Morgunblaðið - 15.12.1998, Blaðsíða 6

46 B ÞRIÐJUDAGUR 15. DESEMBER 1998
BÆKUR
MORGUNBLAÐIÐ
Njrjar bækur
• MANNLÍF við Sund - býlið,
byggðin og borgin er eftir Þorgrím
- Gestsson.
I kynningu segir
m.a.: „Saga Laug-
arness í landnámi
Ingólfs er samofin
sögu Reykjavíkur
frá fyrstu tíð.
Ingólfur Arnarson
og Hallveig Fróða-
dóttir koma ofan
Heiði til þess að
setjast að í nýjum
heimkynnum. Af
holtunum ofan Elliðaánna sjá þau
reykinn frá Laugunum í dalverpi
- þar sem Laugarnes teygir sig út í
Sundin og nefna staðinn Reykjarvík.
Sögusviðið er Laugarnes, nágranna-
jörð Reykjavíkur, býlið sem var í
eigu einnar mestu höfðingjaættar
þjóðarinnar fram eftir öldum,
kirkjustaður þar sem tíu bæir lágu
til sóknar.
Laugarneslaugar voru helsti
þvottastaður Reykvíkinga, oftast
nefndar Þvottalaugarnar; bæjar-
menn lærðu sund í baðlóni neðan
Lauganna og þar var síðar gerð
sundlaug. Laugamýri, sem síðar
nefndist Laugardalur, varð verð-
mætt beitarland Reykvíkinga eftir
að bæjarbúum fjölgaði og eftir að
Reykjavíkurbær keypti Laugar-
, nesjörðina, árið 1884, varð hún verð-
mætt byggingarland."
Utgefandi er Islenska bókaútgáf-
an. I bókinni eru 400 ljósmyndir,
kort og teikningar sem varpa skýru
ljósi á ritverkið. Hún er 430 bls.
Verð: 6.980 kr.
• ÍSLENSKUR annáll 1990 er í
samantekt Þorgríms Gestssonar.
Þetta er 12. bókin í þessum bóka-
flokki og er í samantekt stuðst við
dagblöð. Sem fyrr eru fréttirnar
settar- fram eins og þær koma mönn-
um fyrir sjónir þegar þær gerðust.
Útgefandi er íslenska bókaútgáf-
an. Islenskur annáll er ekki seldur í
bókabúðum heldur beint til áskrif-
enda. Bókin er prentuð hjá prent-
smiðjunni Viðey en bundin inn hjá
Félagsbókbandinu - Bókfelli. Verð:
5.890 kr.
• SÍÐASTA innsiglið - úr lieimi
einhverfra er eftir Þorstein Antons-
I kynningu segir
að bókin innihaldi
þætti af einkenni-
legu mannlífí og
almennri umfjöll-
un um spurnarefn-
ið hver þessi svo-
kallaða alhliða
þroskaröskun að
mati sérfræðinga
sé í raun réttri.
Spurt er um
tengslin við ýmis önnur svið mann-
lífsins, svo sem miðilsgáfu, skáld-
skapargáfu og önnur bókmennta-
málefni, afbrotahneigð, erfðastjórn-
un og hið dýrslega í fari okkar allra.
Útgefandi er Ormstunga. Bókin,
sem er243 bls., er prentuð hjá
Steinholti. Flatey annaðist bókband.
Verð: 2.490 kr. '
• VERALDAR húsið - Ritgerð um
fslensk dulfræði er eftir Þorstein
Antonsson.
I kynningu segir: „Skilning á
sannleikanum öðlast maður með
tvennum hætti, fyrir vísindalega
rannsókn og fyrir innlifun trúarinn-
ar, samkvæmt niðurstöðum þessarar
bókar um íslenska dulfræði."
Útgefandi er Sigurjón Þorbergs-
son. Bókin er 96 bls. Prentvinnsla:
Fjölföldun Þorbergs Siguijóns.
• UNGFOLAHROKI er fyrsta
skáldsaga Guðjóns Sigvaldasonar.
Aður hefur hann samið leikrit og
gefið út ljóðabækur.
I kynningu segir að Ungfolahroki
sé unnin með eldri ungmenni í huga.
Leitast er við að gera unglingana
sér meðvitandi um íslenskt rit- og
talmál, skynja muninn. Söguþráður-
inn er reynsluheimur ungs manns,
eftir að hann flytur utan af landi til
borgarinnar. Sýn hans á Reykjavík
og samskipti við ömmu sína, sem
hann býr hjá, og vinina.
Höfundur gefur bókina út. Hún er
128 bls., myndskreytt af Ásu Heiði
f Rúnarsdóttur. Verð: 1.950 kr.
son.
Þorsteinn
Antonsson
BÆKUR
Barnabók
FRÆNKUTURNINN
eftir Steinunni Sigurðardóttur.
Mál og menning. 1998 - 61 bls.
ÞAÐ er lofsvert þegar okkar
fremstu skáldsagnahöfundar taka
sig til og skrifa barnabækur.
Yngstu lesendunum þarf að þjóna
líka. Svo er það annar handleggur
hvort slík iðja gangi alltaf upp.
Steinunn Sigurðardóttir sendir um
þessar mundir frá sér bamabók
sem hún nefnir Frænkutuminn.
Þetta er fremur einföld frásaga úr
Skjólunum í Reykjavík. Sagan segir
frá strák sem heitir Oskar, foreldr-
um hans, frænkum og kunningjum
og vinum. Fjölskyldan, foreldrar
Oskars og frænkur hans búa saman
í sama húsi, sem pabbi Óskars kall-
ar Frænkuturninn af því að það er
hátt og mjótt í hans huga og
frænkurnar eru þar áberandi.
Frænkurnar hafa þvílíkt dálæti á
Óskari að þær ætla hann lifandi að
éta og nokkur átök eru um hann
milli þeirra innbyrðis og þeirra og
foreldranna. Svo koma aðrar per-
sónur til skjalanna, vinir Óskars,
hi’ekkjusvínið i hverfinu og svo fara
dularfullir atburðir að gerast, sem
reynast svo ekkert dularfullir, tröll
kemur við sögu sem reynist vera
stjarneðlisfræðingur, Guðbjártur að
nafni.
Ef til vill má segja að þessi skáld-
saga fjalli þvi að nokkru um það að
ekki er allt sem sýnist
og bömunum sé ætlað
að draga þann lærdóm
af sögunni. Það er
ákveðinn leikur með
persónur og söguþráð í
þessari sögu og hafa
má gaman af sumu.
Steinunn leikur sér
með nöfn, aðstæður og
tilsvör. Hún er hæfur
rithöfundur og texti
hennar er að mörgu
leyti góður. En því
miður þykir mér þessi
saga ekki ganga upp
sem skyldi. Þetta er
þeim mun ergilegra í
mínum huga þar sem
Steinunn er reyndur
og umfram allt hjartahlýr höfundur
sem hefur alla burði til að skrifa
góða barnasögu. En sem barnasaga
gengur hún ekki upp því að sú tví-
ræðni sem liggur í textanum kemst
ekki nógu vel til skila.
Megináherslu leggur Steinunn á
að lýsa mannfólkinu. Þó er það svo
að lesanda finnst eins og eitthvað sé
óútskýrt í fari persónanna. Þannig
er með frænkurnar Snarbjörtu og
Hagbjörtu. Þær eru smáskrítnar
vaktavinnukonur, karl-
mannslausar en þrá
greinilega að eiga börn,
svo hændar eru þær að
Óskari og öllum smáu
vinunum hans. Þær eru
vissulega skoðaðar með
augum piltsins en á bak
við augu hans vaka
kátínufull augu höfund-
ar. Hins vegar eiga les-
endur, ekki síst ung
börn, erfitt með 'að átta
sig á hinu kátlega í fari
þeirra. Það er t.d. dálít-
ið erfitt að láta sér
þykja það skemmtilegt
aftur og aftur að vakta-
vinnukonur skuli eiga
erfitt með að ná sér í
karlmenn. Sama gildir um Guðbjart
stjarneðlisfræðing sem er í algjöru
þunglyndi af því að hann fær ekki
vinnu við sitt hæfi og kemur inn í
söguna til þess að krydda hana.
Hann er upphaf persónu en ekki
endir. Öðru gegnir .að vísu með
yngstu persónuna, Dísu Ljósbrá,
sem dregin er skýrum og einföldum
dráttum, ákveðinn þrjóskuhnútur
og gefur sögunni lit þegar hún kem-
ur við sögu.
Sumt er líka illskiljanlegt, ekki
bara persónum sögunnar heldur
einnig lesendum. Þannig breytist
aðalhrekkjusvínið í skólanum hans
Óskars, Amanda Rós, en í hennar
persónu býr reglulega gott sögu-
efni, í engil og fyrirmyndarbarn í
einu svipleiftri við það eitt að fótluð
stúlka kemur í bekk hennar. Upp
frá því er hún gjörbreytt svo að
ekkert verður úr þeirri sögu.
Söguþráðurinn einkennist allur af
ólíkindalátum þar sem strákurinn
Óskar er miðpunkturinn og foreldr-
ar hans og frænkurnar slást um að
njóta samveru við hann. Hann er
aftur á móti hinn rólegasti yfir þess-
um látum og nýtur þess besta í
hvert sinn. Önnur sögubrot eins og
rekur á fjörur sögunnar og allt í
einu er sagan búin. Frænkuturninn
breytist þá í stjörnuskoðunarturn.
Guðbjartur stjarneðlisfræðingur á
stjörnukíki og íbúar hússins koma
saman eina kvöldstund að horfa á
stjörnurnar og hlýða á visku Guð-
bjartar um það að alheimurinn endi
hvergi: „En þótt alheimurinn endi
kannski hvergi þá verður þessi saga
að enda einhvers staðar, og það er
hér.“
Saga Steinunnar ef á engan hátt
alvond. Af sumu má hafa gaman.
Ymsar hugmyndir fara á flug í bók
hennar, stíllinn er tvíræður og
stundum má hafa gaman af hug-
myndum hennar. En hún hefði
þurft að vinna betur úr þeim. Það
vantar einfaldlega meira kjöt á
beinin.
Skafti Þ. Halldórsson
Frænkur, tröll
og hrekkjusvín
Steinunn
Sigurðardóttir
Maður er ekki einn,
heldur margur
BÆKUR
K i n i’ ;i“ ð ii r
FYLGJUR
Haraldur Jónsson tók saman. Prent-
un: Gutenberg hf. Bjartur, Reykjavík
1998.
RITDÓMARI stendur frammi
fyrir svolítilli flokkunarspurningu
í þessari fyrstu bók Haraldar
Jónssonar sem nefnist Fylgjur og
hefur undirtitilinn Einræður. Að
vísu mætti halda því fram að
spurningin væri óþöi'f vegna þess
að höfundurinn hafi tekið ómakið
af ritdómaranum og flokkað eða
greint bókina sem einræður en
ritdómari vill fá nákvæmari skil-
greiningu, enda hafa einræður
hingað til ekki flokkast undir það
að vera bókmenntagrein heldur
stílbragð. Bókin samanstendur af
stuttum prósatextum sem
sprengja í raun utan af sér öll
hefðbundin bókmenntaform, falla
ekki undir neitt hugtak svo vel sé,
hvorki ljóð, smásögu né skáld-
sögu; þeir eru of hugleiðinga-
kenndir til að geta talist ljóð, jafn-
vel prósaljóð - eða einfaldlega ekki
nógu Ijóðrænir - og það skortir
frásagnarframvindu í þá til þess
að þeir geti talist smásögur í hefð-
bundnum skilningi. Hugsanlegt
væri að kalla þá örsögur. Nú og
svo gæti verið að hin ofurlíberala
póstmóderníska skáldsaga væri
tilbúin til þess að taka þá undir
sinn verndarvæng, innan hennar
rúmast einmitt ýmislegar tilraunir
með form. En ætli þrautalending-
in verði ekki hugtakið texti sem er
jafnvel fordómalausara en hin
póstmóderníska skáldsaga, gleyp-
ir allt sem er sagt og ritað og
meira til. Niðurstaðan af vanga-
veltum ritdómarans um flokkun-
arspurninguna er sem sé sú að
Fylgjur sé ekki hefðbundið bók-
menntaverk. (Niðurstaðan sýnir
raunar hversu slíkt flokkunarbrölt
er tilgangslaust og að vissu leyti
leiðir hún í ljós takmarkanir hinn-
ar hefðbundnu hugtakanotkunar í
bókmenntafræði.)
Orðið fylgja þýðir í daglegu
máli verndarandi,
fylgiandi, vofa eða aft-
urganga sem fylgir
einhverjum. I stuttum
aðfararorðum að bók-
inni segir Haraldur
meðal annars: „Skyn-
færi okkar eru stöðugt
vitni að ólíkum atburð-
um í umhverfinu.
Sumar skynjanir og
hugsanir dvelja síðan í
hugarlundinum allt líf-
ið á enda og berast
hvorki fyrir augu né
eyru annarra." Enn-
fremur segir Harald-
ur: „Mannshugurinn
er jafn ókannaður og
himingeimurinn." Þetta mætti
skilja sem svo að Haraldur gengi
út frá svipuðum skilningi á orðinu
fylgja og var orðaður hér að fram-
an en svo er hins vegar ekki þegar
textarnir eru skoðaðir. Fylgjur
Haraldar eru meira eins og ólíkir
fletir á persónuleika manns.
„Stundum held ég að það búi
miklu fleiri inni í mér en ég mun
nokkurn tímann geta komist að,“
segir í upphafi fyrstu einræðu
bókarinnar. Maður er ekki einn,
heldur margur. Inni í hverjum
manni tala margar raddir. Harald-
ur leikur sér með þessa hugmynd
á titilsíðu bókarinnar þar sem seg-
ir: „Haraldur Jónsson tók saman.“
Þessari bók er stefnt gegn hinni
húmanísku hugmynd um hinn
heila mann. í Fyrstu einræðunni
segir ennfremur: „Þegar ég velti
því fyrir mér þá er ekki til neitt
sem heitir heilsteyptur persónu-
leiki. Mér finnst að hann sé meira
eða minna fljótandi og mótin eru
líka alltaf að breytast og hreyfast
til. Maður harðnar bæði og mýkist
með aldrinum og það er heldur
aldrei hægt að sjá heildarmyndina
alla í einu. Ef hún er þá á annað
borð til.“
Þetta er sem sagt margradda
verk í óvenju bókstaflegri merk-
ingu þess orðs. Og einræðumar
lýsa vissulega mismunandi sjónar-
homum á heiminn. Hér eru raddir
karla og kvenna, ástfangnar raddir
og óhamingjusamar,
athugular raddir,
glaðar raddir, fyndnar
og pirraðar. Hér er til
að mynda ein örvhent:
„Eg er örvhentur.
Það er ekki örorka en
getur samt verið erfitt
hlutskipti þó það hái
mér ekki beint. Skrifi
ég með blýanti verður
allt að svartri móðu
eftir að höndin hefm'
strokist yfir blaðið og
ég sjálfur drallugur á
handarbakinu. Bara
eintóm þoka. Eg held
að það lýsi því best.
Það er ömurlegt."
Að sumu leyti eru einræðurnar
eins og slitur úr dagbók eða minn-
isbók; þarna era hugleiðingar,
minningar og lýsingar á hvers-
dagslegum viðburðum svo sem
matarboðum eða á venjum, duld-
um, hvötum, tilfinningum, vonum,
þrám. Meginþema bókarinnar er
samskipti eða bara beinlínis sam-
ræður sem „geta auðveldlega orðið
að beinu samræði" eins og segir í
fyrrnefndum aðfararorðum höf-
undar. Raddirnar lýsa oft mismun-
andi aðstæðum eða uppákomum
sem þær hafa lent í sem hafa með
samskipti að gera. Og spurningin
er að ná sambandi, tengja, svo úr
verði eitthvað - líf, merking. Stund-
um verða samræður hins vegar að
sadómasókískri upplifun:
„í staðinn fyrir að hlusta á hann
virti ég fyrir mér fæturna á hon-
um, bar saman hendurnar, mældi
út hálsinn og renndi að lokum aug-
unum óreglulega yfir vel greitt
hárið þannig að hann breyttist í
fjarlægan hlut og gat ómögulega
einbeitt sér að því sem hann var
samt byrjaður að tala um.“
Stíllega er bókin einsleit. Að því
leyti er hún ekki margradda, held-
ur mónótón; hér er ekkert háa C
og heldur engin veik, tær lýrík.
Hefði það vafalítið aukið gildi bók-
arinnar að vinna betur með hug-
myndina um hinar mörgu ólíku
raddir í tungumálinu og stílnum.
Þröstur Helgason
Nýjar bækur
• BROT úr hugarheimi mínum er
önnur ljóðabók Helgu Jennýjar
Hrafnsdóttur sem út kemur á árinu.
Fyrri bókin hét Líf
mitt í hnotskurn.
I þessari bók
eru 52 númeruð
ljóð. I kynningu
.segir að bókin
fjalli í megindrátt-
um um tilfinning-
ar, ást, vináttu og
söknuð eftir ást-
vini.
Á forsíðu bókar-
innar er mynd af púsluspili teiknuð
af systur Helgu Jennýjar, Bryndísi,
og á að tákna líf höfundarins.
Höfundur gefur bókina út.
• ÍSLENSK knattspyrna 1998 er
árbók knattspyrnunnar efth' Víði
Sigurðsson
Bókin kemur nú
út í 18. skipti en
þessi bókaflokkur
hóf göngu sína
árið 1981. í henni
er ítarleg
umfjöllun um allt
sem gerðist í
íslenskri
knattspyrnu á
þessu ári. Þar eru
umsagnir um alla
leiki í úrvalsdeildum kai-la og
kvenna og 1. deild karla, og úrslit í
öllum öðrum deildum, og flokkum á
Islandsmótinu, ásamt ítarlegum
upplýsingum um lið og leikmenn. Þá
eru sérstakir kaflar um bikarkeppni
KSI, landsleiki Islands,
Evrópukeppni félagsliða og
atvinnumennina erlendis, auk margs
konar annars fróðleiks. Ennfremur
eru í bókinni fjölmörg viðtöl, þau
stærstu við Guðjón Þórðarson
landsliðsþjálfara, Hlyn Stefánsson,
fyi'irliða IBV, og við bestu leikmenn
Islandsmótsins, KR-ingana David
Winnie og Olgu Færseth.
Útgefandi er Skjaldborg. Bókin er
176 bls. með um 240 myndum. Hún
er prentuð í Grafík. Verð: 3.980 kr.
• ÞÖGN einbúans er fyrsta bók
Þóris Björns Lúðvikssonar.
í kynningu segir að í bókinni tak-
ist höfundur á við sjálfan sig, samfé-
lagið og heiminn í heild sinni. Ljóðin
séu áleitin og einlæg.
Bókin skiptist í fjóra hluta, er
saman mynda samstæða heild.
Höfundur gefur bókina út. Hún er
80 bls., prentuð í Prentverki Akra-
ness. Teikning á kápu er eftir Ar-
mann Gestsson. Verð: 1.480 kr.
Haraldur
Jónsson
Helga Jenný
Hrafnsddttir