Morgunblaðið - 17.01.1997, Qupperneq 1

BLAD B
■ FYRIRSÆTUR Á TÁNINGSALDRI/2 ■ SKÖPUN UÖÐA OG MYNDA/2
TARZAIM OG
MÓÐIR HAIMS
MATARÆÐI GAUJA OG SOLLU/4 ■ FORVARMR OG HUÐKRABBAMEIIM/6
MIÐALDRA - HUGARASTAIMD EÐA STAÐREYIMD
?/6 iEGILSSAGA/8 ■
SÖGUHETJA, Tarzan að
nafni, sköpuð af Edgar Rice
Burroughs, birtist Isiending-
um fyrst 21. janúar árið
1922. Kontrabassaleikarinn
Richard Korn heldur af því
tilefni Tarzansýningu í Þjóð-
arbókhlöðunni. Tarzan er
hetja sem er bæði villimaður
og siðprúð vera, en höfund-
ur hans hafði mikinn áhuga
á þróunarsögu mannsins.
Tarzan er ímynd karl-
mennsku sem Burroughs
reiknaði með að blundaði
innra með körlum, en móðir
hans var api. ■
5
eru merkileg kviki
HÉR á landi finnast áttatíu og fjór-
ar tegundir köngulóa. í nýútkom-
inni bók, Islensku köngulóabókinni,
er að finna ýmsar upplýsingar um
þessar tegundir í máli og myndum,
m.a. um útbreiðslu þeirra og lífs-
hætti. Höfundur bókarinnar er Ingi
Agnarsson líffræpingur hjá Nátt-
úrufræðistofnun Islands.
Ingi, sem í seinni tíð hefur verið
nefndur hinn íslenski köngulóar-
maður, vann að gerð bókarinnar í
ríflega ár, grúskaði í gömlum gögn-
um og fór í beijamó. Einnig var
efnt til söfnunarátaks meðal starfs-
fólks Náttúrufræðistofnunar í fyrra
pg tókst það mjög vel. Ingi segir
ísland því miður vera fremur snautt
af köngulóm, sé miðað við að í
heiminum lifa a.m.k. um 35.000
tegundir.
Geta bitið gat á húð
Að mati Inga eru köngulær um
margt merkileg kvikindi. „Þær eru
rándýr og næstum allar lama þær
bráð sína með eitri. Flestar nærast
þær á smádýrum en stærstu teg-
undirnar geta ráðið við lítil spendýr
og smáfugla. Köngulær eiga það
meðal annars sameiginlegt að hafa
allar fjögur pör af fótum enda telj-
ast þær til áttfæt!na.“
„Sumar köngulær geta verið
hættulegar mönnum," segir Ingi og
nefnir sem dæmi svörtu ekkjuna
og trektköngulærnar í Ástralíu.
Margir óttast tarantúluna, öðru
nafni fuglaköngulóna, því hún getur
KROSS-
KÖNGULÓM
finnst gott að \
s'St- liggja í sól-
fkjfíSc baði, sér-
staklega í
^pr' Reykja-
% 'V, vík.
Morgunblaðið/Þorkell
KÖNGULÓARMAÐURINN, Ingi Agnarsson, umkringdur
íslenskum köngulóm í krukkum.
staða íslensku köngulóarfánunnar
hafi borist hingað frá Norður-Evr-
ópu strax í lok ísaldar og á lands-
námsöld, að sögn Inga. „Töluvert
er um að erlendar köngulær berist
hingað, til dæmis með gámum, en
erfitt er fyrir þær að ná fótfestu.
Fimm tegundir má þó telja til nýrra
landnema. í raun eru því til 89
köngulóartegundir á fslandi." Af
þeim eru sjö háðar manninum um
búsetu, en allar hinar telur Ingi til
villtra tegunda.
Líftími flestra köngulóa er um
eitt til tvö ár. Á íslandi eru flestar
þeirra á ferli snemma vors eða að
haustlagi. Nokkrar eru eingöngu á
vappi á veturnar en aðrar liggja þá
í dvala.
Af íslenskum köngulóm er 61
tegund af ætt voðköngulóa eða
dordingulsætt en hinar dreifast á
níu ættbálka. „Voðköngulær eru
agnarsmáar, innan við 1 sentimetri
að stærð, og því mjög erfitt að
greina á milli tegunda nema í smá-
sjá.“
Stærstar íslenskra tegunda eru
krossköngulær en þeim hefur fjölg-
að ört hérlendis undanfarin ár, sér-
staklega í Reykjavík. Þær eru sam-
anlagt um 4 sm að stærð og sækja
mikið á sólríka staði, t.d. húsveggi.
„Sólbaðsdýrkendur hafa kvartað
töluvert vegna þessa en því miður
eru þær lífseigar og þola vatn og
eitur betur en flest önnur smádýr.“
Karlinn á biðilsbuxum
„Vefirnir sem köngulærnar
spinna eru mikil listaverk að mati
Inga og þeir eru taldir níðsterkir.
„Miðað við ummál hafa þeir meiri
togkraft en stálvírar." Ingi segir
köngulær upp til hópa vera mjög
nýtnar því þær endurnýta gamla
vefi með því að gleypa þá gömlu
og endurvinna á um 30 mínútum.
„Kosturinn er að þannig spara þær
bæði orku og efni.“
Æxlun köngulóa er mjög
óvenjuleg að sögn Inga. „Karlinn
spinnur lítinn vef og lætur sæðið
drjúpa úr kynkyrtli á vefinn. Að
Solsjukar
krossköngulær
Líklegt er að meginuppi
bitið óþægi-
lega. Viða í
Evrópu er
hún vinsælt
heimilisdýr en
ekki má flytja
hana hingað til lands.
„Islenskar köngulær eru
þó meinlausar með öllu“, bæt-
ir Ingi strax við hughreyst-
andi. „Nokkrar hafa þó nógu
öfluga kjálka til að bíta gat
á húð en það gerist afar
sjaldan og bitin eru með
öllu hættulaus."
því loknu fer hann y af stað og
leitar að kerlu. Til að nálgast
hana án þess að eiga á hættu að
verða fyrir árás eða verða étinn,
þarf hann að fara að öllu með gát
og til þess eru oft notaðir flóknir
biðilsleikir." Sem dæmi nefnir Ingi
að biðillinn gerir stundum vart við
sig með því að plokka strengi á
vefnum svo kerlan geti greint titr-
ingin og viti þar með hver er á
ferð. „Ef vel tekst til leggur karl
sæðið í kynop kerlu. Hún geymir
síðan sæðið og fijóvgar eggið um
leið og hún verpir. í einstaka tilfell-
um reynir kerlingin að éta karlinn
að lokinni mökun.“
Kvenköngulær ferðast gjarnan
með börnin sín á bakinu eftir að
eggin klekjast. „Islenskar hnoð-
köngulær bera stundum um 100
afkvæmi á þann máta.“
Áhugi erlendis
Fimm ára gamall ákvað Ingi að
verða blóma- og dýrafræðingur.
„Áhuginn er sjálfsagt arfgengur því
pabbi og afi eru báðir náttúrufræð-
ingar.“ Faðir Inga er Agnar Ingólfs-
son prófessor í vistfræði við H.í.
og afi hans er Ingólfur Davíðsson
grasafræðingur.
Islenskir áhugamenn um köngu-
lær eru fáir en mikill áhugi ríkir
erlendis á bókinni um íslenskar
köngulær.„Ég setti tilkynningu á
netið um útkomu bókarinnar og
daginn eftir höfðu um 40 manns
óskað eftir að fá hana senda.“
Ingi er á leið til Afríku, m.a. til
að kynna sér ástand frumskóga þar
í landi. Vafalítið verða köngulær á
vegi hans, en að sögn kunnugra eru
þær margar hveijar á stærð við
hnefa. ■