og þá sé stutt í þung-
lyndi, svefnleysi og leiða og ekki
fari á milli mála samkvæmt könn-
unum vestan hafs og austan að
samfara því vaxi tíðni sjálfsvíga.
Kannanir sýni líka að tíðni heila-
blæðinga aukist og magn kóleste-
rols í blóði vaxi með atvinnuleysi.
Hann tekur fram að hann sé að
tala um þá sem vilja halda vinnu.