Morgunblaðið - 17.11.1995, Blaðsíða 4

4 B FÖSTUDAGUR 17. NÓVEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR17. NÓVEMBER19 B 5
DAGLEGT LIF
DAGLEGT LIF
Snoðhausar
af ýmsu tagi og á öllum aldri
FRÁ því ég var lítil hefur mér þótt
boða vorkomu þegar litlir strákar
með snoðklippta kolla fara á kreik.
Ég man mömmu á vorin snoða
bræður mína fyrir sumarið og í
eitt skipti eða tvö stóð ég á milli
þeirra í þvottahúsinu með hand-
klæði um hálsinn og beið eftir að
mamma gerði mig að vorboða líka.
Svona hef ég tengt snoðklipp-
ingu við litla stráka, eða stelpur,
og vorið. En ég hef orðið að endur-
skoða málið. Nú sjást nefnilega
karlmenn á öllum aldri og af öllum
tegundum og gerðum spóka sig
með snoðklippta hausa. Og árs-
tíminn skiptir engu máli. Það er
nóg að líta í kringum sig í marg-
menni, í kvikmyndahúsum eða á
skemmtistöðum. Þeir eru alls stað-
ar og þeir eru margir.
Erlendis segja menn æðið hafa
byijað hjá körfuboltamönnunum
snjöllu í NBA deildinni bandarísku
og hjá sundköppum sem með hár-
leysinu vilja auka hraðann. Svo
fóru að birtast myndir af frægum
sjarmerum með snoðhausa. Síðan
tók almenningur við sér og nú hef-
ur þessi tíska farið eins og eldur í
sinu um allan heim.
Á margar góðar húfur
Hér á landi eru nokkrir þekktir
snoðhausar sem hafa skapað fyrir-
myndir eins og frægu útlending-
amir. Þeir eru til dæmis ófáir strák-
amir sem hafa beðið um klippingu
„eins og Patti", en Patrekur Jó-
hannesson, er einn af strákunum
okkar í handboltalandsliðinu. Hann
hefur verið snoðklipptur undanfar-
in ár.
„Hárið fór fyrst fyrir heims-
meistarakeppnina í Svíþjóð árið
1993 þegar ég og Sigurður Bjarna-
son, félagi minn í landsliðinu, létum
snoðklippa okkur,“ segir Patrekur.
„Þetta var gert upp á stemminguna
og menn höfðu gaman af þessu.
Ég kunni ágætlega við þetta og
hef haldið því síðan að vera með
mjög snöggt hár. Það spilar líka
inn í að ef ég er með mikið hár
verða krullurnar miklar. Ég kann
því betur við hárið stutt. Ég er
hins vegar ekki eins róttækur og
ég var. Fyrir bikarúrslitaleikinn í
fyrra fór hárið til dæmis allt af,
en nú leyfi ég því að vaxa aðeins.“
Patrekur er sammála blaða-
manni um að snoðklipptir karlmenn
séu mun algengari sjón nú en fyrir
nokkmm ámm þegar hann lét til
skarar skríða gegn hárinu. „Það
er engin spuming að við Siggi
hleyptum þessari tísku af stað,“
segir hann og símasambandið til
Akureyrar dugar til þess að koma
glottinu á honum til skila.
í lokin leikur blaðamanni forvitni
á að vita hvort það sé ekki freist-
andi að láta krullumar hlífa höfðinu
fyrir vetrarkuldanum. „Nei, nei, ég
á margar góðar húfur,“ segir Pat-
rekur. „Ég keypti til dæmis eina
mjög góða í Rússlandi á dögunum
þannig að ég hef það fínt í kuldan-
um.“
BJARKI Gunnlaugsson
fer með sköfu á kollinn
þrisvar í viku til að halda
honum spegilgljá-
andi.
Júlíus
PATREKUR Jóhannesson, var útnefndur leikmaður síðasta íslands-
móts í handknattleik af Morgunblaðinu. Hér sést hann snoðklippt-
ur við verðlaunaafhendinguna.
Morgunblaðið/SOS
JAFNT áhorfendur sem
þeir sem stóðu uppi á sviði
og beittu skærunum voru
snoðklipptir á sýningu sem
nýlega fór fram á Hótel
íslandi.
Skafa á kolllnn þrisvar f vlku
Ánnar landsþekktur íþróttasnoð-
haus er Bjarki Gunnlaugsson,
landsliðsmaður í fótbolta. Bjarki
hefur reyndar gengið lengra en
flestir í rakstrinum, það er hrein-
lega hægt að spegla sig í kollinum
á honum. Enda segist hann fara
með sköfu á kollinn þrisvar í viku.
Hér sakar ekki að geta þess að
Bjarki er tvíburi og hafa margir
hann grunaðan um að vilja með
F yrir guð
föðurlandið og kók
AUMINGJA Mark litli Pendergrast
átti mömmu, sem var svo meðvituð
um hollustu og heilsu, að hann fékk
aldrei að drekka kók. Þó var hann
fæddur og uppalinn í Atlanta í
Georgíu, þar sem kók var fundið
upp löngu fyrir hans tíð. Þegar
Pendergrast óx úr grasi náði hann
fram hefndum og skrifaði mikinn
doðrant um fyrirbærið. Þessa
ástæðu gefur hinn Harvardmennt-
aði höfundur að minnsta kosti upp
á fyrstu blaðsíðu bókarinnar For
God, Country and Coca-Cola, eða
Fyrír Guð, föðuríandið og kók.
Bókin, sem er tæpar sexhundruð
blaðsíður, kom út í Bretlandi árið
1993 og þykir varpa ljósi á sögu
drykkjarins frá upphafi. Þótt Pend-
ergrast sé svolítið á léttu nótunum
í umíjöllun sinni, fer ekki á milli
mála að ómæld- heimildavinna ligg-
ur að baki. Sumt fellur áreiðanlega
ekki í kramið hjá forsvarsmönnum
risasamsteypunnar Coca-Cola, sem
vilja ímyndina óflekkaða, en undir-
titill bókarinnar; óritskoðuð saga
vinsælasta gosdrykkjar heims,
bendir til að þeir hafí ekkert haft
um málið að segja. Hulunni er svipt
af pólitískum baktjaldasamningum,
hagstæðu samkomulagi við banda-
rísk stjórnvöld og Alþjóðabankann,
svartamarkaðsbraski, harðneskju-
legri meðferð á keppinautum og
farandverkamönnum.
Heimsmenningin og kók
Pendergrast er sannfærður um
að á rúmri öld hafí Coca-Cola breytt
heimsmenningunni og ekki verði
aftur snúið. Að undan-
skildu orðinu O.K. (ókei;
ajlt í lagi) segir hann að
ekkert annað orð en Coca-
Cola sé nær því að vera al-
þjóðlegt. John Pemberton
hefur trúlega ekki grunað
að drykkurinn sem hann þró-
aði og kynnti árið 1886 ætti
eftir að valda slíkum umskipt
um.
Fortíðin er
talsmönnum
Coca-Cola hug-
leikin. Árið 1990 var
jafnvirði tæpum milljarði
íslenskra króna varið í Coca-
Cola safnið í Atlanta. Þar gefst
gestum, sem daglega eru um
þrjú þúsund talsins, kostur á að
kynna sér hátæknilega útfærða út-
gáfu fyrirtækisins af sögunni.
Rauðklæddir og snyrtilegir leið-
sögumenn fullvissa gesti um að
kókaín hafi aldrei, verið í þessum
dásamlega drykk. Þeim er líka
sögð ljúf saga af fátækum en
vinalegum jurtalækni, John
Pemberton að nafni, sem all-
sendis óvænt uppgötvaði
undursamlega formúlu.
Pendergrast segir að túlk-
un fyrirtækisins minni
helst á helgisögu og vitnar
í Wilbur Kurtz, fyrsta
skjalavörð Coca-Cola, sem sagði
söguna þannig: „John hallaði sér
fram til að fínna ilminn úr pott-
inum. Síðan tók hann langa trésleif
og skóf smávegis af þykkum, freyð-
andi vökvanum, sem hann lét kólna
Kristján
SVIPURINN á þessum snoðklippta
snáða er ekki árennilegur. Það er
þó eitthvað annað en klippingin
sem veldur því enda íslenskir snoð-
hausar upp til hópa rólegheitafólk.
snoðkollinum auðkenna sig betur,
en Arnar bróðir hans er með hár-
prúðari mönnum. Bjarki segir að
þó það sé í sjálfu sér ágætis hug-
mynd hafi aðrar ástæður frekar
legið að baki. „Ég byijaði á þessu
síðastliðið vor, segir hann, „og
kann mjög vel við mig svona. „Ég
var ekki að eltast við neina tísku
heldur gera nokkuð sem mig hafði
lengi langað að prófa.“
Bjarki er þessa dagana að koma
sér upp húfusafni sem er nauðsyn-
legt fyrir mann með þessa „klipp-
ingu.“ Hann segir reyndar að kuld-
inn vegna hárleysis á kollinum hafi
vanist, en ástandið eigi væntanlega
eftir að versna þegar líða taki á
veturinn.
En konurnar?
Það eru ekki svo mörg ár síðan
að vinkona mín ein, sem þá fór
ekki troðnar slóðir í tískunni, lét
raka á sér höfuðið. Hún varð snoð-
haus. Þetta var hins vegar gert í
bríaríi og hárið kom fljótlega aft-
ur. Fleiri konur gæti ég nefnt. Líka
útlenskar. Snoðaður kollurinn var
til dæmis til skamms tíma „vöru-
merki“ írsku söngkonunnar Sinead
O’Connor. En þrátt fyrir að vegir
Draumar geta
verið fjörugir en það
er óvíst hvort þeir skipti máli
Sigmundur 0. Steinarsson
LÍKT og flestir snoðhausa-
rekur Bjarki upp húfu þeg-
ar kólnar í veðri.
tískunnar séu órannsakanlegir
á ég erfitt með að sjá fyrir mér
að konur gerist snoðhausar í stór-
um stíl. Maður skyldi þó aldrei
vanmeta duttlunga tískunnar.
■
Hanna Katrín Fríðríksen
SIGMUND Freud, frumkvöðull
sálgreiningar, hafði mjög ákveðn-
ar skoðanir á draumum. Hann
leit svo á að draumar væru
verndarar svefnsins, þeir
hjálpuðu okkur að sofa
með því að bægja frá
þungum hugsunum.
Draumar voru honum
hugleiknir og draum-
ráðningar sömuleiðis.
Margir fræðimenn hafa
tileinkað sér kenningar Freuds um
tilgang draumfara og telja að með
því að lesa úr táknum sem fram
koma í draumum, sé fundinn lyk-
ill að lausn á flóknum persónuleg-
um vandamálum.
Óþæglleg reynsla
í draumum
Fjallað er um drauma í bókinni
Svefn og svefnleysi eftir Reidun
Ursin og er þar meðal annars
greint frá. rannsóknum á áhrifum
drauma. í einni þeirra jös stjórn-
andi rannsóknarinnar óbótum og
skömmum yfir þátttak-
endur og kannaði síðan
draumfarir þeirra. Ætl-
unin var að athuga hvort
þeir sem innlimuðu hina
óþægilegu reynslu í
drauma sína væru betur í stakk
búnir að taka við svívirðingum
daginn eftir. Svo reyndist vera,
en hinir, sem áttu draumfarir um
eitthvað allt annað, voru í vondu
skapi og vildu hætta tilrauninni.
Önnur rannsókn af svipuðum
Þurfum við
á draumum
að haida ?
toga gaf gjörólíka niðurstöðu. Þar
fólst óþægileg upplifun í því að
láta þátttakendur horfa á blóðuga
kvikmynd um vinnuslys. Þeim leið
verr sem dreymdi atburðinn og í
þessu tilviki virtist því betra að
bægja neikvæðri reynslu frá.
Leitað svara vlð áleitnum
spurningum
Spurningu um það hvort við
þurfum á draumum að halda er
enn ósvarað, í það minnsta deila
menn enn um gildi drauma. Gerð-
ur hefur verið ijöldinn allur af
rannsóknum til að leita svara við
áleitnum spurningum um drauma
og frægar urðu til dæmis rann-
sóknir í lok sjötta áratugarins, þar
sem REM-svefn var rofinn og þátt-
takendur því firrtir möguleikum á
að dreyma. Þessi meðferð olli sál-
rænum truflunum þannig að fólk
varð úrillt og erfítt viðureignar.
í ljós kom að fólk hefur tilhneig-
ingu til að bæta sér upp REM-
svefn þegar tækifæri gefst, hafi
það verið svipt honum
og því var sú ályktun
dregin að þörf væri á
REM-svefni og draum-
um. Þrátt fyrir endur-
teknar rannsóknir á
þessu sviði, segir höfundur bókar-
innar Svefn og svefnleysi að ekki
hafí enn verið hægt að sýna fram
á, með vel skipulögðum rannsókn-
um, að langvarandi skortur á
REM-svefni hafi skaðleg áhrif. ■
BT
FYRIRRENNARI Coca-Cola,
Bordeaux vínið Vin Maríni, var
auglýst sem góður drykkur fyr-
ir börn og fullorðna.
BÍTLARNIR sátu fyrir á Coca-Cola auglýsingu. Þeir ætl-
uðu að semja auglýsingalag, en þóttu of dýrkeyptir.
\ou must feel
A SMILE
to act one'
Jean Cravrfoi-4
KVIKMYNDASTJARNAN Jo-
an Crawford brosti sínu blíð-
asta fyrir Coca-Cola árið 1933.
Á fimmta áratugnum fölnaði
brosið þegar hún giftist for-
stjóra Pepsi.
ARIÐ 1915 - Mae
West var kókflaskan
kölluð. Henni var
fljótlega skipt út fyrir
aðra grannvaxnari.
AUGLÝSING frá 1894, sem
höfðar til barna, en þá var
kókaín enn í drykknum.
LÆKNIRINN og lyfjafræðingurinn
John Pemberton.
um stund í sleifínni. Hann bar hana að
vörum sér og bragðaði á.“
Þar með segir sagan að framtíð fyrir-
tækisins hafi verið gulltryggð. Að vísu
með hjálp Asa Chandler, sem keypti form-
úluna nánast á dánarbeði Pemberton, aug-
lýsti gríðarlega og varð fljótlega mesti
auðkýfíngurinn í Atlantaborg. Upp úr
aldamótum hafði hróður Coca-Cola borist
víða og velgengnin þótti með ólíkindum
ævintýraleg.
Afurd síns tíma
Samkvæmt Pendergrast er opinber lýs-
ing atburðarásarinnar fjarri raunveruleik-
anum. Hann aftekur jafnframt að Pember-
ton hafi verið ómenntaður, einfaldur jurta-
læknir, sem lagað hafi drykkinn við frum-
stæðar aðstæður í bakgarðinum heima hjá
sér. Pendergrast segir mikilvægara að
gera sér grein fyrir að kók hafi ekki ver-
ið einstæður drykkur, sem orðið hafi til
fyrir einskæra tilviljun. Coca-Cola hafi
verið afurð síns tíma, umhverfis og menn-
ingar, áþekkur öðrum kókaínbættum
skottulækningalyfjum, sem í boði voru.
John Pemberton var gagntekinn af að
fínna upp sambland af læknislyfí,
sem væri flestra meina bót, og
bragðgóðum drykk. Slík uppfmning
myndi gera honum kleift að fjár-
magna draumarannsóknarstofu og
sjá fjölskyldu sinni farborða. Minna
menntaðir uppfinningamenn höfðu
áður grætt formúur á lyfjum, sem
ekkert læknuðu nema ef til vill
ímyndunarveiki. Tíminn var naum-
ur. Pemberton var fjörutíu og átta
ára, en meðalaldur karla var þá
fjörutíu og tveggja, auk þess sem
hann var alvarlega sjúkur.
Læknirinn og lyfja-
fræðingurinn Pemberton
fylgdist vel með nýjung-
um og þótti fróður mað-
ur og víðlesinn. Um 1870
las hann fyrst um áhrifa-
mátt laufa kókarunnans,
sem Perúbúar og Bóliv-
íumenn höfðu tuggið í
árþúsundir. Þrátt fyrir
fæðuskort voru fjallabú-
ar sagðir vel haldnir og
langlífir. Auk þess var
tuggan talin ráða bót á meltingar-
truflunum, auka kynorku og vera
örvandi á ýmsa lund. Þótt Pember-
ton væri ekki einn um að binda
vonir við lækningamátt kókalaufa,
var áhugi hans einnig af persónu-
legum ástæðum. í ýmsum blaða-
greinum hafði komið fram að nýta
mætti laufin til að lækna ópíum-
og morfínfíkn. Pemberton var morf-
ínfíkill.
Kókaín og fyrirrennarlnn
Umræðan um töfra- og lækn-
ingamátt kókalaufanna fór eins og
eldur um sinu og ýmsar tilraunir
voru gerðar. Ekki ómerkari menn
en sálfræðingurinn Sigmund Freud
reyndu kókaín á sjálfum sér og
öðrum. Árið 1863 uppgötvaði og
seldi framtakssamur Korsíkumað-
ur, Angelo Mariani, drykkinn, Vin
Maríani. Þetta Bordeaux vín, sem
innihélt „heilnæmt" seyði kókalauf-
blaða, öðlaðist miklar vinsældir víða
Samkvæmt
bók Pend-
ergrast var
Coca-Cola
drykkurinn
ekki kóka-
ínlaus fyrr en
árið 1903.
um heim. Rúmum tveimur áratug-
um síðar kynnti Pemberton fram-
leiðslu sína French Wine Coca. Af-
urðin var í rauninni eftirlíking á
Vin Mariani, en Pemberton átti eft-
ir að breyta formúlunni í drykk sem
síðar var seldur undir vörumerkinu
Coca-Cola.
Þótt Coca-Cola ætti eftir að fara
sigurför um heimsbyggðina voru
ýmis ljón í veginum. Kókaínið í
drykknum hafði frá upphafi valdið
vandræðum og varð æ umdeildara.
Um aldamótin varð Asa Chandler
að gera upp sig hvort
hann ætti að fjarlægja
efnið úr drykknum, eða
hafa það áfram. Hann
var sannfærður um að
neytendur vildu fá smá
„kókaínstuð“, ella myndi
salan dala. Með oddi og
egg varðist hann ásök-
unum um að skapa
kókaínfíkn hjá neytend-
um og sagði magnið í
slíku lágmarki að engan
gæti skaðað. En Chandler var líka
í vandræðum vegna þess að honUm
fannst að kókaínlaust kók gæti
ekki staðið undir vörumerkinu
„Coca-Cola“ án þess að innihalda
efnið í einhveijum mæli. Á efri
árum neitaði hann þó staðfastlega
að kókaín hefði nokkurn tíma verið
í Coca-Cola. Samkvæmt bók Pend-
ergrast var drykkurinn þó ekki
kókaínlaus fyrr en árið 1903.
Pendergrast kemur víða við í
bókinni Fyrir guð, föðurlandið og
kók. Auk þess að fjalla um við-
skiptasamninga, auglýsingar og
áróður, keppinauta, fjármál og fyr-
irtæki lýsir hann persónum, sem
koma við sögu, segir frá uppvexti
þeirra, ástum og örlögum og freist-
ar þess jafnvel að ljóstra upp um
formúluna frægu. Hér hefur aðeins
verið stiklað á stóru um upphafið
samkvæmt frásögn Pendergrasts,
en af nógu er að taka. ■
vþj -