Morgunblaðið - 23.08.1998, Page 10

10 B SUNNUDAGUR 23. ÁGÚST 1998
MORGUNBLAÐIÐ
Morgunblaðið/Jim Smart
Miskunnsami
Samverjinn er
maðurinn fyrir
syndafallið
_______Um þessar mundir lætur séra Jón
Bjarman sjúkrahúsprestur af störfum
sökum aldurs. Auk starfa sinna á Land-
spítalanum var hann m.a. fangaprestur.
Það var á þeim árum, sem Geirfínns- og
Guðmundarmál plöguðu þjóðlífíð og gefur
augaleið, að fangapresturinn fór ekki var-
hluta af því, sem þá gekk á. Auk prest-
starfanna hefur séra Jón lagt stund á
ritstörf. Pjetur Hafstein Lárusson tók
hann tali, og fer samtal þeirra hér á eftir.
Nú hófst þú þinn prest-
skap alla leið vestur í
Manitóba í Kanada.
Hvemig vék því við?
„Það stóð þannig á
því að ég hafði lokið prófí í guðfræði
vorið 1958. Einn kennara minna síð-
asta veturinn minn í guðfræðinni og
sá sem leiðbeindi mér við sérefnis-
ritgerð mína, var séra Harald Sig-
mar, vestur-íslenskur prestur. Mig
langaði til að fara í framhaldsnám í
hagnýtri guðfræði og ráðfærði mig
við hann. Hann ráðlagði mér að fara
vestur um haf, skynsamlegasta að-
ferðin til að kynna sér hagnýta guð-
fræði, væri sú, að vinna að henni við
aðstæður sem væru ólíkar því, sem
menn ættu að venjast hér heima.
Það var svo fyrir hans milligöngu
og séra Ólafs Skúlasonar, að lítill
söfnuður í Lundar í Manitóba sendi
mér kall um að koma til þjónustu.
Þangað fór ég svo eftir að hafa teldð
vígslu hinn 19. október 1958. Ég
þjónaði þar í þrjú ár. Það vildi svo
tö, að vígsludagur minn var ellefti
afmælisdagur Æskulýðsfélags
Akureyrarkirkju. Ég var einn af
stofnfélögum þess. Það var stofnað
af fyrsta fermingarbarnahópi séra
Péturs Sigurgeirssonar, sem þá var
kominn til Akureyrar sem aðstoðar-
prestur séra Friðriks J. Rafnar.
Séra Pétur hafði afgerandi áhrif á
lífshlaup mitt. Því hef ég aldrei
gleymt."
Hvernig var þetta samfélag Vest-
ur-íslendinga í Lundar?
„Það var um margt ólíkt því ís-
lenska samfélagi sem ég óx upp í,
nema hvað allt eldra fólk talaði ís-
lensku, eða réttara sagt
vestur-íslensku. Þeir
yngri töluðu ensku. Lífs-
stíll þess var allur annar.
Aðal áhugamál flestra var
ísíþróttir, hockey og cur-
ling á vetrum, en boltaleikir á sumr-
in. Aftur á móti fann ég engan
áhuga á bókmenntum, sem var aðal-
áhugamál mitt. Það tók mig
nokkurn tíma að skilja það, hvers
vegna þetta var svona. Ég held að
ástæðan hafi verið sú, að fólkið var
að stíga skrefíð frá einu tungumáli
til annars. Islenskan var að hverfa
sem móðurmál þess og enskan að
taka við. Það skapaðist því tómarúm
á milli tungumálanna. Én nú, fjöru-
tíu árum síðar, eiga Kanadamenn af
íslensku bergi brotnh’ öflugar bók-
menntir á ensku um málefni sín og
sögu, og lifandi áhuga í þeim efnum.
Á íslendingadegi á Gimli er bók-
menntaþáttur nú fastur liður á dag-
skránni. Það hefði verið óhugsandi á
árum áður, í mesta lagi var lesið há-
tíðarljóð á íslensku, sem fæstir
skildu. í söfnuði mínum voru bænd-
ur og fiskimenn. Landið á Lundar
er harðbýlt. Ég man að þegai- herra
Sigurbjörn Einarsson biskup kom
að vísitera mig ári eftir að ég fór
vestur, tók hann strax eftir þessu.
Ætli Lundar hafí ekki venð ein
harðbýlasta byggðin, sem Islend-
ingar námu þar vestra.“
Hefurðu haldið sambandi vestur?
„Já, já. Ég hef oft farið að heim-
sækja fólkið mitt þar og það hefur
komið til mín. Fyrir þremur árum
komu t.d. hjón, jafnaldrar mínir,
sem ég hef verið í stöðugu sam-
bandi við og við hjónin höfum mikið
nauðað í þeim að koma og heim-
sækja okkur. Loks létu þau verða
að því. Nú var íslenska ekki það
mál, sem þau töluðu dags daglega,
þó kom hún til þeirra um leið og
þau heyrðu hana talaða allt í kring-
um sig, þótt þau hefði ekki talað
hana að neinu ráði síðan í bernsku.
Enskan hefur sem sagt orðið þeirra
tunga en ræturnar eru íslenskai’.
Auknar ferðir milli Islands og
Kanada hafa treyst böndin við
Vestur-íslendinga. í því sambandi
vil ég minnast á Vesturfarasafnið á
Hofsósi sem ég heimsótti
nýlega. Það er stórmerki-
leg stofnun. Þangað kem-
ur fólk vestan frá til að
finna rætur sínar og
fræðast um það hvers
vegna forfeður þess og formæður
fóru vestur um haf.“
Frá Kanada í Eyjafjörð
Hvert lá svo leiðin eftir þjónust-
una í Lundar?
„Ég hafði ekki ætlað mér að
ílengjast í Vesturheimi. Prestþjón-
usta mín þar var einfaldlega mitt
framhaldsnám og reyndist mér vel.
Söfnuðurinn taldi um 250 sálir.
Samt tókst fólkinu að reka kirkju og
safnaðarstarf og launa prest. Þó var
þetta fátækt fólk og launin því ekki
há. Ég sótti sem sagt um Laufás við
Eyjafjörð og var kosinn þangað
óséður. Og heim kom ég 22. október
1961. Mér þóttu það nokkur um-
skipti frá prestskapnum vestra.
Vestra var messufall t.d. gjörsam-
lega óhugsandi mál. Á Islandi koma
bændur hins vegar til prestsins um
sauðbui’ðinn og biðja hann að taka
það rólega, vera nú ekki að messa of
mikið á næstunni, því nú standi fólk
í verkum. Fyrsta mánuðinn minn í
Laufási var ég snjóaður inni og gat
mig hvergi hreyft. Þá tók ég mig til
og þýddi bók, sem á ensku kallast
Lutheran Prayer Book. Reyndar
kom þýðing mín ekki út fyrr en
1966. En ég tel að hún hafí haft mik-
il áhrif og verið mikið notuð, hún er
löngu uppseld. Og nú þegar ég er að
yfirgefa prestskapinn, þá sendi ég
frá mér annað lítið kver. Það er
bænakver í ljóðum og heith’ Andar-
dráttur umhyggjunnar, og er efth’
Caroline Ki-ook, sem nýlega var
vígð sem biskup í Stokkhólmsstifti.
Annai’s leið mér vel í Laufási, ég var
með smábúskap á jörðinni, sem
hjálpaði mér til að skilja sóknarfólk
mitt og setja mig í þess spor. Eins
og fólkið vestra, var flest af því
bændur og fiskimenn.“
Æskulýðsstarf
þjóðkirkjunnar
Hvað tók við að loknum prest-
skap í Laufási?
„Árið 1966 fluttist ég
til Reykjavíkur og tók við
stöðu æskulýðsfulltrúa
þjóðkirkjunnar. Frum-
herji æskulýðsstarfs á
vegum kirkjunnar sjálfrar var séra
Olafur Skúlason. Mig minnh- að
hann hafi verið í þessu starfí í fjög-
ur ár. Þá gegndi séra Hjalti Guð-
mundsson, sem lengi hefrn- verið
dómkirkjuprestur, starfinu í eitt ár.
Ég var sá þriðji í röðinni. Mikið og
öflugt starf var rekið frá skrifstofu
æskulýðsfulltrúans. Sumir gagn-
rýndu að starfið skyldi ekki unnið í
söfnuðunum sjálfum, einkum og sér
í lagi á höfuðborgarsvæðinu. Það
var ýmislegt reynt til að haga hlut-
um þannig að svo mætti verða. En
ég tel að það hafí strandað á því að
safnaðarvitund var ekki til í þessum
stóru söfnuðum. Þar vissi fólk tæp-
ast að það tilheyrði nokkrum söfn-
uði. En þetta er ef til vill að breyt-
ast til batnaðar nú, mér finnst safn-
aðarvitund fólks hafa skerpst og
vera vaxandi með aukinni kirkju-
sókn. Ég var æskulýðsfulltrúi í
fjögur ár eða fram til ársins 1970.
Það sem ég tel þessum árum helst
til gildis fyrir mig og konu mína eru
tengsl okkar við nemendaskipti
þjóðkirkjunnar. Raunar höfum við
hjónin allar götur síðan þá tekið
þátt í því starfí, sem nú er löngu
orðið sjálfstætt, undir nafninu Al-
þjóðleg ungmennaskipti. Við höfum
haft á heimilinu ungt fólk utan úr
heimi, frá Frakklandi, Mexíkó,
Hondúras, Kenýa og Gana. Þessi
tengsl okkar við útlönd hafa haft
mikil áhrif á hugmyndir okkar um
heimsmálin, ekki síst um málefni
ungs fólks í þriðja heiminum. Ann-
ars hefur það verið einkenni á
heimili okkar frá fyrstu tíð, að þar
hefur gjarnan verið „auka heimilis-
fólk“, sem síðar hefur hætt að vera
„auka“ og einfaldlega orðið heimil-
isfólk."
Af Geirfínns- og
Guðmundarmálum
Þegar þú laukst störfum sem
æskulýðsfulltrúi Þjóðkirkjunnar
hófstu störf sem fangaprestur og
starfaðir jafnframt í
stjórn Vemdar. Það var
einmitt á þessum árum,
sem Geirfínns- og Guð-
mundarmál dundu yfir.
Hvað gekk eiginlega á að
þínu mati?
„Frú Þóra Einarsdóttir var
stofnandi og aðalforvígismaður
Verndar allt fram til 1987, minnir
mig. Það var fýrir hennar tilstilli og
herra Sigurbjörns Einarssonar
biskups, að ég fór í þetta starf árið
1970. Embættið var stofnað með
lögum þetta sama ár. Staða mín var
skilgreind sem staða fangaprests
en ekki fangelsisprests, ólíkt því
sem gerist í öðrum löndum þar sem
ég þekki til. Presturinn er m.ö.o. í
þjónustu fanganna en ekki fangels-
isins. Þetta skiptir miklu máli. Má
vera að ég hafi mótað þessa skil-
greiningu sjálfur. Alla vega hefur
jafnan verið lögð mikil áhersla á
þetta í starfí fangapresta. Áður en
ég ræði Geirfinns- og Guðmundar-
mál sérstaklega, langar mig til að
víkja aðeins að afstöðu minni til
þessa starfs. Ég var mjög gagntek-
inn af því og tók vinnuna bæði inn á
mig og heim með mér. Þegar ég
fann að þetta var farið að þrúga
heimilið, ákvað ég að gera eitthvað í
málinu. Ég fór því til Minneapolis í
Bandaríkjunum 1974 og settist þar
Landið á
Lundar
harðbýlt
Presturinn er
í þjónustu
fanganna