Morgunblaðið - 13.05.1995, Blaðsíða 2

2 C LAUGARDAGUR 13. MAÍ 1995
Heimsókn í bókasafn Vatíkansins
MORGUNBLAÐIÐ
FLESTIR halda líklega að
bókasafn páfastóls í Vatík-
aninu sé fullt af bókum um
kaþólsku og kristna trú. En svo
er ekki og þeir sem hafa áhuga á
að rannsaka nútímalistasögu geta
til dæmis nýtt sér að á bókasafninu
er stærsta safn sýningarskráa um
nútíma listastefnur. En safnið er
ekki opið hverjum sem er, heldur
ætlað fræðimönnum með góð með-
mæli og ærna ástæðu til að sækja
safnið heim. Nú er safnið hins
vegar að. opnast öllum, eða alla
vega upplýsingar um það, því það
er tengt Internetinu.
Fyrst er að fínna hlið heilagrar
Önnu á hliðarvæng Péturskirkj-
unnar, því þar er aðalinngangurinn
inn í Páfagarð. Lykla-Pétur stend-
ur reyndar ekki sjálfur við hliðið,
heldur veraldlegir fulltrúar hans
og framhjá honum kemst enginn
óverðugur, fremur en framhjá
Lykla-Pétri. Gesturinn þarf að
framvísa gögnum um að hann eigi
lögmætt erindi í Páfagarð og svo
fæst stimplaður pappír upp á að
erindið sé viðurkennt, eftir að
hringt hefur verið í þann, sem tek-
ur á móti heimsókninni. Með stimp-
ilinn sleppur gesturinn inn fyrir
hliðið og þar með er hægt að leita
að réttum áfangastað, sem í þessu
tilfelli var bókasafn Páfagarðs,
Vatíkan-bókasafnið. En sá sem
getur látið sér nægja að skoða í
spjaldskrá safnsins, eða sem hefur
áhuga á að skoða lýsingar úr mið-
aldahandritum þess þarf ekki leng-
ur að basla við að verða sér úti
um heimsóknarleyfi. Hann getur
kynnt sér safnið hvaðan sem er
úr heiminum, með því einu að
hringja inn á Intemet og fara það-
an inn á safnið. Paul Weston er í
forsvari fyrir því risastóra verkefni
að koma bókaskránni með upplýs-
ingum um 1,5 milljón bóka, hand-
rita og skjala inn á netið og hann
tekur ljúflega á móti forvitnum
blaðamanni.
Popplist, nútímasaga og
klassísk fræði
Frá örófí alda hafa páfamir sank-
að að sér bókum, enda þekking þá
líkt og nú uppspretta valds. Fram-
an af var bókasafnið einkabóka-
safn páfanna. En einnig þarna
blésu ferskir vindar öðru hverju
og árið 1415 ákvað Nikulás 4.
páfí að heimila aðgang að hluta
bókasafns síns. Öld seinna bætti
Sixtínus 5. enn um, lét koma upp
lestrarherbergi og réð bókaverði
til að þjóna utanaðkomandi gestum
safnsins. Sixtínus hefur því lengst
af verið talinn stofnandi safnsins
og hlutur Nikulásar 4. hefur aðeins
nýlega verið leiddur í Ijós. A þess-
um tíma var þó ekki enn hægt að
tala um almenningsbókasafn, held-
ur komu þama háttsettir kirkjunn-
ar menn og aðrir pótentátar.
Og enn er varla hægt að tala
um að safnið sé almenningsbóka-
safn, því það er ætlað fræðimönn-
um. Arlega fá um þrjú þúsund
fræðimenn fast aðgangsbréf, en
3.500 fá tímabundinn aðgang að
safninu. Þar sem safnið tilheyrir
Páfagarði dettur víst flestum í hug
að safnið geymi aðeins kirkjuleg
rit og annað er snerti sögu kirkj-
unnar og starfsemi. Svo er þó öld-
ungis ekki.
Safnið er byggt upp eins og
háskólabókasafn að því leyti að
það miðaðst við fræðileg not og
einstakar greinar, en þar á móti
kemur að um er að ræða margvís-
leg svið. Þó góður hluti bókakosts
safnsins snúist um hverskyns
kirkjuleg efni, er þó fjarri því að
það gildi um allar bækur safnsins.
Innan þess eru mörg einkasöfn,
sem Páfagarður hefur keypt eða
sem hafa verið gefin þangað. Þau
eru látin halda sér, en ekki innlim-
uð inn í aðalsafnið. Eitt sérsafnið
hefur að geyma sýningarskrár list-
sýninga. Innan þess eru um fjöru-
tíu þúsund skrár um popplist, sem
er mesta safn þeirra í heimi, auk
skráa tengdum mínimalisma og
póstmódernisma, svo eitthvað sé
Lokað af götunni,
opið á Internetinu
Bókasafn Vatíkansins
sem áður var flestum
lokað er að opnast. Sig-
rún Davíðsdóttir lagði
nýlega leið sína á safnið
og hitti þar fyrir Paul
Weston, sem hefuryfir-
stjóm tölvuvæðingar-
innar á sinni könnu.
nefnt. Safnið er því gósenland fyr-
ir listfræðinga, hvort sem þeir
leggja stund á eldri list eða nútíma-
listir. Einnig er góður bókakostur
þar um nútímasögu og myntfræði,
Egyptaland til foma, auk bóka um
klassísk grísk og latnesk fræði.
Merk heimild um iðnhönnun í
upphafi aldarinnar
Heimsóknin í Vatíkanbókasafnið
var einkum og sérílagi farin til að
forvitnast um tölvuvæðingu þessa
mikla og merkilega safns og Paul
Weston er fús til að leiða forvitinn
gest í allan sannleik um það mikla
fyrirtæki, sem tölvuvæðingin er.
Verkefnið hófst fyrir ári en undir-
búningurinn hefur átt sér nokkum
aðdraganda og það þótti saga til
næsta bæjar að Weston skyldi
fenginn til verksins. Hann er þó
ekki nema að hálfu útlendingur,
því hann átti ítalska móður og
hefur búið á Ítalíu síðan hann var
bam að aldri. Þessi hægláti, en
brosmildi maður hefur verið viðloð-
andi safnið síðan 1983 að hann
lauk námi frá bókasafnsskóla
Vatíkansins, auk þess sem hann
hafði lagt stund á grísk og latnesk
fræði. En áður en hann tók þá
stefnu hóf hann nám í verkfræði,
svo hann hefur bæði þekkingu á
bókasafninu sjálfu og tæknilegu
hliðinni. Hann þótti því kjörinn til
að leiða tölvuverkefnið, þó hann
sé í hópi yngstu starfsmanna
safnsins.
Safnið er í þeim hluta Páfa-
garðs, sem einu sinni var skrúð-
garður páfa. Eins og fleiri hús inn-
an Páfagarðs hefur bygging safns-
ins vaxið smátt og smátt, var fyrst
í gömlum sölum, síðan var byggt
yfír garðinn, sem lá í stöllum,
meðan aðrir hlutar eru grafnir nið-
ur. Safnbyggingin er því frá ýms-
um tímum og Iiggur upp og niður
í ranghölum. Spjaldskrársalurinn
er fallega skreyttur, gamall salur
og innviðir hans eru ekki síður
merkilegir. Á þriðja áratugnum var
ákveðið að koma spjaldskrá safns-
ins í nútímalegt horf og til þess
var fenginn hópúr sérfræðinga
undir stjóm norsks prófessors frá
Tækniháskólanum í Þrándheimi.
Fyrirmyndin var hið mikla bóka-
safn í Washington Library of
Congress og þangað fór hópurinn
í námsferð, sem þykir kannski
sjálfsagt nú á tímum, en var sjald-
gæft þá.
En það var ekki nóg með að
flokkunarkerfi Library of Congress
væri tekið til fyrirmyndar, heldur
fékk Vatíkansafnið leyfi til að inn-
rétta spjaldskrárdeildina eftir
bandaríska safninu í stóru og
smáu. Síðan hefur bandaríska
safninu verið umbylt, en banda-
ríska hönnunin stendur enn óhögg-
uð í bókasafni Páfagarðs og er því
merkileg heimild um iðnhönnun
þessarar aldar. Áður höfðu bækur
PAUL Weston bókavörður og Luciano Ammenti verkfræðingur
standa hér með nýju tölvu Vatíkanbókasafnsins, svarta kassann,
á milli sín. Næsta móðurtölva verður kannski bara í úri Westons ...
Séð yfir tölvusalinn, þar sem
unnið er við að yfirfara og leið-
rétta spjaldskrána, eftir að hún
hefur verið slegin inn á tölv-
una. Salurinn hýsti áður bóka-
safn Barberini-ættarinnar, sem
var ein af voldugustu aðaísætt-
um Ítalíu á 17. öld og áhrifa
hennar gætti einnig í Páfagarði.
Lampi og skápur í spjaldskrár-
salnum, þar sem allt er eins og
innviðirnir voru áður fyrr í Li-
brary of Congress í Washing-
ton. Bandaríska safninu hefur
verið breytt, svo salurinn í Vat-
ikansafninu er merk heimild um
iðnhönnun í upphafi aldarinnar.
Vatíkansafnsins staðið í tréhillum
og það fussuðu margir og sveiuðu
yfir þeim nútímastæl að láta bæk-
urnar standa á járngrindarhillum,
eins og enn þykir sjálfsagt. Lamp-
arnir á spjaldskrárskúffunum eru
úr efni, sem var forveri plastsins
og loftljósin hönnuð þannig að þau
skinu ekki í augu gestanna. í einu
orði sagt er hönnunin slík að unun
er að skoða hana í smáatriðum.
Og hveijir eru það svo, sem
leggja leið sína á bókasafnið? Wes-
ton segir það vera fjölbreyttan hóp
sérfræðinga og fræðimanna, enda
safnið fjölbreytt. Þannig má hugsa
sér að arkitekt, sem fæst við að
gera upp gamla höll, geti haft
gagn af að fá leyfi til að kanna
hvort ekki séu til í safninu gamlar
teikningar af viðkomandi höll, til
að hann geti til dæmis kannað
hvort gluggar hennar hafí verið
öðruvísi í upphafí.
Fyrsta tölvan eins og
fataskápur, sú næsta eins og
hljómtækjasamstæða
En þó allir vegir hafí forðum
legið til Rómar gera þeir það ekki
lengur og það eiga heldur ekki
allir kost á að stunda rannsóknir
við bókasafn Páfagarðs. Þá kemur
tölvuvæðingin til sögunnar, því
hún felur í sér að spjaldskrá safns-
ins verður ekki aðeins aðgengileg
þeim sem koma í safnið, heldur
geta allir „flett“ í henni í gegnum
Internet. Spjaldskráin er þó aðeins
hluti af gagnabanka, sem bóka-
safnið stendur að, ásamt bókasöfn-
um nokkurra annarra stofnana í
Róm, þar á meðal sænsku og
dönsku menningarstofnunum í
Róm. Saman mynda þær hóp, sem
kallar sig Unione romana bibliotec-
he scientifiche, eða Samtök róm-
verskra fræðibókasafna, URBS.
Gagnabanki URBS er hugsaður
fyrir fræðimenn, sem geta þá ekki
aðeins flett upp bókum þar, heldur
einnig fengið upplýsingar um gisti-
staði, skemmtistaði í Róm, tón-
leika, íþróttaiðkun og annað sem
námsmenn og fræðimenn kunna
að hafa hug á.
En samstarfið innan URBS hef-
ur einnig víðtækari þýðingu. Það
er ekki aðeins dýrt' að kaupa bæk-
ur, heldur fylgir því einnig kostn-
aður að skrá þær og geyma. Söfn-
in innan URBS hafa því einnig í
huga að samræma bókakaup þegar
fram í sækir, þannig að söfnin
myndi eitt safn, þó það sé ekki
undir einu þaki. Hver bók verður
þá aðeins keypt í eitt safn.
Tölvuvæðing Vatíkanbóka-
safnsins hefur átt sér nokkurn
aðdraganda. Paul Weston var
fenginn til að undirbúa hana 1984,
ásamt Luciano Ammenti verkfræð-
ingi, sem líkt og Weston starfar
enn við safnið. Ári síðar var fyrsta
móðurtölvan sett upp og við hana
voru svo tengdar 25 tölvui. Móð-
urtölvan var á stærð við stóran og
myndarlegan fataskáp. Nú er verið
að ganga frá uppsetningu nýrrar
tölvu, sem er tólf gígabæti að
stærð og allmiklu öflugri en sú
gamla, enda 220 tölvur tengdar
henni. Samt er hún aðeins á stærð
við góða hljómtækjasamstæðu.
Weston bætir við að eftir tíu ár
verði móðurtölvan Iíklega í úrinu
hans... En það verður þó ekki inn
á þessa tölvu, sem Intemet-not-
endur hringja. Weston hristir höf-
uðið og segir það alltof áhættu-
samt að margra ára vinna liggi
opin, því snjallir hakkarar gætu
hugsanlega rústað þeirri vinnu á
nokkram mínútum. Internet-
aðgangurinn er því í gegnum aðra
tölvu, þaðan sem ekki er innan-
gengt á tölvuna, sem unnið er á.
Spjaldskrá safnsins hefur eðli-
lega vaxið jafnt og þétt með safn-
inu og er því bæði handskrifuð,
vélrituð og yngsti hlutinn í tölvu.
Til að koma henni allri á tölvutækt
form voru um 1,5 milljónir korta,
bæði yfir handrit og bækur, ljós-
mynduð á örfilmur, með sömu
tækni og bankar nota til að geyma
ávísanir. Síðan voru örfilmurnar