Morgunblaðið - 02.12.1995, Síða 8

8 C LAUGARDAGUR 2. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Óður til fom-
bókmennta
í blendinni sögn
DANSÁ
HJÓLUM
BÓK franska rithöfundarins
Gilles Lapouge, L’inc-
endie de Copenhague eða
Eldur í Kaupmannahöfn,
um lærdómsmanninn og handrita-
safnarann Eggert Pétursson og að-
stoðarmann hans, Gunnar gamla,
hefur hlotið afbragðsgóða dóma í
Frakklandi. Hún var ein sextán bóka
sem tilnefndar voru til hinna eftir-
sóttu Goncourt-verðlauna, en hlaut
þau þó ekki. Fyrir íslenskan lesanda
er hún forvitnileg af því hún fjallar
um íslensk efni og auk þess um
svipaða sögu og Halldór Laxness
gerði svo eftirminnilega skil í ís-
landsklukkunni. Síðasta bók þess
verks hét reyndar Eldur í Kaupin-
höfn, sem óneitanlega liggur nálægt
titli Lapouge. íslandsklukkan var
þýdd af Regis Boyer á frönsku og
kom út fyrir nokkrum árum.
Ósennilegt er annað en að Lapo-
uge hafí lesið þá þýðingu, þó aðrir
verði að dæma um hvort bók hans
liggur um of nálægt bók Laxness.
Söguþráðurinn er allur annar, en
það eru óneitanlega einstök atriði,
sem minna á bók Laxness. Og
kannski er það kveðja til hins ís-
lenska skáldbróður að ein söguper-
sónan heitir Lakness.
Sagan í stuttu máli
íslendingurinn Eggert Pétursson
er ástríðufullur lærdóms- og bóka-
maður líkt og Ámi Magnússon var
og þá einnig Amaeus hjá Laxness.
Hann er gerður út í íslandsleiðang-
ur af Friðriki IV 1702, að því er
virðist til að kanna stjómarfarið, en
í raun til að safna handritum. Fylgd-
armaður hans er hinn löglærði Dani
Jörgen Bodelsen. Fljótlega kynnast
þeir íslenskum náunga á Þingvöll-
um, gamla Gunnari, sem hefur hug-
boð um hið raunverulega áhugamál
Eggerts og sýnir honum fram á að
leiðsögn sín sé ómissandi.
Sagan berst víða um, lengst dvelj-
ast þeir á Bessastöðum innan um
vergjarnt kvenfólk og ýmsar flækjur
verða. Eftir fangavist og annað
harðræði finnast handrit, meðal
annars að Njáls sögu og Eggert fer
heim með fenginn. Hann hefur
Gunnar gamla með sér og fljótlega
verður frú Björk óaðskiljanleg vin-
kona, en reyndar kynntust þau á
íslandi. í lokin kemur svo eldurinn
upp, þar sem Eggert er tregur á
að færa sig um set, en fær þó ein-
hveiju bjargað og þá líka útsaumi
frú Bjarkar.
Rétt og röng íslenska
í belg og biðu
Fyrir íslenskan lesanda er sagan
svolítið kyndug lesning. Að öllum
líkindum virðist sagan íjarska ís-
lensk fyrir erlenda lesendur, með
skrýtnum nöfnum og lýsingum, sem
allt sýnist þeim íslenskt, en íslensk-
um lesenda kemur óneitanlega
margt undarlega fyrir sjónir. Höf-
undurinn hefur áður hlotið góða
dóma fyrir sögulegar skáldsögur og
hefur vísast ætlað að gæða íslenska
sögu sína réttu yfirbragði. Gaman
væri hins vegar að vita hvort hann
reyndi í raun að hafa nöfnin rétt,
eða hvort hann bjó til nöfn, sem
honum þótti íslenskuleg. Sum nöfn
og heiti eru nefnilega öldungis rétt,
önnur alveg út í loftið.
Eggert Pétursson er óneitanlega
kórrétt íslenskt nafn og sama á við
lagskonu hans Björk, sem er þó
sennilegra nafn á samtíma söng-
konu en 18. aldar íslendingi. Njáll,
Gísli Súrsson og Gudbrandur Thor-
láksson eru með réttum nöfnum,
kommum og öllu og sama er með
persónur eins og Halldór, Jón, Thor
Gilsson eða staðarheiti eins og Skál-
holt, Bessastadir, Langjökull og
í haust kom út frönsk
bók, sem Qallar um
handritasafnarann
Eggert Pétursson,
greinilega sniðinn eftir
Áma Magnússyni... og
kannski Amasi Arnaeus
hjá Laxness. Sigrún
Davíðsdóttir segir hér
frá bókinni og viðtökum
hennar í Frakklandi.
Thingvallavatn, þar sem allt er rétt
og þ og ð útlenskað á réttan hátt.
En kommumar eru útlendingum
erfiðar og kannski ekki undra að
höfundi verði aðeins á mistök, sbr.
Hvitá, Vídalin og rimur. Verra er
með orð eins og Ingólltsjall, Isa-
fjarardjup, Harranson, Reinhadótt-
ir, Sorrensondóttir, Kolbeinstas,
Haflison, Todur (=Thordur?) og
Arsson (=Arason?), sem em afbak-
anir eða einhvers konar misskilning-
ur íslenskra orða. En Lakness er
kannski tæplega afbökun eða mis-
skilningur, heldur fremur kveðja til
hins eins sanna Laxness.
Um réttar lýsingar á aðstæðum
á þessum tíma er kannski engin
ástæða til að fjölyrða, því ekki má
svipta rithöfundinn skáldaleyfinu.
Kráin á Þingvöllum og lýsingin á
Bessastöðum er þó meira í ætt við
Vestur-Evrópu á 18. öld heldur en
ísland. Og bláberin em varla svo
þroskuð í lok júní að þau séu einu
sinni orðin súr.
Lapouge, Laxness og Lapouge
Til að skera úr um samhengi
bóka Laxness og
Lapouge þarf ná-
kvæmari saman-
burð en hér er gerð-
ur. Söguþráður Lapo-
uge spinnst í kringum
handritaleitina, en æv-
intýr Eggerts Péturs-
sonar á íslandi em
ærið frábrugðir. sögu
Amaeusar. Hins
vegar skjóta ýmis
atriði upp kollinum,
sem koma kunnug-
lega fyrir sjónir.
Hvort Eggert Pét-
ursson hefur stóíska
ró sína frá'Árna eða
Arnaeusi skal ósagt
látið. Hins vegar eru
Pontusrímur varla til
annars staðar en hjá Laxness, að
ógleymdri Snæfríði, sem í bók Lapo-
uge heitir Snaefrid og gegnir engan
veginn sama hlutverki og hjá Lax-
ness. Og hjá Lapouge er einnig tal-
að um að til standi að selja Island
Hamborgarkaupmönnum.
Bók Lapouge er ein alls heijar
lofgjörð um bókmenntir, áhrif þeirra
og gildi. Hún er fallega skrifuð á
orðmargri frönsku og þar bregður
fyrir bæði fallegum og skemmtileg-
um lýsingum á Islandi og íslending-
um og mjög skáldlegum á köflum.
Eggert er heillaður af íslenskum
sumarnóttum og segir um þær að
þær séu eins á og litinn og snjórinn
og bætir við að skuggar þeirra Bod-
elsens séu fjarska svartir og tindri
(41).
Hinn löglærði Bodelsen á erfitt
með að sætta sig við lagaskilning
íslendinga. „Hver einasti maður á
þessu íslandi ykkar er sitt eigið
yfirvald. Hver einasti maður er sín
eigin stjórn, eigin lögregla, sinn eig-
inn lögfræðingur." Sjálfur kann
hann betur að meta konungseinveld-
ið heldur en óreiðu þá sem fylgir
þegar fólkið stjómar. „Þið emð enn
á árinu 930, en ég er á 1702. Þessu
landi herra, þessu landi ykkar er
stjómað af hinum dauðu.“ (109).
Síðast í bókinni lýsir Eggert fyrir
frú Björk, hvemig skrifaramir skófu
iðulega texta burt og skrifuðu nýja.
Samt séu þeir horfnu enn í skinn-
inu. Heimspekingar haldi því fram
að ekkert geti glatast. Sama sé um
textann. „I stað þess að vera, hefur
hann verið og hver er munurinn?
Hann er þama“ (392). Það eru lýs-
ingar af þessu tagi, sem gera bók-
ina að skemmtilegri og heillandi
lesningu.
Lof franskra gagnrýnenda
„Bóndadurgarnir era þyrstir“ er
yfirskrift ritdóms í Nouvelle Obser-
vateur um bók Lapouge, sem kölluð
er íslendingasaga hans. Michel Le
Bris höfundur greinarinnar hrífst
einkum af þeirri hugsun Lapouge
undir hvaða álögum og göldram
íslendingar hafi skrifað hið bók-
menntalega minnismerki sitt, Ís-
lendingasögumar. Og galdrarnir
era áfram að verki í sögu Eggerts
og baráttu hans við að ná handritun-
um með bókmenntunum, sem ísland
vill ekki sleppa.
Ýmsir fleiri ritdómar hafa birst
um bókina og hrifningin er mikil
hjá hinum frönsku bókmennta-
mönnum. Kannski er íslenskur les-
andi of jarðbundinn íslandinu og
málinu til að njóta sögufléttunnar
um landið og bókmenntir þess, þeg-
ar svo margt kemur honum kostu-
lega fyrir sjónir...
CELSTE Danderker
fékk nýlega aðdá-
andabréf. Það var
frá manni sem var
í hópi áhorfenda á sýningu
þar sem Dandeker kom illa
niður úr stökki og hlaut svo
alvarleg meiðsl á mænu, að
hún er nú lömuð upp að
bringu. Bréfritara var þetta
skelfilega slys enn í fersku
minni og það hvarflaði ekki
að honum að Dandeker væri
enn að dansa. En svo sá hann
nafn Dandeker í kynningu á
uppfærslu CandoCo dans-
hópsins.
Fáir hópar hafa vakið eins
mikla athygli í dansheimin-
um að undanförnu og
CandoCo. Átta dansarar
skipa hópinn, þar af eru þrír
bundnir við hjólastól. Síð-
astliðin fjögur ár hefur hóp-
urinn ferðast um heimaland
sitt Bretland þvert og endi-
langt og flutt verk eftir
þekkta höfunda á borð við
Siobhan Davies og Emilyn
Claid auk þess sem hann
hefur hlotið styrki, m.a. frá
breska listaráðinu.
Sannfærð um endalok
í nærri því tvo áratugi
eftir slysið efaðist Dandeker
ekki um að dansferli hennar
væri lokið. Árið 1990 var
henni boðið að fara með
hlutverk í 10 mínútna langri
sjónvarpsmynd BBC um
dansara sem slasast og end-
ar í hjólastól. Þá hitti hún
Adam Benjamin, dansara
með ísraelskum þjóðdansa-
hópi og kennara sem á
óveiyu auðvelt með að ná til
fólks. Það tók hann rúman
mánuð að sannfæra Dande-
ker um að hún ætti framtíð
fyrir sér sem dansari, og
segist hann, í samtali við The
Sunday Times hafa beitt
hana miklum þrýstingi, nán-
ast þvingað hana til að horf-
ast í augu við möguleika sína
í kjölfar sjónvarpsmyndar-
innar en hún vakti mikla
athygli.
Dandeker og Benjamin
hófu að vinna með hópi fólks
í London sem var bundið við
hjólastól. Einn af þeim var
Jon French, verkfræðingur
sem lamaðist í bílslysi. Hann
heillaðist af æfingum Beiy-
amins, sagði upp í vinnunni
og gekk í danshóp tvímenn-
inganna. Áfram héldu þau
æfingunum og fleiri bættust
í hópinn, þeirra á meðal
David Toole en neðri hluti
líkama hans hætti að vaxa í
barnæsku. Toole Iét einnig
vinnu sína hjá póstinum lönd
og leið en hjá CandoCo lærði
hann að styrkja upphand-
leggina og beita þeim til að
dansa, og að því er virðist
fljúga, í hjólastólnum.
Árið 1992 var CandoCo-
hópurinn reiðubúinn að setja
á svið fyrstu sýningu sína.
Fordæmin voru nær engin
svo að hópurinn varð að þróa
sitt eigið „tungumál“. Einn
bandarískur danshópur er
skipaður dönsurum í hjóla-
stólum en hann leggur aðal-
áherslu á hefðbundinn bal-
lett. CandoCo hefur hins
vegar einbeitt sér að nútíma-
verkum sem þau segja að
henti sér betur, þar sem það
henti hveijum og einum bet-
ur. Allir dansar CandoCo
eru samdir með hjólastólana
í huga og þeir virðast fyrir
vikið þokkafullir og vel
heima á sviði. Dandeker hef-
ur meira að segja tekist að
sannfæra marga um það að
hún noti lyólastólinn aðeins
sem leikmun. Á sýningu
hópsins fyrir skömmu sagði
einn áhorfenda: Hún er svo
góð, maður gæti næstum því
haldið að hún væri raun-
verulega bundin við hjóla-
stól. CandoCo tekur slíka
yfirlýsingu sem hrós.
Raunsæi og á stundum
svartur húmor þykja ein-
kenna hópinn en hann hefur
aldrei óskað eftir því að fá
sérstaka meðferð vegna
hinna fötluðu meðlima. Og
Dandeker vísar svokallaðri
pólitískri rétthugsun á bug.
„Við förum ekki á svið til
að fá nokkur prik í pólitísk-
um tilgangi. Hefðum við gert
það, hefði getað orðið um
hagsmunaárekstra að ræða
auk þess sem okkur hefði
varla tekist að ná til jafn-
margra áhorfenda fyrir vik-
ið. Ég hefði hreinlega ekki
haft áhuga á því að taka
þátt í slíku. Ég hef í raun
lítinn áhuga á því að nefna
það að einhveijir dansar-
anna séu fatlaðir, segi bara
að við séum átta dansarar.
Og ég hlakka til þess dags
þegar meira verður um þá
fimm í hópnum sem ekki eru
bundnir hjólastól en okkur
þremenningana. Við eigum
ekki að þurfa að afsaka veru
okkar á sviði, það eru hæfi-
leikarnir, og þeir einir, sem
eiga að ráða.“ Það eina sem
Dandekert sýtir er að hún
skyldi ekki kynnast Beiya-
min tíu árum fyrr.