Morgunblaðið - 21.08.1993, Blaðsíða 2

2 C
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 21. ÁGÚST 1993
Ayfirlitssýningu á verkum
Louisu, sem í dag verður
opnuð á Kjarvalsstöðum,
má líta yfir málaraferil hennar; frá
fölum tónum ungrar konu sem fer
varlega í kynnum sínum við það
afl sem í litunum býr til öryggis
hins þroskaða listamanns sem
grípur pallettið og leikur af fingr-
um fram um litatóna sem lúta
valdi hans og þekkingu. Með þeim
tjáir Louisa heim sem ekki verður
settur í orð; hann er hljóður.
Það er sagt að ræðan sé silfur
en þögnin sé gull og af því gulli á
Louisa nóg. Hún birtist, lágvaxin
og ákaflega fíngerð og mér dettur
í hug lítil fimm ára stúlka sem ég
þekki. Hún var minnst á sinni deild
á leikskólanum, jafnvel þótt hún
væri næstum elst og það var alltaf
verið að stríða henni á því að hún
væri svo lítil. Eða allt þar til hún
leit upp einn daginn og sagði: „Það
er allt í lagi, ég er svo stór inni í
mér.“ Og hvorki verða myndir
Louisu til í orðavaðli. Þær eru fjall-
stór heimur úr- djúpum þessarar
fínlegu konu; svo stór að það tæki
eilífð að setja hann í orð og kannski
mundi enginn sitja og hlusta til
enda.
Hver og einn ber ábyrgð á því
hvemig hann lítur á myndir Lou-
isu. Hennar heimur er lokaður hið
ytra og hún gefur engin fyrirmæli
um túlkun. Hvorki menn né dýr
hafa svipbrigði né hreyfingu, held-
UTAN
Louisa Matlhiasdóttir
SEILIMGAR
ur staldra við það eina augnablik
sem tekur að að staðsetja þau í
landslaginu. Svo lokar maður aug-
unum og reiknar allt eins með að
fólk og fénaður gangi út úr mynd-
fletinum á meðan, hrossin fari á
stökki og eftir verði lognkyrrar
tjamir - kannski syngi lóa,
kannski velli spói og kannski gali
gaukur. En allt er á sínum stað,
óhagganlegt - svo nærri en þó
utan seilingar.
Louisa fæddist og ólst upp í
Reykjavík. Lengst af bjó hún á
Höfða, sem þá var nánast úti í
sveit. Hún gekk í Landakotsskóla
og af því að vegalengdir era af-
stæðar, þótti henni stutt göngu-
leiðin í skólann dag hvem. „En ég
man helst eftir mér í regnkápu og
stígvélum," sagði hún eitt sinn
þegar við ræddum um veðurfar á
Islandi og fannst veturnir ekki til-
takanlega harðir hér á suðvestur-
hominu. Og í mörgum mynda
hennar má sjá hvar Louisa hefur
gengið. Meðal verka hennar era
götumyndir frá Klapparstíg og
Vatnsstíg. Konur ganga Vestur-
götuna og hún horfir niður Ægis-
götuna, í átt að höfninni. Henni
fannst Vesturbærinn svo spenn-
andi, „kannski vegna þess að ég
bjó í austurbænum," segir Louisa
og svo þarf ekki að flækja það
meira.
í bókinni „Louisa Matthíasdóttir
- Myndir" skrifar Sigurður A.
Magnússson um hana: „Sautján
ára hleypti Louisa heimdraganum
og hjélt í fylgd móður sinnar til
Kaupmannahafnar þarsem hún
stundaði nám við Listiðnaðarskól-
ann næstu þrjú árin og lærði aug-
lýsingateiknun og skreytilist.
Hversvegna hún valdi þann skóla
fremur en Listaakademíuna er á
huldu, en vera má að námið þar
hafi gert hana sjálfstæðari gagn-
vart ríkjandi listastefnum. Svo
mikið er víst að hún hefur allan
sinn feril farið eigin leiðir og verið
með öllu ósnortin af stefnum og
tískustraumum samtíðarinnar.
Sumarið 1938 hélt Louisa til
Frakklands með foreldrum sínum
og varð þar eftir um veturinn.
Stundaði hún nám hjá Marcel
Gromaire einsog ýmsir samlandar
hennar fyrr og síðar.“
Einhver kynni að halda að á
þeim tíma hafi ekki þótt svo sjálf-
gefið að unglingsstúlka héldi til
útlanda til að læra myndlist. En
Louisa bjó við annars konar við-
horf. Hún hafði teiknað mikið frá
því hún var smákrakki og í raun-
inni kom aldrei annað til greina
en að hún fengist við myndlist.
Hún fékk bæði hvatningu og
stuðning frá foreldram sínum.
Foreldrar hennar vora Matthías
Einarsson læknir og Ellen Johann-
essen Einarsson og þegar Louisa
var að alast upp, ferðuðust foreldr-
ar hennar mikið, sigldu til flestra
landa Evrópu og höfðu því tapað
heimóttanum. Sjálf vora þau list-
elsk og söfnuðu verkum eftir ís-
lenska málara sinnar samtíðar.
Louisa dvaldi í Frakklandi í einn
vetur og kom heim sumarið 1939,
„rétt áðuren seinni heimsstyrjöldin
brast á,“ eins og segir í fyrr-
nefndri grein Sigurðar A. Magnús-
sonar, og hann heldur áfram: „Fað-
ir hennar leigði handa henni lítið
lystihús í garðinum gegnt Kirkju-
stræti 10 þarsem Landsímahúsið
stendur nú. Þar vann hún við að
mála öllum stundum, ýmist ein eða
í félagi við vinkonu sína, Nínu
Tryggvadóttur, enda var ýmislegt
líkt með list þeirra og áhugamálum
á því skeiði. Þær voru líka tíðir
gestir í Unuhúsi, sem þá var menn-
ingarmiðstöð höfuðstaðarins, og
áttu samneyti við ýmsa andans
menn sem gerðu garðinn frægan,
svosem Erlend í Unuhúsi, Laxness,
Þórberg, Stein Steinarr og Ragnar
í Smára.“
Louisa ætlaði sér aftur til Frakk-
Iands, en heimsstyijöldin síðari var
í algleymingi og ekkert varð úr
því. Þegar hún er spurð hvernig
listamannalífið hafi verið þann vet-
ur sem hún dvaldi í ParíSj segir
hún: „Ég veit það ekki. Ég bjó
rétt utan við borgina. Á morgnana
fór ég í skólann og vann þar allan
daginn. Á kvöldin fór ég heim að
sofa.“ Og þegar Louisa á í hlut,
hlýtur það að vera fullkomlega
eðlilegt að hún skyldi vera utan
seilingar Parísarbúanna með allt
sitt listamannaleikrit.
Árið 1941 hélt hún til Bandaríkj-
anna, vegna þess að henni fannst
hún þurfa að læra meira. Hún vissi
að fjöldi myndlistarmanna hafði
yfirgefið Frakkland og haldið til
Vesturheims og nú var framtíðin
stödd þar. Hún stundaði nám hjá
Hans Hofmann sem var þekktur
málari og kennari í Greenwich
Village og hafði hún miklar mætur
á honum bæði sem manni og læri-
föður. En í New York voru fleiri
framtíðir en framtíð myndlistar-
innar. Þar var eiginmaður hennar,
Leland Bell, og þeirra framtíð sam-
an. Þau giftust árið 1943 og síðan
hefur Louisa starfað í Bandaríkj-
unum, áunnið sér virðingu seni
málari; sjálfsagt meiri virðingu en
okkur grunar, þegar við sjáum
hana hér hvert sumar; látlausa,
rólega í fasi, ganga um göturnar
og skyggnast undir yfirborð hlut-
anna. Og víst er að sjálf hefur
Louisa ekki hátt um þann orðstír.
Texti/ssv
ÞIÐ ERUÐ GOÐ
FYRIRMYND
- segir Joe Allard, sem sækir islenska lista-
menn til aö taka þatt i Listahátíóinni i Essex
LISTAHÁTÍÐIN í Essex, á Englandi, verður
haldin dagana 4. til 19. nóvember næstkomandi.
Hátíðin er að þessu sinni tileinkuð íslandi, en
upphafsmaður hennar er Joe Allard, lektor í
fornum norrænum bókmenntum við háskólann
þar í borg. Hátíðin var haldin í fyrsta skipti
árið 1981 og síðan annaðhvert ár til 1990 en
hefur síðan verið haldin á hveiju ári. Allt þar til
í fyrra var eingöngu boðið upp á breska list,
en þá var ákveðið að breyta áherslum og þema
hátíðarinnar var „Frumbyggjalist" og þá frá
Bandaríkjunum.
Sjálfur kemur Joe Állard frá
Bandaríkjunum, en hefur verið
kennari við háskólann í Essex frá
1974. „Það undraði mig alltaf eftir
að ég kom til Colchester," segir
hann, „hversu breitt bilið var milli
háskólans og hins almenna borgara.
Síðan var það árið 1980 að ég var
á ráðstefnu og hitti þar leikhúsmann
sem var viðriðinn Menningarmiðstöð
Colchester sem þá hafði nýlega ver-
ið opnuð. Eftir að við höfðum rætt
saman um stund, spurði ég hann
hvað mælti á móti því að við kæmum
listahátíð á laggirnar fyrir þetta
hérað. Hugmyndin á bak við þessa
uppástungu var sú, að þetta væri
góð leið til að leiða saman háskólann
og borgina. Við buðum vinum okkar
og vinum þeirra til umræðufunda -
þetta varð ansi stór hópur - og ári
seinna buðum við upp á nokkuð
góða listahátíð, með bókmenntum,
tónlist, leiklist og myndlist. Hátíðin
tókst mæta vel svo við ákváðum að
endurtaka leikinn tveimur árum
seinna og höfum síðan haldið ótrauð-
ir áfram. Smám saman bættust nýir
aðilar og stofnanir í undirbúnings-
hópinn, til dæmis bókasöfn, skólar
og gallerí borgarinnar."
Hvers vegna ákváðuð þið að gera
þetta að alþjóðlegri hátíð?
„Einfaldlega vegna skorts á
breskum listamönnum. Okkar hátíð
var að verða eins og allar aðrar
hátíðir í Bretlandi. Það er alltaf sami
hópurinn sem ferðast á milli hátíð-
anna. Ef þú lítur yfír þær, þá er
mjög svipuð dagskrá á þeim öllum.“
Það lýsir nú ekki mikilli grósku í
ykkar eigin listalífi. Eða hvað?
„Nei. Það hefur verið ráðist á list-
ir á seinustu árum og töluvert dreg-
ið úr gæðum listsköpunar í Bret-
landi. Frá því í seinni heimsstyijöld-
inni hefur það smám saman verið
að læðast að Bretum að þeir eru
ekki alþjóðlegt veldi lengur. Þeir eru
ekkert heimsveldi. Þeir eiga fátt til
að byggja á sjálfir og hafa þurft að
draga saman seglin. Þeirra aðferð
er að skera niður menntun og sköp-
un - sem er alveg óskiljanlegt. Eg
hef verið kennari við háskólann í
19 ár og andrúmsloftið þar er væg-
ast sagt hræðilegt. I tólf ár hefur
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
JOE ALLARD: Listin er ekki
einkaeign hverfandi kynslóða.
enginn kennari verið skipaður við
skólann, en tveir hætt. Á sama tíma
hefur fjöldi stúdenta tvöfaldast og
við höfum ekki fengið kauphækkun
í sex ár. Það er sama sagan í öllu
menntakerfinu og verst er ástandið
í grunnskólunum.
Það hefur verið skorið niður alls
staðar, en vegna þess hversu vís-
indalega trúaðir Bretar eru, þá hafa
styrkir til listnáms verið skertir mun
meira en til vísindanáms. Á móti
hveijum tveimur styrkjum til náms
í raunvísindagrein sem hafa verið
skornir niður, hafa fimm styrkir
verið skornir niður í listgreinum.“
En hvers vegna völduð þið ísland
á hátíðina?
„Ég hef komið mikið til íslands á
síðastliðnum níu árum og er mjög
hrifínn af þessari þjóð. Það er svo
hvetjandi að sjá hvað þið styðjið vel
við bakið á listalífinu. Á meðan
„menntaða fólkið" - þ..e. stjórn-
málamenn og fjölmiðlar - í Bret-
landi eru að velta vöngum um hvort
þeir eigi að fylgja Evrópusamstarfí
eða fylkja liði með Bandaríkjunum,
er eins og þið hafið ákveðið að standa
með ykkur sjálfum; ykkar arfleifð
og menningu.
Af ótal ástæðum finnst mér að
stjórnvöld í Bretlandi ættu að kynn-
ast hugsunarhætti ykkar og menn-
ingu. Þau gætu lært heilmikið af
því. ísland hefur margt að gefa okk-
ur og það er svo sérkennilegt að
hver og einn íslendingur virðist vera
listamaður - hvort sem hann er
góður eða slæmur listamaður - en
hver sem er getur fengið hvatningu
og stuðning ef hann virkilega vill
vinna sem listamaður. Ást ykkar og
skilningur á listum er óviðjafnanleg-
ur. Annað sem ég hef tekið eftir,
er að það er nánast sama hvern
maður hittir hér, allir þekkja alla
rithöfunda og skáld. Hið ritaða orð
er svo lifandi í vitund ykkar. Þið
þekkið líka flesta ykkar málara og
tónskáld og hljómlistarmenn. Þegar
ég fór að spyijast fyrir um listamenn
hér, fékk ég heilmikið af upplýsing-
um - sama hvern ég spurði."
En erum Við ekki bara í drauma-
heimi? Hvers vegna ættu listir að