Morgunblaðið - 11.10.1992, Page 22

22
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 11. OKTÓBER 1992
seei íiaaörao .tr audáquvmus oigaj9VTJohom
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 11. OKTÓBER 1992
a 82
2a
3M**gmiÞlÉfeffe
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1200 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 110 kr. eintakið.
Réttum frændum
hjálparhönd
Fregnimar um stöðu efnahags-
og fjármála í Færeyjum era
mjög alvarlegar og þar er deilt
um hvort landið hafí misst sjálfs-
forræði við stjóm þeirra. Danska
ríkisstjómin hefur sett ströng
skilyrði fyrir aðstoð, m.a. að sam-
in verði ný, hallalaus fjárlög og
að fulltrúar Alþjóðagjaldeyris-
sjóðsins verði til ráðuneytis um
gerð þeirra og efnahagsáætlunar.
Þessir atburðir virðast hafa komið
eins og þrama úr heiðskíra lofti
yfir Færeyinga, ef marka má við-
brögð almennings. Þó hafa marg-
vísleg teikn verið á lofti um að
hveiju stefndi.
Augljóst hefur verið að Færey-
ingar hafa lifað um efni fram,
þrátt fyrir veruleg framlög frá
Dönum. Landssjóður hefur verið
rekinn með miklum halla og er-
lendar skuldir hrannast upp. Gíf-
urleg offjárfesting hefur verið í
fískiskipaflotanum og físk-
vinnslufyrirtækjum á sama tíma
og afli hefur dregizt saman. Allt
þetta þekkja íslendingar af eigin
raun. Færeyingar hafa þó gengið
feti lengra, því þeir hafa varið
miklum opinberum íjármunum til
styrktar sjávarútveginum, m.a. til
verðuppbóta á fískinn. Slíkt gera
íslendingar ekki lengur, enda frá-
leitt að reka undirstöðuatvinnu-
veg þjóðarinnar með þeim hætti.
Islendingar og Færeyingar
hafa farið ólíkar leiðir í fullveldis-
baráttu sinni. Við kusum fullt
sjálfstæði og stofnun lýðveldis,
en þeir áframhaldandi samband
við Dani. Við höfum að fullu orð-
ið að axla ábyrgð og kostnað af
rekstri þjóðfélagsins, en þeir hafa
notið veralegra framlaga frá Dön-
um. Að sönnu er ekki hægt að
jafna aðstæðum saman alfarið
vegna mismunandi landkosta og
auðlinda, en spumingin er hvort
Færeyingar hafí treyst um of á
stuðning Dana og því bragðizt
sjálfír of seint við yfírvofandi
efnahagshrani.
Þessar vangaveltur breyta þó
engu um það að þrengingamar,
sem Færeyingar eiga, í hafa kom-
ið illa við marga íslendinga. Ekki
aðeins vegna þess að ýmsu svipar
til í okkar eigin þjóðarbúskap,
heldur vegna þess að það er sárt
að horfa upp á færeyska frændur
í þessari stöðu. Náin tengsl era
milli þjóðanna og margir era
bundnir ijölskyldu- og vinabönd-
um og svo hefur verið um aldir.
Okkur kemur við hvemig frænd-
um og vinum líður.
íslendingum á að renna blóðið
til skyldunnar og þeir eiga að
koma Færeyingum til hjálpar á
neyðartímum. Við getum gert það
með margvíslegum hætti, m.a. á
vettvangi norrænnar samvinnu
og alþjóðasamtaka sem við eigum
aðild að. Við getum greitt fyrir
lánum til þeirra úr norrænum og
alþjóðlegum sjóðum á hagstæð-
ustu kjöram, styrkt þá til náms
og starfsþjálfunar á íslandi og
veitt þeim aðgang að heilbrigðis-
kerfínu, ávo eitthvað sé nefnt.
Við getum boðið þeim vinnu í físk-
vinnslustöðvum, þar sem starfs-
fólk skortir.
En síðast en ekki sfzt getum
við heimilað Færeyingum veiðar
á fisktegundum sem við annað-
hvort nýtum ekki sjálfír eða era
vannýttar. Veiðiheimildir þeirra á
íslandsmiðum hafa eðlilega verið
skomar niður í takt við okkar
eigin kvóta. Hins vegar er engin
goðgá að taka tillit til ástandsins
í Færeyjum næst þegar fískveiði-
samningurinn kemur til endur-
skoðunar.
Pjötrar okkar og
takmörk
1.!
EITT MAGNAÐ-
►asta kvæði sem
til er á íslenzkri tungu
um svölunarlausa þrá eftir lífsfyll-
ingu er Pundið (Skírnir 1909) eftir
Einar Benediktsson, en þar er fjall-
að um svipað efni og í skáldsögu
Wildes um Dorian Gray og spuming
hvort þaðan megi rekja áhrif á
kvæði Einars sem er að sjálfsögðu
sprottið úr eigin lífi skáldsins einsog
myndin af Dorian Gray (1890) sem
á rætur í lífslistarþorsta Wildes.
Það er heldur lítil sjálfsfullnæg-
ing í þessu mikla og lærdómsríka
kvæði Einars Benediktssonar þótt
þráin eftir lífsfyllingu leyni sér ekki.
En ekkert getur svalað þorstanum,
hvorki auður né eftirsókn eftir
pijáli: skipbrotsmaðurinn í rótinu
ferst og lík hans týnist í brimið.
Kennari okkar í nútímabók-
menntum, dr. Steingrímur J. Þor-
steinsson, sagði í tíma að Pundið
væri áhrifameira en ella fyrir þá
sök að það er ekki ort í 1. pers.,
heldur er horft á skipbrotslífíð til-
sýndar. Það má vel taka þá fullyrð-
ingu alvarlega en ég er þó þeirrar
skoðunar að þessi þáttur kvæðisins
skipti litlu máli enda er það sem
er persónulegt ævinlega áhrifa-
meira en það sem lýsir almennri
reynslu; það vita tilaðmynda frétta-
menn. En próf. Steingrímuc benti
einnig á að kvæðið væri þráttfyrir-
allfc harla persónulegt þvíað skip-
brotsmaðurinn í kvæðinu væri aug-
ljóslega skáldið sjálft. í 3. erindi
og síðar er talað um harm en áður
um manninn og hvorttveggja vísun
til þess sem álengdar stendur og
horfír á sjálfan sig velkjast í brim-
rótinu; fomafnið notað einsog oft
er um ópersónulegt ljóðrænt égsem
merkir einfaldlega maður, eða mað-
urinn; eða viðkomandi manneskja.
En hvort hann eða ég er áhrifa-
meira í þessu neyðarópi skiptir ekki
öllu, ekki frekaren það skiptir sköp-
HELGI
spjall
um hver er á mynd
Munchs, Ópinu; það
er einfaldlega hún eða
þú, eða ég, þ.e. mann-
eslqan sjálf í allri sinni
neyð og ófullkomleika
andspænis jarðnesku;
böli og guðlegu takmarki sínu; óper-
sónuleg en skiptir okkur þó jafnm-
iklu máli þaðansem þetta neyðáróp
berst. Ef skipbrotsmaður kvæðisins
er ekki lesandinn sjálfur eða eitt-
hvert brot af honum og bergmálar
ekki eitthvað sem býr í ókleifu bergi
eigin sálar og reynslu missir kvæð-
ið marks. En það er nú eitthvað
annað. Upplifun þess er reynsla
okkar allra — með ýmsu móti. Þess-
vegna ekkisízt er kvæðið jafnmagn-
að og raun ber vitni.
í 1. og 2. erindi kvæðisins er
lýsing á dýrð heimsins og talað um
að æska og fegurð hlæi á loft-
bránni eða ásýnd loftsins einsog
fjarlægri náttúru í flöktandi tíbrá
eða hillingu. Moldin er undursamleg
og gullbros sólar falla á jörðu og
minna á sögu skáldsins, Gullský.
En myrkrið felur sig helkalt og
hljótt í hjarta skipbrotsmannsins
þarsem ásýnd hversdagsins hefur
búið um sig í dulargervi eða undir
grímu og misvísandi uppgerð; þetta
er fjötruð veröld sem er háð tak-
mörkunum sem mannsandinn getur
ekki hugsað útfyrir. Það minnir enn
á Gullský sem er einhver einlæg-
asti vitnisburður um sálarlíf Einars
Benediktssonar sem til er þótt það
fengi þann dóm hjá Jóni Ólafssyni
að þar væri reynt að hylja skort
skynsamlegra hugsana bakvið
skáldleg orð.
í sögunni er baksvið „stemmn-
ingarinnar", ef svo mætti segja,
sjúkdómur persónunnar, en skáldið
var einmitt nýlega tekinn að ná sér
eftir löng veikindi þegar hann skrif-
aði verkið. Hann skynjar ekki að-
eins, heldur skilur hann tilveruna
frekar með tilfínningum en heila.
Hugsunin andspænis heila og
hjarta, — tilfinningin einsog við
þekkjum úr öðrum skáldskap Ein-
ars, tilaðmynda Kvöldi í Róm, Haf-
ís og Dettifossi. Tilfínningar og
draumar búa yfír æðra vitundarlífí
en hið raunverulega vitundarlíf er
„herfjötruð veröld takmarks og
tíma“, einsog segir í niðurlagi 2.
erindis í Pundinu.
Sögupersóna Gullskýs er að
hugsa um hið tvíbrotna eðli náttúr-
unnar. Honum verður þetta hin
þyngsta gáta afþví hann lifír það,
en í vitundunni hefur hann ekki
komizt útfyrir þessa reynslu. Batn-
andi manni er bezt að lifa, það er
kjaminn í þessum fyrsta hluta sög-
unnar.
En í miðhlutanum er lýst hvemig
samræmi skapast af undanfarandi
bata. Persóna sögunnar verður eitt
með náttúrunni. Hann sögunnar
veit ekki hvort vitund hans breiðist
út um náttúruna eða hvort náttúran
er í honum sjálfum. Kvæðið Lág-
nættissól lýsir einnig þessum sam-
mna við náttúruna — og hvemig
Iandamærin molna niður milli nátt-
úrunnar og einstaklingsins:
...Minn hugur spannar himingeiminn.
Mitt hjarta telur stjömusveiminn,
sem dylur sig í heiðlofts hyl.
Svo hátt og vítt mér finnst ég skynja.
Guðs veröld! Andans hlekkir hrynja
sem hjóm við þetta geislaspil.
Mér fínnst ég elska allan heiminn
og enginn dauði vera til.
2Í síðasta kafla Gullskýs er til-
• raun til að komast enn nær
uppsprettu tilverannar en áður.
Gullskýið er ofar honum sjálfum.
Hann getur ekki elskað það því
hann rekst á múra sem hann kemst
ekki út fýrir, sbr. Hnattasund
(„stjömunnar bam, því skynjar þú
skammt" o.s.frv.).
Hér er um það að ræða að hann
skildi ekki alheimssálina eða alveld-
issálina sem skáldið talar um í Ein-
ræðum Starkaðar, það varð honum
ofraun. Takmörkin milli tilverannar
og tilveruleysisins voru þurrkuð út,
sbr. „Oss dreymir. Vér urðum aldrei
til“ í Hnattasundi. M.
(meira næsta sunnudag)
Atvinmi-
*
stefna á Is-
landi
Rikisafskipti voru
tiltölulega mikil hér á
landi fram að viðreisn
(1959-1971) og náðu
hámarki á haftatíman-
. um, 1931-1959. Þá fór
' saman miðstýrt ríkis-
vald og mikil ríkisaf-
skipti af atvinnulífínu.
I riti Félagsvísindastofnunar Háskóla
íslands, „Atvinnustefna á íslandi 1959-
1991“ [höfundar Gunnar Helgi Kristins-
son, Halldór Jónsson og Hulda Þóra
Sveinsdóttir] era ýmsar skýringar tíndar
til á þessari ríkisafskiptastefnu. „Ein er
sú að iðnvæðing hófst hér, ekki sízt vegna
smæðar og einangranar, síðar en annars
staðar í Vestur-Evrópu, eða um og upp
úr aldamótum. í jafn litlu hagkerfi og því
íslenzka sköpuðust forsendur fyrir stóram
innlendum fjárfestingum hægt, og ein-
angran frá miðstöðvum viðskiptalífsins í
Evrópu átti sennilega sinn þátt í því að
þekking, fjármagn og markaðir stóðu ekki
til boða í sama mæli og annars staðar.
Hitt kann einnig að hafa haft sín áhrif að
á íslandi vora skoðanir skiptar um ágæti
iðnvæðingar og opnunar viðskiptalífs
gagnvart útlöndum.“
ÞAÐ ER EÐLI-
legt að áhugi og
athygli almennings
beinist um þessar
mundir í ríkara
mæli en áður hefur
verið að mótun íslenzkrar atvinnustefnu.
Því veldur í fyrsta lagi mikilvægi þess -
og raunar nauðsyn - að laga íslenzkt at-
vinnulíf að breytingum og þróun atvinnu-
og efnahagslífs í umheiminum, ekki sízt í
Evrópu, sem er lang mikilvægasti markað-
ur okkar. í annan stað þær þrengingar í
íslenzkum þjóðarbúskap síðastliðin ár, sem
sagt hafa til sín í stöðnun atvinnulífsins,
rýrðum þjóðartekjum og meira atvinnu-
leysi en verið hefur hér frá því á hafta-
og kreppuáranum á fjórða áratugnum.
En hvað er atvinnustefna? Þeirri spurn-
ingu svara höfundar áður tilvitnaðs rits
með þessum orðum:
„Með atvinnustefnu er átt við þá stefnu-
mótun stjórnvalda sem miðar að því að
stýra aðlögun og þróun atvinnulífsins í
tilteknar áttir. Hún beinist fyrst og fremst
að einstökum greinum atvinnulífsins, upp-
byggingu þeirra og þróun fyrirtækja og
framleiðslu innan þeirra. Hana má greina
frá þeirri tegund efnahagsstjórnar sem
fæst við hagkerfi í heild, almennan stöðug-
leika, atvinnuleysi, verðbólgu o.s.frv. Þessi
skilningur á hugtakinu sem hér var lýst
hefur verið gagnrýndur fyrir það að vera
of þröngur, vegna þess að margvísleg
stefnumótun hins opinbera sem ekki telst
sérstaklega til atvinnustefnu, t.d. stjórn á
eftirspum, eða aðgerðir í félags- og um-
hverfísmálum, hafa áhrif á hegðun þeirra
sem eiga, fjármagna, stýra eða vinna við
fyrirtæki í einstökum atvinnugreinum.
Þetta er í sjálfu sér réttmæt athugasemd,
en breytir ekki því að stefnumótun sem
beinist sérstaklega að þróun og aðlögun
atvinnugreina getur verið mikilvæg og er
forvitnileg frá fræðilegum sjónarhóli.“
í TILVITNUÐU
riti um íslenzka at-
vinnustefnu segir
einnig að hæpið sé
að skrifa mikil rík-
isafskipti hér á
landi eingöngu á
reikning vinstri
flokka eða pólitískan styrk sósíalista. „Það
sem einkennir ísland miklu fremur en
styrkur vinstri afla er sterk valdastaða
dreifbýlis og landsbyggðar ... Skýringanna
á þessu er að leita í þróun kosningakerfis-
ins á íslandi." Orðrétt segir:
„í íslenzkum stjómmálum var löngum
til staðar hópur manna sem ekki taldi iðn-
þróun og þéttbýlismyndun æskilega, held-
ur skyldi sveitalíf, landbúnaður og smá-
rekstur verða grandvöllur þjóðlífsins. Hin-
ir þjóðlegu varðveizlusinnar náðu í vax-
Einangrim-
arstefna
millistríðs-
áranna
REVKJAVTKURBRÉF
andi mæli yfirhöndinni á millistríðsáran-
um. Stefna þeirra krafðizt þess að landinu
væri lokað fyrir erlendum efnahagsáhrif-
um sem hefðu stuðlað að vexti þéttbýlis
og iðnaðar, á kostnað sveitanna og land-
búnaðar. Til að ísland gæti farið eigin
leiðir, varð ríkið að beita áhrifum sínum
til þess að útiloka erlend viðskipti og fjár-
magn. Þess í stað beitti ríkisvaldið stjórn-
tækjum sínum til að styðja við atvinnu-
starfsemi og búsetu í dreifbýli.
Síðbúin atvinnuþróun, smæð og ein-
angran, þrýstu á um athafnasemi ríkis-
valdsins í atvinnumálum. Við þær aðstæð-
ur var eðlilegt að kröfur beindust einkum
að þeim aðilum innan ríkisvaldsins sem
sterkastir vora, þ.e. þingflokkum og ríkis-
stjómum. Viss sérkenni í uppbyggingu,
starfsháttum og valdahlutföllum innan ís-
lenzka flokkakerfísins mótuðu viðbrögð
flokkanna við þessum þrýstingi."
Sú „þjóðlega varðveizlustefna", sem hér
er höfðað til, gerir einnig vart við sig á
þróunarskeiðum síðustu áratuga. Minna
má á hamaganginn gegn aðild Islands að
EFTA seint á sjöunda áratugnum, barátt-
una gegn því að breyta óbeizluðum fall-
vötnum landsins í störf, verðmæti og lífs-
kjör með orkufrekum iðnaði og nú síðast
andófíð gegn Evrópska efnahagssvæðinu.
„Byggðastefnan", eins og hún var útfærð,
er og sérstakur kapítuli íslenzkrar atvinnu-
stefnu. Á engu tímabili íslandssögunnar
hefur hallað meir á landsbyggðina, hvað
byggðaþróun varðar, en á árabilinu 1971-
1991, eða við nær 20 ára samfellda stjóm-
arsetu Framsóknarflokksins, sem í orði
kveðnu telur sig meiri „byggðaflokk" en
önnur stjómmálasamtök.
Sex alvar-
legar efna-
hagskrepp-
ur
Laugardagur 10. október
MEÐ VIÐREISN-
arstjóminni 1959-
1971 hófst nýtt
tímabil í stjóm
efnahagsmála á ís-
landi, þar sem meg-
ináherzla var lögð á
raunhæfa gengis-
skráningu og frelsi í viðskiptum í stað
þess haftabúskapar og uppbótakerfis, sem
áður hafði ríkt. Á viðreisnaráranum tókst
að þoka íslenzkum þjóðarbúskap nokkurn
veginn inn í samtímann og halda verðbólgu
í skefjum. Bakslag kom hins vegar í þessa
þróun með breyttri stjómarstefnu 1971.
Ekki sigldi þjóðin þó lygnan sjó á viðreisn-
aráranum, fremur en endranær, hvað at-
vinnu- og efnahag varðar. í áður tilvitnuðu
riti segir m.a.:
„ísland verður reglulega fyrir utanað-
komandi sveiflum, eins og önnur lítil og
opin hagkerfi. Á tímabilinu 1960 til 1990
má greina sex alvarlegar efnahagskrepp-
ur. Sú fyrsta var 1960-1961 en þá féll
verð á sjávarafurðum. Kreppan 1967-1969
var sennilega alvarlegasta efnahagskreppa
tímabilsins. Saman fór að síldin hvarf og
mikið verðfall varð á sjávarafurðum. Á
árunum 1974-1975 varð olíuhækkun og
verðfall á útflutningsafurðum. 1979-1980
hækkaði olíuverð á ný, en hækkunin hafði
ekki mikil samdráttaráhrif hér vegna afla-
aukningar. Árin 1982-1983 varð aflabrest-
ur sem hafði töluverð samdráttaráhrif.
Loks má merkja erfiðleikaskeið sem hófst
undir lok níunda áratugarins og sér ekki
fyrir endann á...“
Efnahagssveiflur, sem um er rætt og
oft hafa leikið okkur grátt, rekja einkum
rætur til sjávarútvegsins (þróunar í lífríki
sjávar og verðþróunar sjávarvöru á helztu
mörkuðum okkar). Þær hafa og fært okk-
ur heim sanninn um að lífskjör í landinu
skarast meir en lítið við viðskiptakjör okk-
ar við umheiminn, einkum markaðsstöðu
sjávarvöru. Það er því ekki að ástæðulausu
að eitt helzta hagsmunamál okkar er að
bæta viðskiptastöðu okkar við umheiminn,
og það er augljóslega höfuðtilgangurinn
með milliríkjasamningum á borð við Evr-
ópska efnahagssvæðið.
Stefnumótun í atvinnulífínu hefur á hinn
bóginn ekki verið markviss á heildina litið.
Hún fær þessa umsögn í Atvinnustefnu á
íslandi 1959-1991:
FRÁ
ÞINGVÖLLUM
„Stefnumótun í atvinnumálum hér á
landi einkennist af viðbrögðum og Skamm-
tímasjónarmiðum. Lítið er gert af því að
reyna að hugsa til langs tíma, og jafnvel
tilraunir til áætlanagerðar hafa aldrei í
reynd virkað með þeim hætti að eftir þeim
væri fetaður slóði til skýrt afmarkaðra
markmiða. Heildarsamráð um stefnumót-
un hefur verið óreglulegt og árangurslítið,
en greinabundið samráð hefur tíðkazt í
talsverðum mæli, ekki sízt í landbúnaði
og sjávarútvegi."
Breyttar
áherzlur
EKKIERÞÓRÉTT
að segja að engin
viðbrögð hafi verið
til opinberrar
stefnumótunar hér
á landi í uppbyggingu og endumýjun at-
vinnulífsins. Þau viðbrögð hafa á hinn
bóginn einkennzt um of af ríkisafskipta-
stefnu. „Mikil afskipti ríkisins af uppbygg-
ingu landbúnaðar og sjávarútvegs, oft í
þágu byggðastefnu, era í þeim anda,“ seg-
ir í tilvitnuðu riti, „og sennilega hafa af-
skipti af þessum greinum óvíða verið meiri
meðal Vestur-Evrópuþjóða..." Ekki þarf
að fjölyrða um rekstrarstöðu þessara und-
irstöðugreina, landbúnaðar og sjávarút-
vegs, í dag. Aðlögun þeirra að gjörbreytt-
um aðstæðum hefur gengið hægar og verr
en efni stóðu til, svo hóflega sé til orða
tekið.
Ekki hefur heldur verið hugað nægilega
að samhengi byggðastefnunnar við stefnu-
mótun um rannsóknir og þróun í þágu
atvinnulífsins. Þess vegna hafa fjármunir,
sem ráðstafað var í nafni byggðastefnu,
nýtzt verr en vonir stóðu til, svo sem
byggðaþróun í landinu næstliðna áratugi
talar skýra máli um.
Nú er flestum ljóst orðið að lykillinn
að hagvexti í þjóðarbúskapnum, sem svo
sárlega hefur vantað, var og er betri og
arðsamari nýting auðlinda lands og sjáv-
ar. Veiðigeta umfram veiðiþol (of mörg
skip um of lítinn afla) þjónar ekki þeim
tilgangi. Ekki heldur búvöruframleiðsla
langt umfram markaðseftirspurn.
Það hefur hvergi nærri verið lögð næg
áherzla á alhliða og sérhæfða menntun,
rannsóknir og vísindi, það er á virkjun
þéss hugvits og mannauðs, sem í einstak-
lingunum býr. Þessi þáttur hefur sérstakt
vægi í fámennu samfélagi og ræður hvar-
vetna mestu um velferð fólks. Reynslan
sýnir að þær þjóðir, sem mesta áherzlu
leggja á menntun, rannsóknir og vísindi
búa við mestar þjóðartekjur og bezt lífs-
kjör, jafnvel þær sem ráða yfír takmörkuð-
um náttúraauðlindum.
Við þurfum einnig að draga rétta lær-
dóma af glötuðum tækifæram til að breyta
fallvötnum og jarðvarma í störf, verðmæti
og lífskjör með orkufrekum iðnaði, þegar
ytri aðstæður vora hagstæðari til að laða
erlent áhættufé til orkuiðnaðar en nú er.
Uppbygging
atvinnulífs í
breyttu um-
hverfi
ÞÆR BREYTING-
ar sem orðið hafa
og fyrirsjáanlegar
eru í umheiminum
gera það nauðsyn-
legt að styrkja
rekstrar- og sam-
keppnisstöðu ís-
lenzkra atvinnuvega út á við. Það verður
bæði að gera með hagræðingu innan hefð-
bundinna atvinnugreina og hagstæðara
starfsumhverfí, sem stjórnmálaflokkar og
löggjafinn þurfa að stuðla að.
Það þarf sem fyrr segir að leggja vera-
lega meiri áherzlu á hvers konar rannsókn-
ar- og þróunarstarf. Fagna ber því að ríkis-
stjómin hefur nú samþykkt að veija nokkr-
um viðbótarfjármunum til slíkrar starf-
semi. „Við ætlum okkur að tvöfalda fjár-
veitingar til Rannsóknarsjóðs og Vísinda-
sjóðs og eram með þessu að sýna hvar
við teljum vaxtarbroddinn vera,“ sagði
Ólafur G. Einarsson menntamálaráðherra
í nýlegu viðtali við Morgunblaðið. Við þurf-
um og að nýta okkur vel fjölþjóðlegt sam-
starf á þessum vettvangi. Verði samning-
urinn um Evrópskt efnahagssvæði að vera-
leika taka aðildarríki EFTA, þar á meðal
ísland, fullan þátt í svokallaðri þriðju
rammaáætlun Evrópubandalagsins á sviði
rannsókna og þróunar. Gert er ráð fyrir
því, ef EES-samningurinn verður staðfest-
ur, að ísland verði fullgildur þátttakandi
í áætluninni í ársbyijun 1994.
Við hönnum
morgundag-
inn
FÁIR, EF NOKKR-
ir, leggja lengur
áherzlu á ríkisaf-
skiptastefnu þegar
fjallað er um hönn-
un morgundagsins
í íslenzku atvinnulífi. Þá er ýmist rætt um
samráðsstefnu [Holland, Svíþjóð] eða
fijálslynda stefnu [Bretland, Bandaríkin].
í kaflanum Valkostir í atvinnumálum í
riti Féiagsvísindastofnunar segir m.a.:
„Þróunin á níunda áratugnum hefur
verið sú að ísland stefnir í átt til fijálsari
markaðshátta, þótt hægt gangi af ýmsum
ástæðum. Um það vitnar aukið frjálsræði
á fjármálamörkuðum ásamt fijálsari sam-
keppni og verðmyndun. Þátttaka íslands
í viðræðunum um Evrópska efnahags-
svæðið styður við þessa þróun... Jafnframt
því opnast tækifæri fyrir þróun nýrrar
atvinnustarfsemi, fyrir tilstuðlan erlends
fjármagns og samvinnu við erlend fyrir-
tæki, sem bjóða upp á tækniþekkingu og
markaðsþekkingu. íslendingar verða hins
vegar að geta boðið slíkum fyrirtækjum
upp á stöðugt rekstrarumhverfi, menntað
vinnuafl og fijálsan aðgang að erlendum
mör-kuðum.
Að því gefnu að ísland fari í vaxandi
mæli inn á braut frjálsræðisþróunar og
tengingar við Evrópu vaknar sú spuming
hvort heldur skuli stefnt á að móta hér
samráðskerfí eða fijálslynt kerfí.
Samráðskerfí hafa ýmsa kosti, ef starf-
semi markaðarins er ekki trufluð um of.
Þau stuðla að friði á vinnumarkaði, sam-
stöðu um opinbera stefnumótun og stöðug-
leika í samfélaginu. Ýmsar ákvarðanir
verða auðveldari ef gagnkvæmt traust rík-
ir milli helztu hagsmunaaðila og ríkisvalds-
ins ... Hins vegar hefur samráð einnig
ýmsa ókosti sem vert er að hafa í huga.
Ákvarðanataka í samráðskerfum getur
verið seinvirk og erfítt að taka ákvarðanir
sem ekki næst full samstaða um ...
Hin lausnin felst í því að þróa hér fijáls-
lynt kerfí, þar sem ríkisvaldið hefði lítil
afskipti af atvinnumálum. Það hefði þá
kosti að íslendingar þyrftu ekki að reiða
sig á ómarkvissa stefnumótun stjórnmála-
manna, heldur létu markaðinn ráða. Slíkt
myndi tvímælalaust leiða til meiri hag-
kvæmni heldur en hingað til hefur ríkt.
Vandinn við að koma hér upp fijálslyndu
kerfi felst kannski einkum í því hversu
fjármálamarkaðir eru veikburða hér á
landi, auk þess sem smæð hagkerfisins
gerir það viðkvæmt fyrir samkeppnistrafl-
unum og einokun. Öflugir fjármálamark-
aðir og heilbrigð samkeppni verða senni-
lega ekki þróuð hér á landi nema með
mun virkari þátttöku erlends fjármagns
og erlendra fyrirtækja..."
Hver sem stefnumörkunin verður hér
er rétt að taka undir sannyrði Ásmundar
Stefánssonar, fráfarandi forseta ASl, við
síðustu áramót: „Framtíðin er sköpunar
verk okkar og ákvarðast af því hvemig
við bregðumst við vandanum og hvernig
við nýtum okkur þá möguleika sem bjóð-
ast.“
Morgunblaðið/Ámi Sœberg
i
„Framtíðin er
sköpunarverk
okkar og ákvarö-
ast af því hvernig
við bregðumst við
vandanum og
hvernig við nýt-
um okkur þá
möguleika sem
bjóðast.“
M
+