Morgunblaðið - 07.12.1993, Blaðsíða 53

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 7. DESEMBER 1993
53
Guðmunda Jóhanns-
dóttir kennari frá
Kirkjuboli
Fædd 28. desember 1908
Dáin 24. nóvember 1993
I dag verður jarðsungin frá Hafn-
arfjarðarkirkju Guðmunda Jó-
hannsdóttir kennari frá Kirkjubóli
í Múlasveit.
Guðmunda, eða Munda eins og
hún var oftast kölluð, var fædd á
Kirkjubóli 28. desember 1908 og
ólst hún upp á Kirkjubóli með systk-
inum sínum, sem voru 12. Foreldrar
hennar voru hjónin Guðrún Bær-
ingsdóttir og Jóhann Sigurðsson,
sem bjuggu á Kirkjubóli frá því
rétt um aldamót og þar til um 1944.
Guðmunda stundaði nám í Kenn-
araskólanum og gerðist síðan kenn-
ari í Múla- og Gufudalssveit í Aust-
ur-Barðastrandarsýslu og kenndi
þar í um það bil 30 ár.
Það er hryggð í huga mér í dag
og margs að minnast og sakna
þegar ég fylgi henni Mundu, kenn-
aranum mínum og vinkonu, síðasta
spölinn.
Við getum þó glaðst yfir því að
hún þurfi ekki lengur að þjást af
þeim illvíga sjúkdómi sem búið hafði
um sig í líkama hennar og smám
saman unnið á þreki hennar fram
að því síðasta, að hún andaðist á
St. Jósefsspítala hér í Hafnarfirði
aðfaranótt 24. nóvember.
Ég heyrði hana ekki kvarta oft
þó að henni hafi ekki alltaf liðið
vel hin síðari ár og sjónin meira
að segja var svo til farin síðastliðin
tvö ár. Munda tók vanlíðan sinni
með jafnaðargeði og var þakklát
fyrir að hafa haft góða heilsu fram
á efri ár en hún hefði orðið 85 ára
nú í árslok.
Ég var ekki há í loftinu þegar
ég sjö ára gömul labbaði í fyrsta
sinn í skólann til Mundu en hún
kenndi þá á Hamri, næsta bæ við
heimili mitt. Ennþá man ég þennan
dag vel. Samviskan sagði til sín.
Mér þótti meira gaman að spila en
læra og hafði því verið löt að læra
fyrir skólann. Hafði reyndar oft
fengið að heyra það að ég færi
bara með spilin í skólatöskunni.
Það var því skriftin hennar
Mundu sem mótaði stafagerð mína
frá fyrstu tíð eins og svo margra
nemenda hennar, þó fæst næðum
við hennar rithönd, en hún skrifaði
sérstaklega vel.
Eins og áður segir kenndi Munda
bæði í Múlasveit og Gufudalssveit
og fór kennslan fram á bæjunum
til skiptis. Hún hafði því frekar
stuttan tíma til að kenna á hveijum
stað og þurfti að koma miklu náms-
efni til nemenda sinna á þessum
stutta tíma. Það var aðeins síðasta
veturinn fyrir ferminguna sem nem-
endur fylgdu henni milli staða og
nutu þá kennslu hálfan veturinn.
Munda var sérstaklega góður
kennari og hélt nemendum sínum
vel að náminu. Hún var ekki að sjá
eftir tíma sínum heldur var setið
yfir okkur þar til námsefninu var
náð. Hún bætti svo kvöldinu við og
hjálpaði nemendunum með heima-
verkefnin. Það voru-náin tengsl sem
mynduðust milli kennarans og nem-
endanna í svona litlu samfélagi og
á vissan hátt vorum við öll börnin
hennar Mundu. Hún lagði sig alla
fram að kenna okkur og það var
hennar metnaður að við stæðum
okkur vel. Það var þó ekki svo að
Munda þyrfti aldrei að byrsta sig
við okkur nemendurna. Hún hafði
góðan aga í skólanum sínum og þar
réð kennarinn, ekki nemendurnir.
Það er einmitt þessi agi og sam-
viskusemi sem hún Munda kenndi
okkur, sem vantar svo mikið í þjóð-
félagið í dag. Það hefði ekki þýtt
hjá henni Mundu minni að reyna
að sleppa við að læra 30 sálma
fyrir utan öll hin fræðin utan að
áður en fermingarundirbúningurinn
hófst.
Það fór ekki hjá því í svona far-
skóla eins og var fyrir vestan í
gamla daga, þegar allar samgöngur
- Mmnmg
í sveitinni voru annaðhvort á hest-
um eða opnum smábátum, að
Munda þurfti oft að leggja upp í
erfið ferðalög, en allt fór þetta þó
vel.
Árið 1963 fluttust svo systkinin
frá Kirkjubóli. Þau Guðmunda,
Valborg, Jón og Gunnar sem höfðu
búið á Kirkjubóli frá því að faðir
þeirra hætti búskap fluttust hingað
suður í Hafnarijörð og hafa þau
búið hér síðan. Munda fór þó vestur
næstu tíu vetur eftir að hún fluttist
suður og kenndi í Gufudalssveit-
inni, en Múlasveit var þá smám
saman að fara í eyði og þau börn
sem eftir voru fóru suður í Gufu-
dalssveit í skólann til Mundu.
Árið 1948 dó yngri bróðirinn,
Gunnar, og voru þá þijú eftir systk-
inin sem bjuggu áfram í Brekku-
hvammi 1. Það var alltaf jafn gott
að koma til þeirra systkinanna og
gestrisni mikil. Ég hef líka notað
mér það óspart því að varla hefur
liðið sú vika þessi 30 ár sem þau
hafa búið hér, að ég hafi ekki þeg-
ið kaffisopa í Brekkuhvamminum,
en kaffiborðið hjá þeim systrum
þekkjum við öll sem þangað kom-
um, það var hlaðið kökum og þeirra
alþekktu flatkökum sem við vinir
þeirra og ættingjar höfum svo oft
fengið að njóta.
Munda var mikil hannyrðakona
og féll sjaldan verk úr hendi. Enda
lætur hún eftir sig mikinn fallegan
útsaum, hekl og pijón. Hún átti
fulla stofu af útsaumuðum stólum
og borðum og bæði pijónuðum og
hekluðum dúkum. Ég veit að nú
er autt sæti við borðið í Brekku-
hvammi 1 og Valla og Jón hafa
misst mikið, en þau reyndust systur
sinni góðir samferðamenn í lífmu
og Vaila hjúkraði henni og hjálpaði
af mikilli alúð og nærgætni í veik-
indum hennar.
Ég vil að lokum fýrir mína hönd,
eiginmanns, barna og systkina
minna votta eftirlifandi systkinum
og öðrum ættingjum Mundu inni-
lega samúð og ég veit að góður guð
sem hún trúði á og kenndi okkur
börnunum að trúa á hefur tekið vel
á móti henni á strönd eilífðarlands-
ins.
Blessuð sé minning Guðmundu
Jóhannsdóttur.
Ásta Jónsdóttir
frá Deildará.
Vinkona mín, Guðmunda J. Jó-
hannsdóttir frá Kirkjubóli á Bæjar-
nesi í Múlasveit, sem lézt miðviku-
daginn 24. nóvember sl., verður
jarðsungin frá Þjóðkirkjunni í Hafn-
arfirði í dag kl. 13.30. Mig langar
til og er það ljúft að minnast henn-
ar lítillega. Munda, eins og hún var
kölluð af þeim, sem þekktu hana
náið, fæddist á Kirkjubóli 28. des-
ember 1908 og var því tæplega 85
ára, þegar hún kvaddi þennan heim.
Samfara veikindum þeim, sem
bundu enda á jarðneskt líf hennar,
var henni farin að förlast sjón og
var það henni þungbært, því að
hannyrðakona var hún mikil.
Munda var ein af mörgum systk-
inum, dóttir þeirra hjóna Guðrúnar
Bæringsdóttur frá Kletti í Kollafirði
og Jóhanns Sigurðssonar frá Múla
í Þorskafirði. Þau eru bæði látin.
Jóhann var tvígiftur. Fyrri kona
hans var Guðríður J. Guðmunds-
dóttir frá Skálmarnesmúla. Jóhann
mun hafa búið lengst allra á Kirkju-
bóli eða um 59 ár. Kynni okkar
Mundu hófust vorið 1940, þegar
land okkar var hernumið af brezka
heimsveldinu, en þá auðnaðist móð-
ur minni að koma mér til sumar-
dvalar sem vikapilti, þó að ekki
væri ég eldri en tíu ára. Það þótti
mikið lán fyrir börn af mölinni að
komast til sumardvalar í sveit á
stríðsárunum.
Fyrsta ferð mín vestur að Kirkju-
bóli var í fylgd Mundu og er ferðin
mér mjög minnisstæð. Traustari
ferðafélaga fyrir tíu ára snáða var
tæpt hægt að hugsa sér. Munda
hafði lært til kennarastarfa og
hugðist gefa sig að farkennslu fyr-
ir vestan á veturna og var nú á
heimleið með nýráðinn „kaupa-
mann“ með sér.
Ekki var kaupamaðurinn burðug-
ur, eftir langa og stranga ferð með
„Dala-Brandi“ til Kinnastaða, en
hún tók 19 klst. og síðan 12 klst.
ríðandi til Kirkjubóls. Öll þreyta
leið fljótt hjá þegar faðmur Kvígind-
isfjarðar og heimilisfólksins, þessa
góða fólks, opnaðist drengstaulan-
um af mölinni.
Munda gekk til allra verka á
heimilinu, sem og aðrir, en það
voru foreldrar hennar, þau Guðrún
og Jóhann, bræður hennar, Guð-
brandur og Jón, svo og systir henn-
ar Valborg. Allt var þetta dugmikið
fólk og eftir því sem tíminn leið fór
kúasmalinn smám saman að gera
sér grein fýrir ágæti þess og Mundu
ekki síst. Hún var mér sem besta
móðir þessi þijú sumur sem ég var
á Kirkjubóli.
Gamli bærinn á Kirkjubóli var
dæmigerður íslenzkur torfbær.
Bæjargöng og eldhús með moldar-
gólfi og berum torfveggjum, en
„húsið“ eða stofan var þiljuð með
panel. Uppi var baðstofan, fjögur
stafgólf eða 16 álnir og þar í austur-
enda var kamesið hennar Mundu.
Þegar farkennslu lauk á vorin fór
Munda heim að Kirkjubóli til að
hjálpa til við vorverkin og síðan
heyannir. Engjasláttur var stundað-
ur á Kirkjubóli og minnist ég þess,
að þær systur, Munda og Valborg,
tóku stundum lagið þegar gengið
var á milli með hrífurnar á öxlinni,
en dágóður spotti var að heiman
og inn á hlíð. Ékki átti Munda langt
að sækja myndarskapinn, Guð-
brandur bróðir hennar var völundur
á járn og leður. Jón var og er prýð-
istrésmiður. Valborg pijónaði mikið
á pijónavél. Guðrún móðir þeirra
vann ullina frá byijun til enda og
Jóhann, húsbóndinn, sá um æðar-
varpið og dúninn. Það var hans
deild. Engum féll verk úr hendi.
Viðmót þessa fólks gagnvart mér,
með Mundu í fararbroddi, var ein-
stakt. Aldrei var sagt styggðaryrði,
enda þótt manni yrðu á mistök.
Munda var fróð um menn og
málefni. Hún fylgdist vel með og
hafði sínar skoðanir á hlutunum.
Oft var setið á kistuloki í eldhúsinu
og sötrað ijómakaffi eða þá á rúm-
stokknum í kamesinu hennar og
hlustað á grammafóninn. Á stund-
um var setið og spjallað um menn
og málefni og þá kannski gert góð-
látlegt grín að hinu og þessu, sem
heyrst hafði eða sést.
Enda þótt sumur mín á Kirkju-
bóli yrðu ekki nema þijú, þá tel ég
mig hafa mótast nokkuð til hins
betra af fólkinu og sveitinni og bý
ég að þessu enn..
ERFIDRYKMIR'I
HðTBL ISJl
sími 689509
V J
Þegar brugðið var búi á Kirkju-
bóli 1963, fluttist Munda með
systkinum sínum, Jóni, Gunnari
(látinn) og Valborgu, til Hafnar-
fjarðar. Þá fyrst hafði Munda tíma
til hannyrða, en þar eru veggir
þaktir fagurgerðum útsaumi, fyrir
utan allar peysurnar sem pijónaðar
voru,
Ég hef reynt að draga upp mynd
af Mundu eins og ég kynntist henni
og man og vona ég, að hún fyrir-
gefi mér, hversu óhönduglega hefur
til tekist. Ég þakka henni allt, sem
hún gaf mér. Hún var mér góð.
Guð blessi hana.
Helgi.
Útför Guðmundu Jóhannsdóttur,
kennara frá Kirkjubóli Austur-
Barðastrandarsýslu, sem iést á St.
Jósefsspítala 24. nóvember, fer
fram í dag frá Hafnarijarðarkirkju.
Guðmunda var fædd á Kirkjubóli í
Múlasveit 28. desember 1908 og
ólst þar upp í stórum systkinahópi.
Foreldrar hennar voru Guðrún
Bæringsdóttir frá Kletti í Gufudals-
sveit og Jóhann Sigurðsson frá
Múlakoti í Reykhólasveit. Þau hjón
bjuggu á Kirkjubóli um árabil.
Guðmunda ólst upp á Kirkjubóli
til fullorðinsára í hópi 12 systkina.
Það má því nærri geta að mikið
hefur þurft til heimilishalds á svo
mannmörgu heimili. Auk þess var
oft gestkvæmt á Kirkjubóli, sér-
staklega vor og haust þegar eyja-
menn stóðu í íjárflutningum eins
og þá tíðkaðist meðan eyjarnar voru
allar í byggð og gestrisni mikil hjá
þeim hjónum. Þá þekktust ekki
barnabætur eins og nú, það varð
hver að hjálpa sér sjálfur. Þegar
maður lítur yfir þá sögu löngu lið-
inna ára þá er það merkilegt hvað
barnmiklar ijölskyldur komust af,
gátu komið til manns stórum bama-
hópi án nokkurrar hjálpar úr opin-
berum sjóðum eins og nú tíðkast
og standa þó margar ijölskyldur
ekki betur að vígi nú en þrátt fyrir
allt skrumið, umbætur og véla-
menningu nútímans. Hvað hefur
komið fyrir?
Eins og áður segir þá ólst Guð-
munda upp til fullorðinsára á
Kirkjubóli, hugur hennar hneigðist
snemma til mennta, enda vel gefin.
Átti ekki langt að sækja það. Móð-
ir hennar var greind kona, vel skáld-
mælt og orti töluvert, en því miður
var því ekki haldið til haga og því
allt glatað. Eins og margar sveita-
stúlkur á þeim árum fór Munda,
eins og við kölluðum hana, í vist
til Reykjavíkur. Það gat verið ágætt
ef um myndarheimili var að ræða.
Þar mátti margt læra af myndar-
húsmæðrum og um leið gat hún
stundað nám i kvöldskóla fyrstu
veturna. Eftir þann undirbúning lá
leiðin í Kennaraskólann. Það var
takmarkið sem hún þráði. Hún var
þar í einn vetur, en gat aldrei lokið
námi frá þeim skóla sökum fjár-
skorts. Það voru ekki námslán eða
námsstyrkir á þeim árum, það varð
hver að bjarga sér sjálfur ef ekki
var hægt að fá hjálp að heiman.
En þrátt fyrir það hlaut hún kenna-
rastöðu í sinni ættarbyggð, það er
að segja í tveimur hreppum í Aust-
ur-Barðastrandarsýslu. Múla- og
Gufudalshreppum, og hélt hún því
starfi um árabil við miklar vinsæld-
ir. En sökum þess að hún gat ekki
lokið námi við Kennaraskólann mun
hana ef til vill hafa skort æfingu
við kennslu eins og gerðar eru kröf-
ur til, en það kom þó ekki að sök.
Hún stundaði kennslu með fádæma
samviskusemi, nemendur hennar
urðu að kunna sínar lexíur og fræði
og það undanbragðalaust, kannski
nokkuð ströng stundum við óþekka
nemendur en þeir höfðu gott af því
að hafa strangan aga.
Ég hefi fáa af nemendum hennar
hitt sem ekki bera til hennar hlýhug
og virðingu, sama má segja um
foreldra barnanna. Þeir báru til
hennar mikið traust og hlýhug. Það
sagði mér eitt sinn sóknarprestur í
þessu byggðarlagi að nemendurnir
hennar Guðmundu stæðu sig alltaf
svo vel, kynnu sín fræði. Um 1973
hætti Guðmunda kennslu og fluttist
til Hafnarfjarðar ásamt þremur
systkinum sínum. Þau keyptu í
Hafnarfirði stórt og fallegt einbýlis-
hús og hafa búið þar síðan við mikla
rausn og myndarskap. Til þeirra
hefur legið straumur fólks að vestan
úr gamalli ættarbyggð ásamt nýj-
um kunningjum og vinum. Þau
fluttu með sér gestrisnina að vest-
an.
Á þessu heimili þeirra í Hafnar-
firði hefur margur setið við veislu-
borð, þau nutu þess að fá gesti í
heimsókn. En æskuheimilið Kirkju-
ból er í eyði eins og sveitin þeirra
öll. Ekki ljós í glugga lengur, allt
liljótt. Engin hreyfing nema báru-
gutlandinn við ströndina og hjal
bæjarlækjarins á leið til sjávar.
Én nú er þessi trausta frænka
mín hún Guðmunda Jóhannsdóttir
horfin af sjónarsviðinu, horfín inn
í hina miklu þögn og vil ég óska
henni góðrar ferðar á ódáinsströnd.
Ég vil votta systkinum hennar sem
eftir lifa samúð vegna fráfalls henn-
ar. Þar hefur brostið sterkur hlekk-
ur. Hún hélt þeim, systkinahópnum,
að mér fannst, einhvem veginn
saman. Ég vil svo að lokum kveðja
þessa frænku mína með þessum
ljóðlínum Jóhannesar úr Kötlum:
Margs er að minnast,
margt er enn á seyði.
Bleikur er varpinn,
bærinn minn í eyði.
Fljúga þó ennþá svanir fram á heiði.
Jóhannes Arason.