Morgunblaðið - 08.11.1996, Blaðsíða 6

6 C FÖSTUDAGUR 8. NÓVEMBER 1996
DAGLEGT LIF
MORGUNBLAÐIÐ
4
STEIN-
BÆRINN
Stórasel við
Holtsgötu í
uppruna-
legri mynd
og eins og
húsin líta út
ídagen
byggt hefur
verið við
bæinn.
Starfshópur
Húsverndar
leggur til að
bærínn
verði færð-
ur í upp-
runalegt
horf, þannig
hyóti þessi
hús sina
fyrri reisn.
AÐ Brekku-
stig 5a er
þessi stein-
bær sem er
í uppruna-
legrí mynd.
EIG-
ENDUR
Brennu
hafafar-
iðframá
að hann
verði rif-
inn.
Lærum að meta
vandaðar og listrænar byggingar
HIN síðari ár má merkja
hugarfarsbreytingu hvað
varðar afstöðu almennings til
húsvemdar. Gætir þar meiri
X skilnings á gildi þess að varð-
Zveita þau staðbundu og list-
rænu sérkenni í húsagerð og
X skipulagi sem gefa Reykjavík
Q sérstöðu meðal borga. Þetta
•9 kom meðal annars fram á
JS málþingi um húsvemd í
« Reykjavík.
^ Ný húsverndarstefna
Ný húsvemdarstefna fyrir
Reykjavík hefur séð dagsins ljós.
Auk hefðbundinnar friðunar bygg-
inga samkvæmt Þjóðminjalögum
er þar gerð tillaga um vemdun
skipulags, er tekur til afmarkaðra
svæða götumynda, byggðamynst-
urs og einstakra bygginga. Jafn-
hliða þessari stefnumótun hefur
starfshópur arkitekta sem skipað-
ur var af Húsvemdarnefnd
Reykjavíkur, unnið að úttekt á
varðveislugildi byggðar innan
Hringbrautar, þ.e. elsta hluta
Reykjavíkur. Vom tillögur starfs-
hópsins kynntar á málþingi í Ráð-
húsinu um síðustu helgi. I starfs-
hópnum em Helga Bragadóttir,
Margrét Þormar, Nikulás Úlfar
Másson, Pétur H. Ármannsson og
Ólafur Axelsson.
Að baki þessarar nýju hús-
vemdarstefnu býr sú hugsun að
virða beri uppranalega gerð bygg-
inga í listrænu tilliti, óháð aldri
þeirra og stflgerð. Ætlunin er ekki
að leggja stein í götu eðlilegrar
þróunar og uppbyggingar, heldur
að spoma gegn því að merkar
byggingar séu sviptar svipmóti
sínu og stfleinkennum sínum að
óþörfu. Vill starfshóp-
urinn að hvert hús verði
skoðað sem vitnisburð-
ur um samtíð sína þar
sem ákveðnar söguleg-
ar forsendur liggi að
baki byggingaraðferð
og stílgerð. Þannig
verði reynt að tryggja
að hvert tímabil bygg-
ingarsögunnar eigi sér
fulltrúa í umhverfinu.
Með slíkri verndun sé
leitast við að tryggja heildarsam-
ræmi og listrænt yfirbragð borgar-
innar jafnframt því sem rækt sé
lögð við vandaða byggingarlist
sem hafí gildi fyrir komandi kyn-
slóðir.
Verndun 20. aldar húsa
Það sem vakti athygli í tillögun-
um er að þijátíu og sjö hús frá
fyrstu áratugum þessarar aldar
falla undir verndunarákvæðin.
Ástæðan er fyrst og fremst sú,
að sögn Péturs H. Ármannssonar,
arkitekts, sem kynnti tillögurnar,
að veija merkar byggingar gegn
þeirri áráttu, sem því miður hafi
verið allt of algeng hér á landi að
umbylta útliti og stflgerð eldri
húsa í samræmi við tískustrauma
samtímans. Sagði hann að þetta
væri vel þekkt af timburhúsum
sem fyrr á þessari öld hefðu mörg
hver verið rúin skrauti sínu,
gluggapóstar rifnir úr
og heilar rúður settar í
staðinn og forskallning
sett á veggi svo þau
líktust frekar steinhús-
um. Sem betur fer til-
heyrðu slíkar breyting-
ar á timburhúsum nú
frekar til undantekn-
inga, en á sama tíma
væri verið að vinna
sambærileg skemmdar-
verk á mörgum stein-
húsum frá þessari öld. Málað væri
yfir hrafntinnu-og perlumúr sem
staðist hefði áraun íslenskra veðra
í áratugi, gluggapóstum umturnað
eftir duttlungum tískunnar, þak-
kantar brotnir niður og fínleg stfl-
einkenni þurrkuð út í hugsunar-
leysi. Sagði Pétur að við þyrftum
að tileinka okkur nýja hugsun sem
felst í því að bera virðingu fyrir
og læra að meta vandaðar bygging-
ar með listrænt gildi frá öllum
tímaskeiðum, án tillits til aldurs og
stflgerðar. ■
Hildur Einarsdóttir
Þaö þarf að
varöveita sér-
kenni í húsagerð
og skipulagi sem
gefa Reykjavík
sérstööu meöal
borga.
Steinbæir
eina reykvíska húsagerðin
STEINBÆIR skipa sérstakan sess í byggingasögu Reykjavíkur en
eins og kom fram á málþinginu þá em steinbæir eina raunvemlega
reykviska húsagerðin í byggingarsögu borgarinnar. En lagt er til
af starfshópi Húsvemdamefndar að þrettán steinbæir I Miðbæ og
Vesturbæ verði friðaðir.
Lengst af var gijót hlutfalislega lítið notað við byggingu íslenskra
húsa. Það var frá upphafi notað ótilhoggið í veggundirstöður torf-
veggja. Á 18. öld reistu danskir handverksmenn hér nokkur stein-
hús, m.a. Viðeyjarstofu og Bessastaðastofu. f Reykjavík vom tugthús-
ið og dómkirkjan byggð. í þessum stóra steinhúsum var gijótið þó
lítt höggvið tfl. Um 1860 tók til starfa hér fyrsti íslendingurinn, sem
lært hafði steinsmíði í Danmörku, Sverrir Runólfsson og er talið að
byggð hafi verið 10-15 steinhús á tímabilinu 1860-1880.
Tímamót I byggingu steinhúsa urðu þegar Alþingishúsið var byggt
á áranum 1880-1881, en við verkið unnu danskir steinsmiðir. íslend-
ingar lærðu þá af þeim iðnina að höggva gijót. Þegar smíði hússins
lauk voru verkfæri dönsku steinsmiðanna boðin upp og eignuðust
íslendingar þá verkfæri til steinsmíða. Á áranum 1880-1905 voru
allmörg steinhús byggð i Reykjavík og varð þá til ný húsagerð,
steinbæir sem á skömmum tíma varð algeng í úthverfum Reykjavík-
ur. Má segja að þá hafi lag torfbæjarins verið aðlagað nýjum aðstæð-
um, og því sé hér um sérreykvíska húsagerð að ræða. Á þessum
tfma vora einnig byggð allmörg lítil íbúðarhús úr steini. Þau vora
hlaðin úr einföidum hliðarveggjum og þiljuð að innan, risið var úr
timbri.
Steinbæir og íbúðarhús úr steini risu í úthverfum Reykjavikur
þ.e. Skuggahverfi, Austurbænum, Þingholtunum og Vesturbænum.
Af 170 steinbæjum standa nú eftir 23 bæir. Lagði Húsvemdarnefnd
Reykjavíkur til að allir steinbæimir í Mið- og Vesturbæ en þeir era
13 að tölu yrðu friðaðir. Telur hópurinn sem valdi húsin að ekki
hafi verið gerð fullnægjandi rannsóknir á þeim , þannig að erfítt sé
að vinsa úr steinbæi með meira varðveislugildi en aðra til friðunar.
Steinbæimir í Reylqavík eiga undir högg að sækja og er bærinn
Brenna sem stendur við Bergstaðarstræti 12 dæmi um það. Árið
1993 barst Húsfriðunarnefnd Ríkisins beiðni um niðurrif á bænum
en beiðninni var hafnað. Kom fram í máli Guðrúnar Ágústsdóttur
formanns Húsvemdarnefndar Reykjavíkur að Umhverfisráðuneytið
hefði nýlega veitti leyfi til að húsið verði rifið. Sagði hún þetta gert
í trássi við íjóðminjalög sem kveða á um vemdun húsa sem byggð
voru fyrir síðastu aldamót. Að sögn Nikúlásar Úlfars Mássonar,
arkitekts hjá húsdeild Árbæjarsafns, er Brenna óvenju upprunalegur
steinbær að innanverðu og að hluta að utan. Sagði hann húsið einn-
ig hafa sögulegt gildi en árið 1881 luku bræðumir Jónas og Magn-
ús Guðbrandssynir við að byggja Alþingishúsið og hófu þá byggingu
á steinbæ á lóð þeirri sem torfbærinn Brenna hafði staðið á áður.
Um 1890 keypti Gísli Þorláksson Brennu og hafa afkomendur hans
síðan búið í húsum sem byggð hafa verið á lóðinni en ekki hefur
verið búið í steinbænum síðan 1970. ■
HE
BRÚÐHJÓNIN og nánustu vinir
og vandamenn fyrir framan
hverfiskirkjuna Marchmont St.
Giles Parish í Edinborg. Á inn-
felldu myndinni eru Ásta Kristín
og íslensku vinirnir og brúð-
kaupsgestirnir Viðar Magnús-
son, Maria M. Magnúsdóttir og
Margrét Kjartansdóttir.
Ljósmynd/Jóhannes Long
FRÁ vinstri móðir
brúðgumans Wendy
Parker, séra Hjört-
ur Jóhannsson, for-
eldrar brúðarinnar
Steinunn Sveinsdótt-
ir og Reynir Tómas
Geirsson, brúð-
guminn, María systir
brúðarinnar, svara-
maðurinn Xen
Gladstone, sem er
fjórði afkomandi
Gladstone, fyrrum
forsætisráðherra
Breta, brúðurin og
séra Elsbeth Doug-
all, sem gaf brúð-
hjónin saman.