Morgunblaðið - 04.06.1994, Qupperneq 1

MENNING
LISTIR
PRENTSMIÐJA MORGUNBLAÐSINS LAUGARDAGUR 4. JÚNÍ 1994 BLAÐ'
AND-
ST/EÐUR
ISLEHSK LISTá ÍIUNUM
MILL1 1930 UG1944
Mikið gekk á í lífi og listum íslensku þjóð-
r
Aárunum 1930-1944 varð mikil
breyting á íslensku þjóðfé-
lagi. Bændasamfélagið vék fyrir
ört vaxandi borgarmenningu. Þessi
breyting hafði áhrif á öllum sviðum.
Byggingarlist, nytjalist, tónlist,
leiklist, bókmenntir og síðast en
ekki síst myndlist fóru ekki var-
hluta af þessari þróun. Menn voru
ekki á eitt sáttir um gildi þessara
breytinga og harðorðar lista-
mannadeilur urðu þegar skarst í
odda með þeim sem aðhylltust þjóð-
leg viðhorf og
þeim sem að-
hylltust al-
þjóðleg við-
horf.
íbúar
Reykjavíkur
voru 28.800
árið 1930 og
hafði þá fjölg-
að um 63% á
tíu árum. Af
þessu má sjá
hversu ör þró-
unin var á
þessum árum.
Aukin tækni-
væðing og
velmegnun
fékk mikinn
hnykk þegar
áhrifa krepp-
unnar fór að gæta hér á landi eft-
ir 1930. í kjölfar hennar fór stétta-
barátta harðnandi. Síðan kom
heimsstyijöldin síðari og uppsveifla
í íslensku þjóðfélagi.
Breytingarnar á þjóðfélaginu
birtust í myndlist þessa tímabiis.
Það er fyrst eftir 1930 sem bæjar-
líf og fóík við dagleg störf er túlk-
að af íslenskum listamönnum.
Gunnlaugarnir tveir, Scheving og
Blöndal, tókast báðir á við þetta
myndefni en á mjög ólíkan hátt.
Höfnin og líf sjómanna varð upp-
spretta mynda sem allir landsmenn
þekkja í dag. Það er ekkert skrítið
að yngri listamenn eins og Gunn-
laugur Scheving, Snorri Arinbjarn-
ar og Þorvald-
ur Skúlason
máluðu höfn-
ina o g lífið
þar. Þeir voru
hluti af fyrstu
kynslóð ís-
lenskra lista-
manna sem
ólst upp í sjáv-
arþorpum.
Höfnin var þó
ekki eina
myndefnið.
Málarar feng-
ust einnig við
myndir af
götunni í
bænum eða
þorpinu.
Myndefni
tengt bæjar-
lífi var kjarabarátta verkafólks.
Listamenn eins og Jón Engilberts
fylgdu verkamönnum að málum og
tóku þátt í baráttu þeirra. Aðrir
listamenn sem tóku ekki virkan
arinnar á tímabilinu á milli alþingishátíðar
og lýðveldisstofnunar, en árin milli 1930-
1944 eru einmitt til umfjöllunar á sýningu
Listasafns Islands, I deiglunni. Anna
Sveinbjarnardóttir stiklar á stóru í sögu
myndlistar þessa tímabils og rifjar m.a.
upp listamanndeilur sem fóru að hluta til
fram á síðum Morgunblaðsins.

þátt í baráttunni unnu engu að síð-
ur myndir tengdar vinnu verka-
fólks. Má t.d. nefna verk Sigurjóns
Ólafssonar Verkamanninn frá
1930.
Það var ekki eingöngu hið dag-
lega líf íslenskrar alþýðu sem birt-
ist í verkum frá þessum árum.
Vaknandi þjóðernisvitund lands-
manna fann sér myndefni í þjóð-
sögum og þjóðtrú. Kjarval var
meðal þeirra sem sótti hugmyndir
í þjóðtrúna.
A síðari hluta þessa tímabils fara
íslenskir listamenn í Kaupmanna-
höfn að vinna óhlutbundin verk.
Siguijón Ólafsson vann t.d. verkið
Mann og konu árið 1939, en hann
var í hópi þeirra sem tókust á við
hið óhlutbundna form. Annar ís-
lenskur listamaður í Kaupmanna-
höfn sem prófaði sig áfram með
þetta tjáningarform var Svavar
Guðnason. Hann var í hópi rót-
tækra danskra málara sem sögðu
skilið við hlutbundið myndmál.
Þjóðernisvitund og landslag
Þó að listamenn fengjust við ný
myndefni og tjáningarform á tíma-
bilinu 1930-1944 var eitt viðfangs-
efni sem var mest áberandi á þess-
um árum en það var íslenskt lands-
lag. Landslagsmyndirnar voru hluti
af þjóðernisvakningu þessa tíma.
íslensk málaralist varð til á tímum
sjálfstæðisbaráttu þegar efla átti
tilfínningu landsmanna fyrir eigin
landi. Þingvellir hlutu sérstakan
sess í vitund manna á fullveldistím-
anum. Alþingishátíðin undirstrik-
aði mikilvægi Þingvalla í sögu
þjóðarinnar og opnaði einnig áugu
fólks fyrir fegurð staðarins. Ef sýn-
ingarskrár eru skoðaðar frá upp-
hafi fjórða áratugarins kemur í ljós
að nær allir málarar sýndu myndir
frá Þingvöllum.
Listamannadeilur
Listamenn tókust ekki á við ný
myndefni eða tjáningarform án
þess að umræða skapaðist um það.
Hin alþjóðlegu viðhorf sem fylgdu
vaxandi borgarmenningu sam-
ræmdust ekki þjóðlegum viðhorfum
aldamótakynslóðarinnar en þau
höfðu átt stóran þátt í sjálfstæðis-
baráttu þjóðarinnar. Þeir sem að-
hylltust þjóðleg viðhorf i listum
töldu að viðfangsefnið, þ.e. íslensk
náttúra, væri það sem gerði málar-
alist landsmanna íslenska. Þar sem
íslensk málaralist var ung að árum
var það mál manna að öll umræða
ætti að vera jákvæð. Nauðsynlegt
væri að örva listamennina svo
málarlistin næði að vaxa og dafna.
Þessi umræða er mjög keimlík við-
brögðum manna við vorinu í ís-
lenskri kvikmyndalist þegar til-
hlýðilegt þótti að hvetja menn til
dáða.
Við upphaf fjórða áratugarins
var umfjöllun í Morgunblaðinu um
myndlist aðallega í formi frétta.
Valtýr Stefánsson, ritsjóri, skrifaði
reyndar umsagnir um sýningar en
það var ekki fyrr en árið 1932 að
ráðinn var gagnrýnandi til að skrifa
reglulega um myndlistarsýningar.
Jón Þorleifsson var fyrsti íslending-
urinn sem var ráðinn í þessum til-
gangi. Hann neitaði að taka á ís-
lenskri myndlist með silkihönskum