Morgunblaðið - 17.11.1998, Side 1

Kappar og kvenskörungar Gísla Jónssonar/2 Sannleikurinn verður að ráða Fríða Á. Sigurðardóttir/3
7 ævidagar Kjartans Árnasonar/3 Líkamshlutar Sindra/4 Land Huldars/5 Bókmenntasaga Heimis/6
Næturgali Jóns Karls/6 Að leita sjálfs sín í öðrum Bók Kristínar um Vigdísi/7 Umsögn um ævisögu
Steingríms/8 Lífið heldur áfram Gunnhildur Hrólfsdóttir/8

MENNING
LISTIR
ÞJÓÐFRÆÐI
Prentsmiðja Morgunblaðsins Þriðjudagur 17. nóvemberl998
Blað B
TED Hughes ásamt
Sylviu Platli
Hver
verður
lárviðar-
skáld?
TED Hughes, lárviðarskáld
Breta, lést sem kunnugt er í lok
október. Hann var lárviðarskáld
Bretlands og ekki bara þaö held-
ur eitt af mestu skáldum ensku-
mælandi þjóða á þessari öld. Nú
bollaleggja menn um hver verði
arftaki hans, hreppi lárviðartign-
ina.
Mörg nöfn eru nefnd, meðal
þeirra eru skopskáldið Wendy
Cope, „leirskáldið" Benjamin
Zephaniah og „stand-up“ skáldið
John Hegley. Aðeins einn fulltrúi
úr ríkisstjórninni hefur látið í
Ijós álit sitt, sá er írskur og vill
að næsta lárviðarskáld verði
Paul McCartney. J. C., einn af
þeim sem skrifar NB-þátt Times
Literary Supplement, biður við-
kvæma lesendur að halda fyrir
augun áður en þeir komi að
þessu í fyrrnefndum kjallara
blaðsins.
J. C. fer háðulegum orðum um
Lisu Jardine prófessor sem hann
segir halla undir alþýðudýrkun,
en hún stingur upp á „Dennis“
Walcott. Vitanlega er rétta nafn
skáldsins Derek og átt við
karíbíska skáldið sem fékk Nó-
belsverðlaun fyrir nokkrum ár-
um.
Gamanlaust var það mikið
áfall fyrir enskar bókmenntir að
missa Ted Hughes. Síðustu afrek
hans á sviði ljóðlistarinnar voru
bækurnar Birthday Letters, ljóð
sem hann orti um konu sína,
bandarísku skáldkonuna Sylviu
Plath og Tales from Ovid, út-
leggingar á ljóðum rómverska
skáldsins Óvid. Sjaldan var rödd
hans hljómmeiri.
Þögular
samræður
orðanna
Skáldsagan hefur verið í deiglu
undanfarna áratugi og nú segja
sumir að allt sé leyfilegt, fjöl-
hyggjan ríki. Þröstur Helgason
rifjar upp nokkur orð um þróun
skáldsögunnar á síðustu árum.
/
G UPPLIFÐI expressionis-
mann í Þýskalandi og súrr-
ealismann í Frakklandi.
Hver hefur heyrt um það nú? Það
eina sem lifir er vel skrifaður
texti,“ sagði Halldór Laxness í einu
af fjölmörgum sjónvarpsviðtölum
sem við hann voru höfð. Islending-
ar trúa þessum orðum: „Það eina
sem lifir er vel skrifaður texti.“ Og
þá gildir einu hvaða fyrirvarar eru
settir við orð Halldórs um íróníu
eða ýkjur. Menn trúa því og
treysta að það sem haldi lífi í bók-
um - ef ekki þjóðinni - sé vel skrif-
aður texti, og þá er yfirleitt átt við
vel stílaðan texta, vel orðaðan, vel
byggðan. Það er handverkið sem
blífur. Gott handverk tryggir var-
anleikann. Arfurinn er erkimynd
hins vel skrifaða texta; sögustíllinn,
hin hreina epíska saga. Dýrkun
þessarar frummyndar íslensks
skáldskapar, hins vel skrifaða, hins
rétta forms, hefur verið leiðarstef í
íslenskum bókmenntaskrifum allt
fram á þennan áratug. Eins og svo
margt annað er sú tugga hins veg-
ar að leysast upp í fjaðrafoki sam-
tímans.
Örlög hnykils
Thor Vilhjálmsson gerðist svo
djarfur að gagnrýna formdýrkun
íslenskra bókmennta í viðtali við
Tómas R. Einarsson í Tímariti
Máls og menningar (TMM) árið
1994: „Það vildi nú verða í dýra
kveðskapnum okkar um aldir að
formið réði ferðinni á kostnað
skáldskaparins, formleikurinn tók
ráðin. Málið fór að verða sjálf-
stætt, fríttstandandi, en það má
aldrei verða viðskila við líf, ekki
einhver flottheit bara. En mér
finnst synd að nota sér ekki þau
færi sem búa í íslensku máli til að
töfra, til að galdra svolítið.“ (4.’94)
Ljósmynd/Keith Carter
„MENN höfðu spunnið söguþráð í sjö hundruð ár og
hnykillinn orðinn höfundum þung byrði. Það var
því ekki seinna vænna að vinda ofan af honum. Úr
varð flækja sem var mörgum lesandanum ofviða að
leysa úr.“ Myndin heitir Ball of String og er eftir
bandaríska ljósmyndarann Keith Carter.
Sigurðardóttur, Tangasögum Guð-
bergs og I djúpinu eftir Steinar
sem að vissu leyti gekk einna
lengst í hefðarbrotinu. (Sjá nánar
um formgerðarbyltingu módern-
istanna í grein Matthíasar Viðars
Sæmundssonar, „Myndh' á sandi“,
í samnefndri bók hans frá 1991.)
Sögulegir og
and-sögulegir þættir
í umræðu um þróun sagnaritun-
ar níunda áratugarins fyrir nokkr-
um árum var þetta tiltölulega
stutta skeið róttæks módemisma
hér á landi í miðdepli. Annars veg-
ar var talið að höfundar hefðu gert
uppreisn gegn formgerðarbylting-
unni og farið að skrifa sögur aftur
en hins vegar var því haldið fram
að farið hefði fram skapandi endur-
mat á módernismanum.
í grein sinni „Sagan blífur“
(TMM 3.’91) hélt Halldór Guð-
mundsson, útgáfustjóri Máls og
menningar, því fram að „aftur-
hvarfið til frásagnarinnar [væri]
eitt megineinkennið í íslenskum
bókmenntum síðasta áratugar."
Halldór fjallar um verk höfund-
anna Einars Más Guðmundssonar,
Einars Kárasonar, Péturs Gunn-
arssonar, Gyrðis Elíassonar og
Steinunnar Sigurðardóttur máli
sínu til stuðnings.
Gísli Sigurðsson, bókmennta-
fræðingur, tók í sama streng stuttu
síðar í grein sem hann hóf á orðun-
■ SJÁ BLS. 2
Thor er af
þeirri kynslóð
sem braut upp
formið í ís-
lenskri sagna-
ritun á sjöunda
áratugnum.
Þetta voru módernistar sem tóku
að segja sögur sem sumir töldu
sko alls ekki vera neinar sögur,
heldur sundurlausan texta sem
flæddi út um allt, formlaus, gott ef
ekki merkingarlaus líka. Menn
höfðu spunnið söguþráð í sjö
hundruð ár og hnykillinn orðinn
höfundum þung byrði. Það var því
ekki seinna^ vænna að vinda ofan
af honum. Ur varð flækja sem var
mörgum lesandanum ofviða að
leysa úr.
En hvað bjó þarna á bak við?
Við getum sagt upplausn sjálfs og
heims ef við viljum sleppa auð-
veldlega frá erfiðri spurningu.
Þessu fylgdi uppgjör við tungu-
málið. Bilið milli orða og hluta
jókst og varð að meginviðfangs-
efni skáldskaparins. Orð miðluðu
ekki lengur vitund um veraleika
heldur hringsnerust um sjálf sig í
leit að festu. Stundum fundu þau
hana í lesandanum sem allt í einu
hafði fengið aukið vægi í merking-
arsköpun bókmenntanna. Stund-
um hittu þau ekkert nema önnur
orð, vísuðu í önnur orð, tengdust
öðrum orðum, orðum sem svo
urðu að enn öðrum orðum. Segja
má að ríkt hafi hálfgert upplausn-
arástand í íslenskum bókmennt-
um. Af öðrum módernískum höf-
undum má nefna Guðberg Bergs-
son, Svövu Jakobsdóttur, Steinar
Sigurjónsson og Þorstein frá
Hamri. Tilraunir módernistanna
héldu áfram fram á miðjan átt-
unda áratuginn í bókum eins og
Lifandi vatninu eftir Jakobínu
Eitraður
kaleikur
GERALD Mangan er teiknari,
skáld og gagnrýnandi (sjá teikn-
ingu) sem hefur nú ásamt John
Whitwortli valið í sýnisbókina
From the Sonnet History of
Modem Poetry (útg. Paterloo,
7,95 pund) þar sem birt eni svip-
myndir í ljóðum af þekktum skáld-
um. Whitworth þykir fremur
háðskur í Ijóði um Seamus Heaney
sem nefnist Rödd skáldsöngvar-
ans. Skáldinu er líkt við kardinála,
rödd hans er sögð þykk og reyk-
þrungin líkt og dökkkur írskur
bjór og kaleikur hans eitraður.
Amiars þarf Seamus Heaney
ekki að kvarta yfir skorti á aðdá-
endum þótt breskir gagnrýnend-
ur, einkum hinir yngri, fari stund-
um óvarlega að honum. Nýlega
kom út bók um hann, Seamus
Heaney (útg. Harvard University
Press, 22,95 dollarar) eftir skáld-
konuna og bókmenntaprófessor-
inn Helen Vendler sem kennir við
Harvardháskóla í Cambridge í
Massachusetts þar sem Heaney
heldur líka fyrirlestra.
Bókin sem er hin merkasta
tengist sextugsafmæli Heaneys 13.
apríl næstkomandi. Vendler segir
frá því þegar hún uppgötvaði
Heaney. Þá var hún fyrirlesari við
Yeats School í Sligo um miðjan
áttunda ái-atug og hlustaði á skáld
lesa úr ljóðum sínum. Ungur mað-
ur að nafni Seamus Heaney sem
hún kannaðist ekki við flutti sér-
stæðustu ljóð sem hún hafði
nokkum tímann heyrt. Hún tók
skáldið tali sem lánaði henni ljóð
sem hann sagðist eiga frillt af.
Ljóðin vora stofn einnar kunnustu
bókar skáldsins, North (1975) sem
Vendler skipar í röð helstu ljóða-
bóka aldarinnar.