Morgunblaðið - 24.12.1992, Síða 5

MORGUNBLAÐIÐ VIÐSKIPTI/ATVINNDLÍF FIMMTUDAGUR 24. DESEMBER 1992
C 5 .
Fjármál
Heimildum til fjárfestinga í
erlendum verðbréfum frestað
Ýmsar aðrar takmarkanir falla hins vegar úr gildi um áramótin
eftir Kristin Briem
NOKKUR þáttaskil verða í gjaldeyrismálum íslendinga um næstu ára-
mót samkvæmt lögum um gjaldeyrismál og reglugerð viðskiptaráðu-
neytisins sem tekur gildi um áramótin. Þá falla m.a. niður takmarkanir
á fjárfestingum í atvinnurekstri og fasteignum á erlendri grundu. Á
hinn bóginn hefur verið ákveðið að fresta því að aflétta hömlum af
fjárfestingum í erlendum verðbréfum þar til EES-samningurinn tekur
gildi. Skammtímahreyfingar fjármagns eru einnig takmarkaðar um
sinn en skv. EES-samningnum nýtur Island tveggja ára aðlögunartíma
til að afnema hömlur í því efni.
Nánar er kveðið á um breytingar
í gjaldeyrismálum í reglugerð við-
skiptaráðuneytisins frá árinu 1990
og nýrri reglugerð sem viðskiptaráð-
herra gaf út í gær, lögum um gjald-
eyrismál sem voru samþykkt í nóv-
ember sl. og auglýsingum Seðlabank-
ans um fjárfestingar í erlendum verð-
bréfum og kaup á fasteignum erlend-
is frá árinu 1990. Þær heimildir sem
þama er að finna um langtímafjár-
magnshreyfingar hafa smám saman
verið rýmkaðar þannig að fjárhæðir
hafa farið hækkandi sem heimilt er
veija til fjárfestinga erlendis.
Með þessum lögum og reglum era
íslendingar að aðlaga sig að þeim
aðstæðum sem almennt ríkja í Evr-
ópu. Þannig er í samningi um Evr-
ópskt efnahagssvæði í meginatriðum
ákveðið að reglur EB á sviði gjaldeyr-
ismála gildi um svæðið allt. Það þýð-
ir að engar hömlur má leggja á gjald-
eyrisviðskipti í tengslum við inn- og
útflutning vöra og þjónustu, ferðalög
og búferlaflutninga og fjármagns-
hreyfingar.
Einstaklingur má nú kaupa
bréf fyrir 750 þúsund
Fjárfestingar íslendinga í atvinnu-
rekstri erlendis máttu nema að há-
marki 7,5 milljónum á þessu ári en
þetta fellur niður um áramótin. Kaup
á fasteignum máttu einnig nema 7,5
milljónum að hámarki á árinu og
fellur þetta hámark nú niður.
Hvað verðbréfaviðskipti snertir
hefur reglan verið sú að einstakling-
ar hafa mátt kaupa í ótakmörkuðum
mæli verðbréf sem innlendir aðilar
hafa gefið út erlendis. Ef hins vegar
var um að ræða erlend markaðsverð-
bréf mátti hver einstaklingur kaupa
fyrir 750 þúsund krónur á þessu ári
og var fyrirhugað þetta hámark félli
niður nú um áramótin. Verðbréfa-
sjóðir máttu aftur á móti kaupa fyr-
ir 150 milljónir á árinu og átti þetta
sömuleiðis að falla niður um áramót-
in. Hér er einungis átt við verðbréf
sem era með gjalddaga einu ári frá
kaupdegi eða langtímaverðbréf.
Þessar takmarkanir verða hins
vegar áfram við lýði þar til EES
samningurinn hefur tekið gildi en
þó ekki lengur en til loka næsta árs.
Hins vegar er í hinni nýju reglugerð
kveðið á um að hægt er sækja um
undanþágu frá þessum takmörkun-
um til Seðlabankans. Samkvæmt
upplýsingum Morgunblaðsins er
frestun EES-samningsins ein meg-
inástæðan fyrir því að horfið var frá
fyrri áformum. Einnig er ekki talið
tímabært að veita óheftar heimildir
til kaupa á erlendum verðbréfum
meðan óróleiki ríkir á gjaldeyris-
mörkuðum.
Hvað skammtímahreyfíngar
snertir hefur viðskiptaráðherra heim-
ild til að leggja hömlur á viðskipti
bæði innlendra og erlendra aðila með
skammtímabréf til ársloka 1994.
Þetta er í samræmi við EES-samn-
inginn er þar er íslandi veitt heimild
til slíkra takmarkana til þessa tíma.
Þama er m.a. átt við skuldabréf og
vixla í erlendri mynt með gjalddaga
allt að einu ári frá útgáfudegi, fram-'
virk viðskipti, gjaldmiðla og vaxta-
skipti og viðskipti með hlutdeildar-
skírteini sem fjárfesta í skammtíma-
verðbréfum. Stefnt hafði verið að því
að stíga fyrsta skrefíð um áramótin
í að aflétta hömlum1 af heimildum
vegna kaupa á skammtímaverðbréf-
um og lántökum til skemmri tíma.
Var gert ráð fyrir að í byijun næsta
árs yrði innlendum aðilum heimilað
að kaupa skammtímaverðbréf fyrir
750 þúsund. Þá átti að heimila verð-
bréfasjóðum fyrir 125 milljónir. í
nýju reglugerðinni er horfíð frá þess-
um áformum og þeim frestað um
eitt ár.
Ekki er að vænta
fjármagnsflótta úr landi
Ólíklegt má telja að þær auknu
heimildir sem fyrirhugað er að veita
íslendingum til að fjárfesta erlendis
á næsta ári valdi miklu streymi fjár-
magns úr landi. Lífeyrissjóðir eru
einu fjárfestamir hér á landi sem
burði hafa til að ijárfesta í erlendum
verðbréfum í einhverjum mæli og
talsmenn þeirra hafa margoft lýst
því yfír að mjög hægt verði farið af
stað. Þá má nefna að þær heimildir
sem þegar eru fyrir hendi hafa verið
nýttar í takmörkuðum mæli. í grein-
argerð með framvarpi til laga um
gjaldeyrismál er á það bent að rýmk-
un á gjaldeyrisreglum 1990 hafí ekki
enn sem komið er haft umtalsverð
áhrif á fjármagnshreyfingar til og
frá landinu. Sem dæmi er nefnt að
bein fjárfesting innlendra aðila er-
lendis umfram beina ijárfestingu er-
lendra aðila hér á landi á síðasta
fjórðungi ársins 1990 nam um 344
milljónum og 160 milljónum allt árið.
Á árinu 1991 snerist þetta við og
bein fjárfesting erlendra aðila hér á
landi varð 820 milljónum króna hærri
en beinar fjárfestingar innlendra
aðila erlendis. Á árinu 1991 námu
fasteignakaup innlendra aðila er-
lendis 143 milljónum umfram fast-
eignakaup erlendra aðila hér á landi.
Ósennilegt að áhrifin verði
mikil á þjóðhagsreikninga
Engar ákveðnar vísbendingar
liggja fyrir um þjóðhagsleg áhrif af
fjárfestingum erlendis og hvort
hætta sé á að þrýstingur skapist á
gengi íslensku krónunnar við það að
gjaldeyrir streymir úr landi á þennan
hátt. „Við höfum talið líklegast að í
byijun myndu menn fyrst og fremst
kynna sér hvernig þetta gengi fyrir
sig og prófa sig áfram frekar en að
fara í stórfelldar fjárfestingar í bréf-
um erlendis," sagði Þórður Friðjóns-
son, forstjóri Þjóðhagsstofnunar í
samtali við Morgunblaðið. „Varðandi
þrýsting á gengi krónunnar hefur
gengisbreytingin í lok nóvember auð-
vitað dregið úr líkum á því. Hún fel-
ur í sér að minni iíkur verða taldar
á því að frekari breytingar verði á
þeim vettvangi. Mér fínnst ósennilegt
miðað við háa raunvexti hér á landi
og tiltölulega öruggum kostum að
farið verði út í mjög umfangsmikil
viðskipti erlendis. Ef þetta yrðu
minni fjárhæðir breytir það ekki
þjóðhagsdæminu neitt að ráði.“
Aðspurður um hvort hætta sé á
spákaupmennsku með íslensku krón-
una eins og gerðist með sænsku
krónuna fyrir skömmu, sagði Þórður
að fyrst og fremst væri verið að lyfta
þakinu af langtímafjárskuldbinding-
um. „Það er ekki fyrr en í lok árs
1994 sem breytingar ná til skamm-
tímahreyfínga óg hömlum verður
aflétt. Þá opnast möguleikar með
spákaupmennsku með krónuna."
Þórður benti á að þjóðimar í ná-
lægum löndum væra opnari fyrir
spákaupmennsku með sína gjald-
miðla bæði vegna þess að þar væru
skammtímahreyfingar ijármagns
fijálsar og eins er mikið af gjald-
miðli hlutaðeigandi landa hjá fyrir-
tækjum og fjárfestum erlendis. Miklu
minna væri um það að krónan væri
í eigu annarra aðila en íslendinga.
Þórður segir aðspurður að það sé
mjög mikilvægt umhugsunarefni að
jafnvægi sé milli fjárfestinga íslend-
inga eriendis og fjárfestinga útlend-
inga hér á landi. Mikilvægt sé að
straumurinn sé í báðar áttir. „Til
lengri tíma litið era nokkuð góðar
líkur á mikilli fjárfestingu í tengslum
nýtingu orkulindanna. Hins vegar er
til skamms tíma ekki eins auðvelt
að koma auga á möguleika. Það ber
einnig að hafa í huga að fjárfesting
í Evrópu er í lægri kantinum vegna
efnahagslægðar.“
Engar hömlur vegna náms og
ferðalaga
En það er á fleiri sviðum fjármál-
anna sem hömlum er aflétt og verða
allar greiðslur vegna vöra og þjón-
ustuviðskipta að fullu fijálsar um
áramótin. Hingað til hafa ákveðnar
takmarkanir verið í gildi varðandi
námskostnað og ferðakostnað þó
ekki hafí orðið vart við að þeim sé
framfylgt af hörku. Þannig er nú
innlendum aðilum heimilt að yfirfæra
í erlendan gjaldeyri allt að 200 þús-
und krónur til að greiða ferðakostnað
í sérhverri ferð til útlanda. Vegna
viðskiptaferðar er þessi fjárhæð 400
þúsund krónur og skal notkun
greiðslukorta skv. reglum vera innan
þessara marka. Þá hafa verið tak-
markanir á gjaldeyrisyfírfærslum
vegna námskostnaðar og er miðað
við mat Lánasjóðs íslenskra náms-
manna á framfærslu og námskostn-
aði. Allar þessar hömlur og fjárhæð-
artakmarkanir falla niður í byijun
næsta árs.
Þá má nefna að fjárhæðarmörk
áttu að falla niður varðandi inneign-
ir á erlendum bankareikningum um
áramótin. Þær era heimilaðar ef
reikningseigandi eignast hinn er-
lenda gjaldeyris í samræmi við gild-
andi gjaldeyrisreglur. í nýju reglu-
gerðinni er kveðið á um að fjárhæð-
armörkin gildi til loka árs 1993. Hins
vegar falla niður allar takmarkanir
vegna erlendra langtímalána.
HUGBÚNAÐUR
jvar Pétur Guðnason
Þegar keyptur er hugbúnaður
í þessari grein vil ég gera grein
fyrir því sem mestu máli skiptir þeg-
ar hugbúnaður er keyptur. Einkum
verður fjallað um sérsmíðuð forrit,
en minna um fjöldaframleidd.
Frá sjónarhóli neytenda skiptir
engu máli hvort verið er að kaupa
hugbúnað eða einn lítra af nýmjólk
og munurinn kemur fyrst í ljós þegar
varan uppfyllir ekki þær kröfur sem
gerðar era til hennar. Ef mjólkin er
ekki ný, hún stenst ekki mál, eða er
vatnsblönduð, ijúkum við upp til
handa og fóta, skilum henni og fáum
í staðinn vöru sem uppfyllir allar
okkar kröfur — að sjálfsögðu okkur
að kostnaðarlausu!
Með hugbúnað gegnir því miður
allt öðra máli. Ef hugbúnaður getur
ekki sinnt þeim störfum sem lofað
var að hann gegndi og hann var
keyptur til að gera er því miður öðra
að gegna. Þetta á þó sérstaklega við
um sérsmíðuð forrit. Þá er hringt í
seljandann, hann kemur á staðinn,
lagfærir hugbúnaðinn þannig að
hann vinnur eins og til stóð í upp-
hafí og sendir síðan reikning! Því
miður era þeir reikningar nær undan-
tekningalaust borgaðir. Ef fjölda-
framleiddur hugbúnaður á borð við
ritvinnslu eða töflureikna uppfyllir
að okkar mati ekki skyldur sínar sitj-
um við uppi með hann. Eina undan-
tekningin á því er ef seljandinn hefur
lofað að hugbúnaðurinn gæti annað
einhveiju verki, sem greinilega er
honum ofviða. Þá eigum við ekki
annarra kosta völ en að skila hugbún-
aðinum og hefja leit að öðra forriti
sem getur leyst úr vanda okkar.
Að kaupa forrit
Stundum er hægt að fara út í búð
og kaupa hugbúnað sem nýtist okkur
í daglegu amstri, hvort sem við vinnum
við lagerstörf, kennslu, bókhald, orða-
vinnslu, eða eitthvað annað. Stundum
er það ekki hægt og þá þarf að leita
á náðir hugbúnaðarhúsa og fá þau til
þess að sérsmíða forrit fyrir okkur.
Þegar keypt er vinna við hugbúnað
era margar gildrar á vegi kaupand-
ans og það er honum fyrir bestu að
gerður sé skriflegur verksamningur
um hvað hugbúnaðurinn eigi að gera,
hvenær og hvemig. í verksamningn-
um er kveðið á um hvað sé innifalið
í verðinu og kröfur um hraða og af-
köst. Ef eitthvað kemur upp er hægt
að skoða samninginn og ákveða hvort
lagfæring á hugbúnaðinum eigi að
vera á kostnað kaupanda — af því
hann gleymdi að tilgreina atriðið í
verklýsingu — eða seljanda af því
hann gleymdi að hafa það með. Af
þessu sést að hag seljandans er líka
best borgið með slíkum samningi —
seljandinn á líka rétt á að kaupandi
tilgreini nákvæmlega hvað hann vill
en sé ekki með óskýrar, reikular eða
jafnvel villandi óskir.
Hugbúnaðarkaupendur eiga ekki
að borga fyrir lagfæringar á mistök-
um forritarans heldur bara fyrir við-
bætur og umbeðnar endurbætur. Það
er því miður ennþá of algengt að
forritum er skilað án handbóka og
leiðbeininga og mörg dæmi era um
að seljandi hefur ekki einu sinni próf-
að hvort forrit vinni rétt! Kaupandi
á þannig að setja þá kröfu í verk-
samning að hann fái handbók með
forritinu og það sé fullreynt og próf-
að. Það er aumt að vera að þjálfa
starfsfólk í notkun hugbúnaðar og
þurfa að hringja í seljandann tíu sinn-
um á dag — og borga 2.500 krónur
fyrir símtalið ...
Verksamningur kveður líka á um
hver á forritið. Er seljanda heimilt
að nota forritið eða hluta úr því til
þess að smíða forrit fyrir aðra? Þeir
eru e.t.v. keppinautar kaupandans
og njóta þannig afrakstursins af þró-
unarfé hans og brautryðjendastarfi.
Á hinn bóginn er eðlilegt að ef vinn-
an við forritið er endumýtanleg njóti
kaupandinn þess með lægra verði.
Nýlega mátti lesa í dagblaði frétt
um að breskir forritarar gerðu gölluð
forrit til þess að skapa sér vinnu. Ljótt
er ef satt er en ég hygg að við íslend-
ingar þurfum ekki að óttast að forrit-
arar okkar leiðist til þess ama. ís-
lenskir forritarar era miklir kunnáttu-
menn og þeir leggja sig alla fram um
skila vönduðu og góðu verki. Hins
vegar hijá þá eins og okkur hin þjóða-
reinkennin — að lofa upp í ermina á
sér, að draga allt fram yfir eindaga
og klára síðan með bægslagangi og
ósiðurinn að telja ákveðinn skiladag
gilda sex mánuði fram í tímann!
Að lokum
Að framan fór lauslegt yfírlit um
hugbúnaðarkaup. Efnið er of yfír-
gripsmikið til þess að hægt sé að
gera því full skil í því plássi sem
skammtað er, en ef ég verð var við
áhuga á nánari umfjöllun verður það
gert bráðlega. Nú vil ég fjalla örlítið
um deiliforrit.
Nýlega hófst mikil dreifing á forrit-
um í gegnum síma- og disklingaþjón-
ustu sem auglýstar era í smáauglýs-
ingum. Forritin sem era í boði era
flest frambærileg og vönduð en þau
eru seld of dýra verði miðað við að
þeim á að dreifa ókeypis. Það er sjálf-
sagt að greiða fyrir disklinga, póst-
burðargjöld og fyrirhöfn við afritun,
en það sem sett er upp fyrir þessa
þjónustu héma er of mikið. Leið gegn
því getur verið að kunningjar taki sig
saman, panti eitt sett og afriti síðan
heima hjá sér. Það er bæði löglegt
og siðlegt.
Annað sem ég hef við þessa þjón-
ustu að athuga er að viðskiptavinum
skuli ekki vera gerð grein fyrir því
að ókeypis forrit er ekki sama og
ókeypis forrit. Ókeypis forrit skiptast
í tvo flokka; annars vegar forrit til
almannanota og hins vegar deiliforrit.
Forrit til almannanota (e. public
domain) era framseld af höfundi öllum
til heilla og ókeypis notkunar. Ekki
má gera þau að söluvöra og forritið
á alltaf að vera merkt höfundi sínum,
en önnur notkun er takmarkanalaus
og öllum fijáls. Deiliforritum (e.
shareware) má aftur á móti dreifa án
takmarkana en lögð er sú skylda á
herðar notenda að ef þeir nota forrit-
ið borgi þeir fyrir. Deiliforrit era þann-
ig ókeypis sýnishom og ef viðtakand-
inn notar forritið og sendir greiðslu
(oft USD 20-30) fær hann nýjustu
útgáfu forritsins og handbók. Vel
mætti hugsa sér að sama fyrirkomu-
lag verði tekið upp annars staðar.
Höfundur er áhugamaður um tölvur.