Morgunblaðið - 04.02.1995, Blaðsíða 8

8 C LAUGARDAGUR 4. FEBRÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AUDMYKT EN
EKKIOTTI
Breski píanóleikarinn Graham Johson hefur lagt í það
þrekvirki að taka upp öll sönglög Schuberts með ýmsum
söngvurum og fengið lof fyrir. Ami Matthíasson tók
Johnson tali af þessu tilefni.
GRAHAM Johnson: „Ég held að það sé ekki til sá undirleikari sem hafi ekki ein-
hveiju sinni gælt við þá hugmynd að leika ðll sönglög Schuberts."
LJÓÐASÖNGUR, sem sprottinn er úr
þýskri þjóðlagahefð á fimmtándu
öld, reis hæst á nítjándu öld í hönd-
um Schuberts, Schumanns, Brahms
og Wolfs. Afkastamestur og fjölhæfastur
þeirra var Schubert, sem samdi alls á sjöunda
hundrað ljóðasöngva, mis langa, allt frá
nokkrum töktum í margra síðna verk. Fjöl-
margir þeirra Ijoðasöngva hafa komið út og
sumir söngvara, þar líklega fremstur Dietrich-
Fischer Dieskau, hafa gefíð gríðarstór söfn.
Heildarútgáfa sönglaga Schuberts hefur þó
engin komið út þar til nú, að breski píanóleik-
arinn Graham Johnson stýrir heildarútgáfu á
vegum Hyperion útgáfunnar.
Það er að vonum mikið fyrirtæki að gefa
út öll sönglög Schuberts, sem eru á sjöunda
hundraðið, eins og áður er rakið, og þó þegar
sé komið út á þriðja tug diska, er dijúgt eft-
ir, en ætlun útgefanda er að ljúka útgáfunni
1997, á 200 ára afmæli tónskáldsins.
Þrátt fyrir umfang verksins segir Graham
Johnson að hver einasti undirleikari sem leggi
fyrir sig ljóðasöngsundirleik láti sig dreyma
um að helga sig einstöku tónskáldi. „Schu-
bert var og er uppáhalds ljóðasöngvasmiður
allra og ég heid að það sé ekki til sá undirleik-
ari sem hafi ekki einhveiju sinni gælt við þá
hugmynd að leika öll sönglög Schuberts. Það
má segja að þetta hafi verið rökrétt á sama
hátt og það er rökrétt að vilja leika alla píanó-
konserta Beethovens, eða píanósónötur Moz-
arts. Það má því segja að þessi löngun mín
hafi verið hversdagsleg, en það sem var
óvenjulegt er að ég sagði við Ted Parry, sem
stýrir Hyperion-útgáfunni og hann sagði af
hveiju ekki,“ segir Johnson og bætir við að
við nánari umhugsun hafi þetta virst óska-
stundin til að hefjast handa, því þetta var
ákveðið 1987 og þá tíu ár til stefnu til að
ljúka verkinu fyrir 200 ára afmæli Sehuberts.
Nokkur lög sem enginn hefur tekið upp
Það gefur augaleið af svo miklu safni söng-
laga eru nopkkur sem aldrei hafa verið tekin
upp, en Johson segir að það sé alltaf vara-
samt að halda því fram að eitthvað hafi ekki
komið út áður.
„Við tökum ekki upp svo ýkja mörg lög
sem ekki hafa komið út áður, til að mynda
tók Dietrich-Fischer Dieskau upp mikið safn
og Gunilla Janowitch tók upp mikið safn fyr-
ir Deutsche Grammophone. Það eru nokkur
lög sem enginn hefur tekið upp og einnig
lagabrot og ókláraðar hugmyndir sem eru
frumupptökur. Af ríflega 600 lögum eru
kannski 30—40 sem ég held að ekki hafi
komið út áður, þó það sé alltaf varasamt að
slá slíku fram, enda hefur enginn yfírsýn yfír
allt sem gefíð hefur verið út í heiminum."
Rétt að gefa allt út
Er rétt að gefa allt út; eru öll lögin það
góð að vert er að taka þau upp?
„Þegar Brahms stýrði heildarsamantekt á
verkum sínum uppúr 1890 sagði hann útgef-
andanum Esubius Montsjevskíj að vera ekki
að halda öllu til haga en hann svaraði að
bragði að það væri ekki sitt að ákveða hvað
væri gott og hvað ekki; það væri ósanngjarnt
að gera upp á milli laganna. Þegar ráðist er
í það verk að gefa út heildarverk tónskálds
er það vegna þess að sköpunargáfa þess sé
markverð sem slík og það sé fróðlegt og gefi
innsýn og skilning að fá líka að heyra tilraun-
irnar og feilsporin. í heildarútgáfu af Matisse
viltu sjá allt líka barnateikningarnar; hann
er svo mikill listamaður að þú vilt sjá allt sem
hann hefur skapað því það er allt hluti af
mikill heild. Vitanlega má fara þá leið að
gefa út úrval verka og víst tökum við upp
mörg lög sem aðrir hefðu ekki tekið upp, en
það var gaman að verða vitni að því að þó
söngvarar létu til leiðast að taka upp eitthvað
sönglag sem þeim fannst lítið til koma áður
en upptökur hófust hrifust af því áður en
lauk, sem er kjarni málsins."
Samansafn fremstu
ljóðasöngvara heims
Meðal þess sem gagnrýnendur víða um
heim hafa lofað við þessa heildarútgáfu Jo-
hsons og Hyperions er að hver söngvari syng-
ur aðeins inn á einn disk og þannig er útgáf-
an orðin einskonar samansafn fremstu ljóða-
söngvara heims. Johnson segir þó að misjafn-
lega hafí gengið að fá söngvara til liðs við
útgáfuna.
„Margir söngvara eru bundnir af samning-
um við útgáfu sínar og sumur þeirra hefur
reynst erfítt að fá leyfi til að taka upp fyrir
okkur. Á árum áður skiptu stórfyrirtækin sín
ekki eins af smáfyrirtækjum og leyfðu lista-
mönnum sínum gjarnan að taka upp fyrir
aðra. Nú hefur þetta snúist við, því smáfyrir-
tækin hafa sótt svo í sig veðrið að stórfyrir-
tækin sjá þau sem ógnun við markaðshlut-
deild sína og fyrir vikið fengum við ekki alla
þá söngvara sem við hefðum helst viljað; til
að mynda tekur Olof Bár einungis upp fyrir
EMI, Anna Sophie von Otter er á samningi
hjá Deutsche Grammophon, Robert Hall og
Andreas Schiff hafa samning við Decca og
Bryn Terfel hefur gert samning við Deutsche
Grammophon þar sem tekið er fram að hann
megi ekki taka upp fyrir Hyperion. Að nokkr-
um stórsöngvurum frátöldum hef ég þó getað
leitað til fjölmargra söngvara annarra, en
menn hafa verið misjafnlega liðlegir. Ungir
söngvarar sem eru að hefja söngferil sinn eru
til í að taka allt upp, en stórsöngvarar hafa
látið ganga meira á eftir sér. Það hafði mikið
að segja að Janet Baker skyldi syngja inn -á
fyrstu plötuna í útgáfuröðinni.“
Nóg til af góðum ljóðasöngvurum
Er nóg af góðum ljóðasöngvurum til að
syngja inn á á fimmta tug af diskum?
„Það liggur í hlutarins eðli að það er tak-
markaður fjöldi góðra ljóðasöngvara til í heim-
inum, en lögin eru líka að klárast," segir
Graham Johnson og kímir, „en þó það sé tak-
markaður íjöldi góðra ljóðasöngvara þá er til
mikill fjöldi góðra ljóðasöngvara sem eru ekki
heimsþekktir. Til að mynda er söngvarinn á
öðrum disknum í útgáfuröðinni, Stephen
Varcoe, ekkert sérstaklega þekktur og Ann
Murray sem söng inn á þriðju plötuna í röð-
inni er fræg í dag, en hún var það ekki þeg-
ar hún söng inn á plötuna. Inn á fjórðu plöt-
una söng Phillip, Langridge, sem er frábær
söngvari, en ekki heimsþekktur og svo er
með Elizabeth Connell sem söng inn á sjöttu
plötuna. Þannig var þetta í upphafi að ég
fékk til liðs við mig fjölmarga lítt þekkta
söngvara og þá oft breska, enda er þetta
bresk útgáfuröð, ég er breskur sjálfur og fyrir-
tækið breskt. Sumum fínnst við séum að verða
uppiskroppa með ljóðasöngvara, því það..
sungu svo margir frægir söngvarar um mið-
bik raðarinnar, til að mynda Lucia Popp,
Peter Schreier og Birgitte Fassbaender, en
það er nóg til að frábærum ljóðasöngvurum,
þó þeir séu ekki allir heimsfrægir. Ég hef því
engar áhyggjur af því að Ijóðin verði ekki vel
flutt af frábærum söngvurum.“
Auðmýkt en ekki ótti
Hvað hefur góður ljóðasöngvari til að bera?
„Góður ljóðasöngvari og góður Schubert-
söngvari eru ekki endilega samheiti. Fjöl-
margir söngvarar hafa verið frábærir ljóða-
söngvarar, en ekki náð sér á flug í Schubert,
til að mynda Elisabeth Schwartzkopf, sem
kunni betur við Hugo Wolf. Til þarf samtvinn-
aða náttúruiega sjálfsprottna tilfinningu fyrir i
verkinu og auðmýkt frammi fyrir því, en ekki
ótta; þann hæfileika að geta verið fullkomlega
einlægur frammi fyrir verkinu. Það er mjög
ólíkt úthugsaðri túlkun og þeir sem eiga erfíð-
ast með Schubert eru listamenn sem leggja
sig um of eftir hinu flókna, eða fela persónu-
leika sinn á bak við skraut og útflúr. Tónlist-
in verður að vera einföld og tala beint til hjart-
ans. Þeir söngvarar sem eru einlægir og opn-
ir eiga ekki í erfiðleikum með að skilja Schu-
bert og gefa sig honum á vald.“
íburðarmiklir bæklingar
Margir hafa haft orð á því að bæklingarn-
ir sem fylgi diskunum séu í meira lagi íburð-
armiklir og réttara að tala um bækur í því
sambandi frekar en bæklinga. Johson segir
og að ýmsir bókaútgefendur hafí farið þess
á leit við hann að hann taki saman bók um
sönglög Schuberts uppúr bæklingunum sem
fylgja diskunum, „og þeir hafa reyndar lengst
með hverri útgáfu“, segir hann og kímir. „Eg
er í raun steinhissa á þolinmæði Teds Perrys
og vilja hans í að gefa láta svo gilda bækl-
inga fylgja útgáfunni, því vinnslan er öll geysi-
lega dýr.“
Blýantur og göt
Gretar Reynisson sýnir teikningar og
skúlptúra þakta blýanti í flórum sölum
Nýlistasafnsins til 12. febrúar
UM SPORÖSKJU, gegnum massa
og efni og langt, langt í burtu.
Svo, tilfinning um tóm. Gretar
Reynisson myndlistarmaður og
leikmyndahöfundur sýnir nú teikn-
ingar og þrívíð verk í fjórum sölum
Nýlistasafnsins við Vatnsstíg.
Hann lýsir sýningunni með setn-
ingum eins og þessum hér á undan
og segir vissa hreinsun hafa átt
sér stað frá fyrri verkum. Blýantur-
inn sé nú nær einvaldur í hringiðum
hans, sporöskjum og spírölum,
hvort heldur yfír olíu á málverkum
eða þá á formum sem skorin eru
í krossvið og dúk. Þessi hversdags-
legu og að margra áliti ómerkilegu
efni, krossviður og blýantur, myndi
saman járnkennda þyngd.
„Svo hef ég alltaf eitthvert gat,“
segir Gretar, „eitthvað til að kíkja
gegnum. Eins og í einu verki sem
er hér á sýningunni og þú gengur
gegnum. Gegnum gatið inn í ímynd-
aðan heim sem verður með þessu
móti raunverulegur. Þú getur líka
staðið fyrir framan þetta gat og
valið þér sjónarhorn. Komið auga á
eitthvað eða séð móta fyrir því.“
Gretar segist reyna að svara því
sem fólk hafí stundum sagt við sig
um fjarlægð eða dýpt í eldri blý-
antsmyndum. „Svara með því að
bijótast inn í flötinn, ofan í þessa
þykkt og þennan málmkennda
massa og komast í gegn. Þú sérð
ef til vill að hugsunin liggur líkt og
í spíral. Eða sporöskju. Kannski
er ég kominn hringinn."
Þ.Þ.
Morgunblaðið/Júlíus