Morgunblaðið - 24.12.1996, Blaðsíða 4

4 C ÞRIÐJUDAGUR 24. DESEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
IDESEMBER árið 1839 kom
nýr konungur til valda í
Danmörku, Kristján átt-
undi. íslendingar gripu
tækifærið og sendu menn á fund
konungs til að athuga hvort hann
væri nokkru fúsari en fyrirrennar-
inn að stofna sérstakt ráðgjafar-
þing á íslandi. Nokkru síðar eða
í maí gaf konungur út bréf þar
sem hann bað embættismenn sína
á íslandi að athuga hvort ekki
væri rétt að stofna þar ráðgjafar-
þing. Margt var eftir að ákveða
varðandi þetta nýja þing. Jón Sig-
urðsson hellti sér út í umræður
og deilur um þetta með löndum
sínum í Kaupmannahöfn.
Um tíma stóð til að Jón gengi
í félag sem gaf út Fjölni en þar
sem hann var mjög einþykkur gat
hann ekki sæst á að vera í félagi
með mönnum sem kröfðust þess
að Alþingi yrði staðsett á Þingvöll-
um, en hann taldi skynsamlegra
að hafa þingið í Reykjavík. Vegna
þessa ágreinings hóf Jón Sigurðs-
son og hópur manna með honum
að gefa út nýtt tímarit í Kaup-
mannahöfn árið 1841 og kallaði
það Ný félagsrit. Á þessu árum
eftir stofnun Nýrra félagsrita varð
Jón almennt viðurkenndur helsti
stjórnmálaleiðtogi íslendinga,
bæði í Kaupmannahöfn og heima
á íslandi.
Konugur gaf út lög árið 1843
um stofnun Alþingis á íslandi.
Tuttugu menn átti að kjósa úr
hinum 19 sýslum landsins en kon-
ungur tiinefndi sex þeirra. Jón var
kosinn af fæðingarsýslu sinni, Isa-
fjarðarsýslu, með 50 atkvæðum
af 52 mögulegum.
Jón lagði mikla áherslu á að
áheyrendum yrði heimilað að
fylgjast með umræðum á þinginu
og þingmenn töluðu íslensku. Al-
þingi kom fyrst saman árið 1845
í Reykjavík. Jóni varð ljóst að
stofnun Alþingis var aðeins áfangi
en hann var þó ekki svartsýnn
um framhaldið. Árið 1848 urðu
konungsskipti í Danmörku. Hinn
nýi konungur hét því að leggja
einveldi sitt niður og hefja undir-
Jón Sigurðsson - Niðurlag
Sómi íslands,
sverð og skiöldur
eftir Birki Jóhannsson
búning að stjórnarskrá. íslending-
um lofaði konungur að ekki skyldi
ákveðið nema ísamráði við þá
hvemig stjóm íslands yrði háttað
í framtíðinni.
5. júní 1849 var þingbundinni
konungsstjórn komið á í Dan-
mörku. Jón sagði að nú ætti ís-
lenska þjóðin að fá vald yfir ís-
landi fyrst konungur hefði sagt
upp einveldi sínu, því íslendingar
hefðu gengist undir stjórn Nor-
egskonungs en ekki þings né ráð-
herra og skipti það ekki máli hvort
konungur flyttist til annars Iands.
Danska stjórnin svaraði þessu
hvorki af né á en ákvað að halda
sérstakt þing um málið í Reykja-
vík.
Þing þetta var haldið sumarið
1851 og kalla þjóðfundur. Fulltrúi
konungs á fundinum var stiftamt-
maðurinn yfír íslandi, Jörgen
Ditlev Trampe. Danastjórn sendi
25 manna herflokk til Reykjavíkur
sem átti að bæla niður uppreisn
ef með þyrfth Þess þurfti ekki.
En fulltrúar íslendinga á fund-
inum undir stjórn Jóns Sigurðs-
sonar lögðu fram frumvarp sem
var gjörólíkt því sem Danir höfðu
hugsað sér. Samkvæmt því átti
Alþingi að fá löggjafarvald í inn-
anlandsmálum Islands. Ráðherra-
valdið átti að vera í höndum ís-
lenskra ráðherra fyrir utan einn
mann sem átti að hafa sæti í ríkis-
stjóm Dana í Kaupmannahöfn.
Þeir urðu fyrir vonbrigðum því
mælt var að sömu grundvallarlög
yrðu í Danmörku og Islandi. Ekki
var gert ráð fyrir löggjafarvaldi
Alþingis, heldur ættu íslendingar
að kjósa sex menn á
danska þingið. Fleira
var í danska frum-
varpinu sem íslend-
ingar gátu ekki sætt
sig við.
Þegar fundur-
inn hafði
staðið í
fímm vikur,
kvaddi Trampe sér Jón
hljóðs og skammaði Sigurðsson
fundarmenn fyrir að
eyða tíma sínum til einskis og
lýsti því yfir í nafni konungs að
fundinum væri slitið. Áður en
hann hafði sleppt orðinu rauk Jón
á fætur og bað um að fá orðið til
að veija gerðir fundarmanna. Því
var neitað af forseta þingsins. Og
þegar konungsfulltrúi stóð upp
úr sæti sínu sagði hann: Ég vona
að þingmenn hafi heyrt að ég hef
slitið fundi ínafni konungs. I því
tók Jón til máls og sagði: Og ég
mótmæli ínafni konungs ogþjóð-
ar þessari aðferð, og ég áskil mér
rétt til að klaga til konungs vors
yfir lögleysu þeirri sem hér er
höfð íframmi.
Þá risu allir þingmenn úr sæt-
um sínum og sögðu í einu hljóði:
Vér mótmælum allir.
Allan þennan tíma var Jón leið-
togi íslendinga. Hann bjó í Kaup-
mannahöfn með konu sinni og lifði
að mestum hluta á ritstörfum.
Hann var lengi forseti Kaup-
mannahafnardeildar Hins íslenska
bókmenntafélags og forseti Al-
bingis. Af þeim tveim störfum
fékk hann titilinn for-
seti, og enn er talað
um hann sem Jón
Sigurðsson forseta
eða Forsétann. Þau
hjónin gerðu mikið til
að halda saman fé-
lagsskap íslendinga í
Kaupmannahöfn og
höfðu jafnan opið hús
á miðvikudagskvöld-
um.
Árið 1873 var
Þingvallafundur
haldinn fýrir Alþingi.
Fundurinn samþykkti að ísland
og Danmörk ættu að hafa sama
konung en ekki annað samband
og Alþingi fengi fullt löggjafar-
vald og fjárforræði. Alþingi sam-
þykkti frumvarp sem var þessu
líkt.
Afskipti Jóns Sigurðssonar af
stjómmálum minnkuðu mjög eftir
1874 enda var hann kominn yfír
sextugt og heilsu hans farið að
hraka. Þá hafði Jón í rúmlega
þijá áratugi mótað stefnu og bar-
áttuaðferðir Islendinga og hafði
talsverður árangur náðst. Islend-
ingar héldu sér lengi við hvort
tveggja og það bar þann árangur
að landið fékk fullveldi árið 1918
og varð sjálfstætt land 1944. Ljóst
er að stefna Jóns og baráttuað-
ferð hans hlutu viðurkenningu
landsmanna fyrir 1874. Jón sat
síðast áþingi árið 1877 og var
kosinn forseti þess en tók aldrei
til máls. Heilsu Jóns hrakaði mjög
1877 og fór hann að missa rænu
og minni. Jón andaðist hinn 7.
desember 1879 os var iarðsettur
hinn 13. desember að viðstöddum
flestum íslendingum í Kaup-
mannahöfn og ýmsum stórmenn-
um. Ingibjörg dó 9 dögum seinna
pg var jarðsett á Þorláksmessu.
Islendingar í Höfn gáfu silfursveig
með eftirfarandi áletrun á kistu
Jóns:
Jón Sigurðsson
fæddist 17. júní 1811
kvængaðist 4. desember 1845
dó 7. desember 1879.
Óskabarn íslands
sómi þess, sverð og skjöldur.
Kistur þeirra hjóna voru teknar
upp næsta vor, fluttar til íslands
og látnar í jörðu í kirkjugarðinum
við Suðurgötu í Reykjavík 4. maí
1880. Var þetta gert að ósk Jóns.
Þegar ég velti fyrir mér
persónunni Jóni Sig-
urðssyni, er ekki hægt
að segja annað en hann
hafí lifað eftir eigin hugsjónum
og gert það sem honum sýndist
burt séð frá því hvað öðrum
fannst. Hann bjó í Kaupmanna-
höfn við nám árum saman án
þess að Ijúka háskólaprófí, en á
meðan bjó Ingibjörg, kona hans,
heima á íslandi og beið eftir að
hann segði henni að koma til sín.
Hann virðist hafa verið einþykkur
maður og lét illa að gefa eftir af
kröfum sínum til að komast að
samkomulagi. Ef til vill voru það
þessi persónuleikaeinkenni sem
þurfti til að vinna það þrekvirki
sem hann vann í sjálfstæðisbarátt-
unni. Það er ótrúlegt, að sveita-
strákur af Vestfjörðum skuli hafa
unnið það verk að sigra dönsku
stjórnina í fyrsta áfanga að sjálf-
stæði íslendinga.
Eftir að hafa lesið um Jón Sig-
urðsson finnst mér hann hafa
sloppið vel frá lífínu. Kosturinn
við lífsmáta Jóns var sá, að hann
gerði það sem honum sýndist, en
ókosturinn, að hann tók lítið sem
ekkert tillit til annarra ef honum
bauð svo við að horfa.
Biðinni
er lokið!
HALLO, Stekkjastaur, ég
er búin að bíða mjög mikið
eftir þér, skrifaði Andrea
Andrésdóttir, 7 ára, aftan
,é þessa mynd.
Jólasveinarnir vita sem
er, að þið eruð öll búin að
BÍÐA MJÖG LENGI eftir
þeim hverjum og einum,
en með komu Kertasníkis
í dag, aðfangadag, 24. des-
ember, er biðinni lokið að
þessu sinni.
Dúkku-
vagninn
GETIÐ þið aðstoðað stúlkuna
við að komast leiðar sinnar að
dúkkuvagninum?
Jólin
koma
ANDREA Rós, 7 ára, gerði
þessa fallegu jólamynd.