Morgunblaðið - 02.07.1994, Side 2

2 D LAUGARDAGUR 2. JÚLÍ 1994
MORGUNBLAÐIÐ
Að lokinni
Listaliátíð
KRISTÍN málar við Lækjargil á Akureyri.
Eyfirsk kona á listabraut
Kristín Jónsdóttir frá Arnar-
nesi fæddist 1888 og lést 1959.
Snemma hneigðist hugur henn-
ar til lista og um aldamót, þegar
hún var 12 ára gömul, hafði hún
eignast efni og tæki tii að teikna.
Frá þeim tíma eru fyrstu teikni-
verk hennar. Ekki mun Kristín
hafa notið tilsagnar í myndlist
fyrr en hún fór til náms við
Kvennaskóla Eyjafjarðar á Akur-
eyri þegar hún var 15 ára göm-
ul. Þar var teikning meðal
kennslugreina og fyrir hana
hlaut Kristín framúrskarandi
vitnisburð. Veturinn 1907-8 var
hún við húsmæðranám í Reykja-
vík og kynntist þar syðra verkum
mikilla íslenskra listamanna sem
þegar voru orðnir landsþekktir,
en bæði Ásgrímur Jónsson og
Jóhannes Kjarval sýndu verk sín
í Reykjavík það ár.
Ekki fetaði Kristín hefðbundn-
ar slóðir kvennaskólastúlkna því
árið 1909 hélt hún með dyggum
stuðningi systkina sinna til
Kaupmannahafnar þar sem hún
nam í tvö ár undirstöðugreinar
myndlistar íTeikni- og listiðnað-
arskóla kvenna og hóf þegar að
því loknu nám við Konunglegu
listaakademíuna í Kaupmanna-
höfn. Þar var hún við nám í 5 ár
í hópi listamanna á borð við Júlí-
önu Sveinsdsóttur, Mugg og
Kjarval. Kristín kom á hverju ári
heim til að mála, meðal annars
vatnslitamyndir sem hún seldi
til að létta undir námskostnaði
sínum. Á síðasta námsári Krist-
ínar voru myndir hennar teknar
á Charlottenborgarsýninguna í
Kaupmannahöfn og þar sýndi
hún alls 6 sinnum.
Árið 1917 hélt Kristín Jóns-
dóttir fyrstu einkasýningu sína
í Kaupmannahöfn og þær urðu
fleiri á næstu árum. Auk þess
að taka þátt í samsýningum
heima og erlendis hélt Kristín
einkasýningar í Reykjavík, á Ak-
ureyri og Siglufirði. Síðasta
einkasýningin var í Listamanna-
skálanum árið 1953, en á því
ári var hún sæmd Hinni íslensku
fálkaorðu, fyrst íslenskra lista-
kvenna.
Listakona - húsmóðir
Árið 1918 giftist Kristín Jóns-
dóttir Valtý Stefánssyni, sem
síðar varð ritstjóri Morgunblaðs-
ins. Þau dvöldust í útlöndum
fyrstu hjúskaparár sín og á árun-
um 1921 og 1922 fór Kristín til
dvalar og vinnu á Ítalíu. Þegar
Valtýr tók til starfa við Morgun-
blaðið 1924 fluttu þau heim og
bjuggu í Reykjavík upp frá því.
Þrátt fyrir annir við húsmóður-
störf á gestkvæmu heimili og
uppeldi dætranna, Helgu og
Huldu, lét Kristín ekki niður falla
listiðju sína. Hún málaði lands-
lags- og kyrralífsmyndir, hélt
sýningar og hannaði húsgögn,
svo eitthvað sé nefnt. Hún mál-
aði Reykjavíkurmyndir, ferðaðist
um Suðurland, einkum Þingvelli,
og málaði mikið á þeim slóðum
en komst þegar á leið ævina lítt
til að vinna að list sinni á æsku-
slóðunum nyrðra.
Að sögn Haraldar Inga Har-
aldssonar er Kristín Jónsdóttir
um mjög margt merk listakona.
„Hún er fyrsta norðlenska lista-
konan sem brýst til alvarlegs
myndlistarnáms. Hún er braut-
ryðjandi að ýmsu öðru leyti.
Myndir hennar eru afar sérstak-
ar í blæbrigðum og litanotkun.
Hún á sér mjög öruggan og
fastan sess í íslenskri listasögu
og um það má lesa hvort tveggja
í bók Björns Th. Björnssonar,
íslensk myndlist, og bók Aðal-
steins Ingólfssonar um Kristínu,
Listakonan í gróandanum. Hún
var eiginkona eins áhrifamesta
manns í íslensku þjóðlífi, Valtýs
Stefánssonar, ritstjóra Morgun-
blaðsins, og hélt heimili sem
tengdist bæði áhrifafólki þjóðar-
innar og myndlistarmönnum,
sem áttu þar víst skjól, án þess
að hún tapaði nokkru sinni sýn-
inni á list sína. Hún hélt áfram
að vinna að henni alla ævi, hélt
huga sínum opnum. Hún studdi
á fullorðinsárum sínum unga
listamenn í stormasamri baráttu
þeirra fyrir tilvist sinni og listar
sinnar. í útvarpserindi sem hún
hélt 1954 hvatti hún þá með
þessum orðum: „En þið, mínir
ungu samherjar, sem hneyksl-
un valdið, þið sem hafið valið
ykkur það erfiða hlutverk að
yfirgefa troðnar slóðir í leit að
nýjum verðmætum í listinni, þið
sem eruð að skapa nýjan þátt
í sögu íslenskrar myndlistar,
hliðstæðan því, sem nú er að
gerast hjá öllum menningar-
þjóðum álfunnar — ég vænti
þess af ykkur, að þið standið
af ykkur storma andúðar og
hleypidóma jafnt og þið hingað
til svo blessunarlega hafið snið-
gengið öll þau viðhorf, sem eru
listinni óviðkomandi." Svona
var andinn og krafturinn í þess-
ari norðlensku listakonu."
Landið er listin
Haraldur Ingi sagði að ef skil-
greina ætti list Kristínar Jóns-
dóttur frá Arnarnesi kæmi fyrst
i hug rómantísk sýn á landið án
þess þó að hún færi nokkru sinni
yfir í neins konar rómantíska
væmni. Listamenn á tímum bú-
ferlaflutninga úr sveit í bæi hafi
einkum séð list í landinu, lands-
laginu, birtunni, og frelsinu og
sjálfstæðinu sem í því fælist.
í sýningarskrá fjallar Aðal-
steinn Ingólfsson listfræðingur
um Kristínu Jónsdóttur. Hann
getur þess að verk hennar falli
ekki undir það sem venja er að
kalla kvenlega list og nefnir til
dæmis eitt af tímamótaverkum
Kristínar, Fiskstökkun við Eyja-
fjörð (1914), sem er á sýning-
unni í Listasafninu á Akureyri. í
síðari verkum séu blæbrigði lita
í verkum hennar einriig stríðari
en svo að kalla megi kvenleg.
„í þessum verkum er engu líkara
en Kristín forðist að hleypa okk-
ur allt of nálægt persónu sinni,
konunni á bak við verkin, en
hamri í þess stað á listrænum
eigindum verkanna. Upp í hug-
ann kemur Ijósmynd sem tekin
var á Sprengisandi sumarið
1922 af manneskju innan í olíu-
bornum hlífðarstakki með trefil
fyrir vitum, sitjandi á hestbaki í
hífandi háfjallaroki. Hér er kom-
inn listmálarinn Kristín Jónsdótt-
ir, obuguð eftir 17 tíma reið,
skeytingarlaus um týpíska kven-
lega háttsemi og óblíða náttúru,
allt sem torveldaði skipulega
söfnun landslagsmótíva til list-
rænnar úrvinnslu."
Krossviður, leir, steypa
og gler
í einum sal Listasafnsins á
Akureyri verður á meöan sýning
Kristínar Jónsdóttur stendur
sýnt nýtt listaverk eftir listakon-
una Borghildi Ólafsdóttur. Verk-
ið vann Borghildur í Kanada á
síðasta sumri. Það er gert úr
krossviði, brenndum leir, steypu
og rúðugleri og fjallar um pökk-
un listaverka og flutning þeirra
milli staða svo og mikilvægi hug-
myndarinnar sem innihalds
formsins og það að koma hug-
myndum til skila.
Sverrir Páll
Meira líf, framsaeknara og fjöl-
breyttara, hátíðina út á götur
og torg, segir margt yngra fólk þegar
upp er staðið og Listahátíð í Reykja-
vík 1994 á enda. Faerra og stærra,
segja þeir hins vegar sem eldri eru,
og það virðist líklegri framvinda mála.
Verðandi formaður framkvæmda-
stjórnar vill nota það fé sem fæst til
verulegra hátíðabrigða, fá hingað li-
stafólk á heimsmælikvarða og efna
til viöburða sem lifa með gestum. í
athugun eru möguleikar á komu Kiri
Te Kanawa sópransöngkonu á næstu
hátíð að tveim árum liðnum og þegar
hefur verið greint frá hugsanlegri
komu heimstenórsins Placidos Dom-
ingo. Hvor heldur heimsóknin gleddi
fólk á öllum aldri. En hvað þá um
helstu viðburði hátíðarinnar sem nú
er nýlokið. Wagner þeirra dýrastur
og duglegastur við að vekja athygli
á hátíðinni erlendis. Kristjáni og Ask-
henazy tekið opnum örmum, Tíma
og vatni Atla Heimis af hrifningu og
leikhúsinu Complicite fagnandi. Lík-
legá á þetta lokaatriði hátíðarinnar
vinninginn hvað aðdáun áhorfenda
og ánægju varðar. Niflungahringur
Wagners í upphafi hennar hlýtur Ifka
lof fyrir að hafa heppnast og hafa
ekki fallið í skugga kosninga. Einnig
last fyrir kostnaðarsama sýningu
sem hafi ekki freistað nógu breiðs
hóps. En heildarmyndin virðist samt
sú að þeir sem á annað borð gáfu
sér tíma og peninga í Listahátíð hafi
yfirleitt orðið ánægðir - ánægðari en
óánægðir ef svo má segja. Þannig
er hljóðið í hátíðargestum og hér er
rætt nánar við örfáa þeirra auk for-
kólfa hátíðarinnar.
Bragi Ólafsson Ijóðskáld telst til
yngri hóps hátíðargesta sé kynslóða-
bil á annað borð íhugað og hefur þá
skoðun sem lýst var í upphafi. Hon-
um finnst hátíðin eiga að spegla
hreyfingu á listum úti um lönd og
Möguleikhúsið opnaði á vor-
dögum nýtt leikhús við
Hlemm með barnaleikhúshátíð í
tengslum við Listahátíð í Reykjavík.
Þetta er fyrsta barnaleikhús lands-
ins og kominn tími til. Lönd sem
við miðum okkur helst við hafa átt
sérstök barnaleikhús í marga ára-
tugi ef ekki árhundruð. Þegar undir-
ritaður var á ferð í Parísarborg í
maí gafst kostur á að heimsækja
leikhús í St. Denis, sem er smábær
rétt utan Parísar, og fylgjast þar
með barnaleikhúshátíö ekki ósvip-
aðri þeirra Möguleikhúsmanna.
Leikhúslíf í París stendur nú í
óvenjumiklum blóma með sýning-
um hvaöanæva úr heiminum. Löng
hefð er fyrir barnaleikhúsi í Frakk-
landi og nokkrar hátíðir helgaðar
því ár hvert víða um landiö. Til að
mynda í Lyon, Rúðuborg og St.
Denis. Mælt var með síðastnefndu
hátíðinni við mig af Bridget Prouc-
elle hjá hjá frönsku menningarskrif-
hér heima, „hafa fleiri og smærri
atriði en ekki svona ferlíki," segir
hann. „Listahátíð er yfirhöfuð allt of
þungiamaleg og ég held það sé
nauðsynlegt að yngra fólk hafi meira
um hana að segja. Dagskráin nú
vakti ekki mikinn áhuga hjá mér í
upphafi, ekki nema ákveðin leikhús
og popp, sem ég sótti. Þó höfða fleiri
tegundir tónlistar til mín og myndlist
ef svo ber undir. Nú er ég til dæmis
forvitinn um sýningu á Mokka en legg
mig kannski ekki af ákafa eftir öðru.
Makbeð Frú Emilíu fannst mér mjög
góð sýning og gaman að sjá Króka-
dílastræti Complicite. Tónleikar
Bjarkar voru fínir og eflaust hefði
ræst betur úr St.Etienne í húsi með
meiri hljómburði en Kolaportið.
Stjórnendur hátíðarinnar þurfa ann-
ars að hugsa um innflutning popp-
hljómsveita í tæka tíð, það vill mæta
afgangi og hefur áður verið gagn-
rýnt. Þeir voru til dæmis næstum
búnir að missa af Björk og sömdu
af sér síðast við sama umboðsfyrir-
tæki. í djassi stendur hátíðin sig ekki
og mér fannst mistök að fá hingaö
Mulligan, sem er löngu útbrunninn."
Kristinn Hallsson söngvari segir
að sér þyki Listahátíð hafa lukkast
aldeilis ágætlega. Hann hafi ekki
haft mikla trú fyrirfram á Niflunga-
hringnum en orðiö afskaplega hrif-
inn. Sömuleiðis hafi honum þótt stór-
kostlegir tónleikar Vladimirs As-
hkenazy. Eini galli Listahátíðar hafi
verið fullmikið af ágætu efni og ekki
hægt að komast yfir allt. Kristni
þætti betra að höfð væru færri stór
atriði enda dýrt að halda Listahátíð.
Hrafnhildur Schram, forstöðu-
maður Listasafns Einars Jónssonar
fylgdist helst með myndlist á hátíö-
inni og fannst hæst bera sýninguna
„í deiglunni" á Listasafni íslands.
„Það er stórmerkileg sýning,“ segir
hún. „Ég hafði líka gaman af nútíma-
stofunni AFAA, sem svipartil Goet-
he Institut í Þýskalandi. Proucelle
sagði að annars væru gæðin æði
misjöfn á öllum þeim aragrúa
barnasýninga sem boðnar væru.
Vikuritið Pariscope sem tíundar það
sem er að gerast í höfuðborginni
hefur allar barnaskemmtanir borg-
arinnar í kaflanum „Jeunes". Prouc-
elle dró upp þetta smárit og sýndi
mér hvar gefin var upp metróstöð
leikhússins í St. Denis, Teatre Ger-
ard Philipe.
Þegar þangað kom tók ég tali
skipuleggjanda hátíðarinnar Jean-
Francoise Hubert. Hann sagði há-
tíðina, Enfantillage, hafa verið
haldna undir sinni stjórn á hverju
ári síðastliðin fimm ár. Valið á verk-
um væri vandað og litið til annarra
landa og borga. Ný leikrit væru jafn-
an á hátíðinni og nú byðust tólf
sýningar.
Leikhússtjóri Theatre Gerard
Philipe, Jean-Claude Fall, bætti því
Barnaleikhús
á ítalska
og franska vísu
eftir Gunnar Helgason