Morgunblaðið - 09.11.1999, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ
BÆKUR
ÞRIÐJUDAGUR 9. NÓVEMBER 1999 B 5
eðal-
ir
'o Baricco
hann hafa lesið bókina. „Kúrekakaíl-
inn er frábær,“ sagði hann, „en ég
gæti gubbað af öllu hinu.“
Þá er útilokað að belgja sig. Þess
vegna gera þau mér gott. Ég vona líka
að mér takist að gefa þeim eitthvað,
kenna þeim eitthvað."
Franzén: Nokkuð sem mér finnst
einkenna allar skáldsögur þínar nema
Silki, er afstaðan til hins óljósa, það
kemur alltaf millibilsástand í einskon-
ar rökkurtilveru. I Oceano mare er
það t.d. vísindamaðurinn, prófessor-
inn sem leitar eins og dáleiddur að ná-
kvæmum takmörkum, vill vita hvar
undiraldan hefst og endar, í City er
veröndin staður hins óljósa, hún er
ekki inni og ekki úti. Ég skynja þetta
sem mikilvægt þema í höfundarverki
þínu.
Baricco: „Við rithöfundar segjum
furðulegar sögur og erum ekki sér-
lega meðvitaðir um að við einblínum á
ákveðnar spurningar. Við tökum ekki
eftir því. Svo þegar komnar eru tvær,
þrjár bækur, þá eru það lesendumir
sem kenna manni: Þú er með
ákveðnar meinlokur! Einu sinni hitti
ég lesara sem sagði mér hve mörgum
sinnum ég hafði notað orðið „ná-
kvæmlega“ í bókum mínum. Hefði ég
aðgang að sálkönnuði myndi ég spyrja
hvers vegna. Þetta er nú bara smá
meinloka."
Franzén: Og ég held ég viti hver-
svegna - (Baricco vill forðast að heyra
svarið og honum er ráðlagt að halda
fyrir eymn) - Það er af því að skáld-
sögur þína fjalla í svo ríkum mæli um
hið gagnstæða. Raunvísindin, fyrri al-
dar pósitívismi með framfaratrú sinni
er hjákátlegur af því nákvæmni fyrir-
finnst ekki. Ef þú notar orðið „ná-
kvæmlega" svona oft þá held ég það
sé af því kjarninn í bókum þínum er
það sem ekki getur verið nákvæmt ...
BÆKUR
Æ11 f r æ ð i
Pálsætt undan Jökli.
Óskar Guðmundsson. Þjóðsaga
1999, 256 bls.
BÓK þessi fjallar um ævi, ættir
og kvonföng Páls Kristjánssonar
(1856-1921) og niðja hans.
Bókin skiptist í tvo nokkurn veg-
inn jafnstóra hluta. Sá fyrri er ævi-
saga ættföðurins og sitthvað fleira.
Síðari hlutinn er niðjatalið.
Fyrri hlutinn er fjórir þættir. í
þeim fyrsta er æviferill ættföðurins
rakinn. Það er mikil hrakninga-
saga. Páll var af fátækum kominn,
missti föður sinn ungur og ólst eftir
það upp hjá fósturforeldrum. Fatl-
aður var hann (haltur og heilsu-
veill) og því aldrei fullgengur til
erfiðisvinnu. Kornungur kvæntist
hann Kristínu Hannesdóttur og
áttu þau tíu börn og dó hún fám
dögum eftir fæðingu fyrsta barns-
ins. Aftur kvæntist Páll, mun yngri
konu, Vilborgu Gísladóttur. Börn
þeirra urðu níu. Auk þess átti Páll
eitt barn með þriðju konunni. En
ekki varð langur ómagahálsinn á
öllum þessum börnum. Af fyrri
konu börnum dóu sex í bernsku og
af börnum þeirrar seinni voru fimm
dáin á undan föðurnum. Þriðju
konu barnið dó nýfætt. Páll mátti
því sjá á bak tólf börnum sínum og
fyrri konu. Missir seinni konunnar
var þó að tiltölu meiri, því að hún
lifði aðeins tvö af níu bömum sín-
um.
Af hinum tuttugu börnum Páls
eignuðust aðeins sex afkomendur
(sjö stendur í formála, sex á bls.
113) samkvæmt niðja-
talinu og er afkom-
endafjöldi þeirra um
350. Virðast niðjar
vera komnir eitthvað á
sjötta ættlið.
I öðram þætti eru
framættir Páls raktar.
Er þar talsvert sagt
frá ættmennum hans
eftir því sem heimildir
til hrökkva. Sá
skemmtilegi háttur er
hafður á, að til hliðar
við lausamálsfrásögn
eru innfelldir rammar
með stuttum ættra-
kningum. Verður
ættrakningin við það
einkar ljós og auðskilin. Þá er þátt-
ur um frændfólk í Vesturheimi og
þáttur er um eiginkonur Páls og
ættir þeirra. Einkenni þessara
þátta eru allmiklar frásagnir,
mannlýsingar og atvikalýsingar.
Fær lesandinn því góða innsýn í líf
margs af þessu fólki og gerð þess.
Það fer t.a.m. varla á milli mála,
að Páll hefur verið einkar vel gef-
inn maður. Hann stundaði talsvert
barnakennslu og má það óvenjulegt
heita um jafn lítið menntaðan
mann. Hann skrifaði fallega rit-
hönd, var prýðilega ritfær og skáld-
mæltur. Konur hans hafa verið
mætavel gerðar, einkum þó seinni
konan, sem hefur verið fágæt hetja,
gædd óvenjulegu andlegu og líka-
mlegu þreki.
Niðjatalið er þannig gert, að
fyrst er dálítill æviþáttur um hvert
hinna sex barna og sömuleiðis eru
talsverðar umsagnir og lýsingar á
flestum þeirra niðja, sem látnir eru.
Minningargreinar eru talsvert not-
aðar og er þar margar góðar mann-
lýsingar að finna. Leiðii- það hug-
ann að því, hversu mikilvægt er, að
mannlýsingar í minn-
ingargreinum séu góð-
ar. Oft eru það einu
lýsingar einstaklinga í
rituðu máli. Er mikill
skaði hversu lítil rækt
er lögð við slíkt í minn-
ingargreinum núorðið.
Sjálfsagt er óvar-
legt að láta í ljós skoð-
anir á ættareinkenn-
um eftir fljótlegan
lestur niðjatals. Þó get
ég ekki látið hjá líða að
geta þess, að mér
finnst áberandi, af
ýmsum umsögnum að
dæma, hversu margt
er hér um verkmildð
dugnaðarfólk og margt sem gætt
er góðum hagleik.
Niðjatalið er skipulega gert og
ekki annað að sjá en vel hafi verið
til þess vandað. Merkingarauð-
kenni eru ekki þau algengustu, en
ég kann engu síður vel við þann
hátt, sem höfundur hefur á. Dæmi:
xx hefur númerið 1.8.3.2, sem þýðir
að hann er 2. barn 3. bams hins 8.
bams, sem er 1. barn ættföðurins.
Er þetta mjög skýrt og auðskilið.
Bókin er í heild sinni prýðilega
uppsett og texti ágætlega ritaður.
Állmikið er af myndum í ritinu, all-
ar svarthvítar. I bókarlok er Heim-
ildalýsing (ekki heimildaskrá) og
Nafnaskrá er að sjálfsögðu. Bókin
ber með sér að mikil vinna hefur
verið í hana lögð. Þar liggur auð-
sjáanlega mikil sjálfstæð heimilda-
könnun að baki.
Ég held að Pálsættarfólki hljóti
að þykja vænt um þessa bók, svo
vel sem hún er úr garði gerð og
gerir liðnum skyldmennum góð
skil.
Sigurjón Björnsson
Nýjar bækur
• MINNINGAR geisju er eftir
bandaríska rithöfundinn Arthur S.
Golden í þýðingu Sverris Hólmar-
ssonar. I bókinni
segh' firá stúlk-
unni Nittu Sayuri
sem níu ára göm-
ul er seld í geisju-
hús og þjálfuð í
listinni að geðjast
og skemmta karl-
mönnum.
í kynningu
segir m.a.: „Þeg-
ar heimsstyrjöld-
in síðari skellur á
og geisjuhúsunum er lokað verður
Sayuri að endurskapa eigin persónu
og finna fágætt frelsi á eigin for-
sendum í íýrsta sinn í lífinu.
Bókin hefur trónað á metsölulist-
um um allan heim. Utgefandi er
Bókaútgáfan Forlagið. Bókin er499
bls., prentuð í Prentsmiðjunni
Odda. Verð: 4.480 kr.
• SKYGGNST á bak við ský er
eftir Svövu Jakobsdóttur.
Bókin inniheldur fjórar rit-
gerðir og fjalla þrjár þeirra um
skáldskap Jónasar Hallgrímsson-
ar, en sú fjórða er ritgerð Svövu
um Gunnlöð og hinn dýra mjöð
sem liggur til grundvallar skáld-
sögu hennar,
Gunnlaðar sögu.
I kynningu
segir að Svava
leiði rök að því
að verk Jónasar
Hallgrímssonar
eigi sér rætur í
norrænni goða-
fræði og bók-
menntum mið-
alda, meðal annars í Völuspá og
Hávamálum, grundvallarritum í
íslenskri bókmenntasögu. Svava
Jakobsdóttir er bókmenntafræð-
ingur að mennt. Bók hennar,
Gunnlaðar saga, var á sínum tíma
tilnefnd til Bókmenntaverðlauna
Norðurlandaráðs og hlaut Henrik
Steffens-verðlaunin 1997.
Útgefandi er Bókaútgáfan For-
lagið. Bókin er 352 bls., prentuð í
Svíþjóð. Kápu hannaði Jón Ás-
geir í Aðaldal. Verð: 4.480 kr.
Ævi og niðjar
alþýðumanns
Óskar
Guðmundsson
Arthur S.
Golden
Svava
Jakobsdóttir
Buslað í
orðaforðanum
BÆKUR
lt a r n a b ó k
ORÐABUSL
eftir Margréti E. Laxness.
Mál og menning, 1999 - 26 s.
Orðabusl er ekki sögubók, heldur
safn 400 orða sem börn eiga að geta
lært og skilið. Bókinni er skipt upp í
opnur og hver opna
hefur sína yfirskrift.
Myndimar eru í römm-
um og utan rammans
er svo raðað hugtökum
yfir hluti sem sjást á
myndunum. Stundum
er opnu skipt í tvennt
og í tvo ramma, en þá
er efni beggja hluta
skylt, t.d. undirbúning-
ur jóla annars vegar og
jólin sjálf á hinni síð-
unni. A hverri opnu eru
dregnar upp myndir af
daglegu lífi þar sem lítil
böm leika aðalhlutverk
en víðast hvar era þó
fullorðnir með. Mynda-
opnurnar bera heiti í
samræmi við þetta, t.d. Góðan dag!
sem segir frá fyrstu athöfnum
morgunsins og sýnir börn vera að
klæða sig. í Morgunstund er morg-
unverðarborðið vettvangur. Ein
opnan sýnir okkur vorið og þar er
farið í fjöra, fiskað og farið út á bát.
Önnur er helguð sumarstörfum í
garðinum og ómissandi útigrillinu,
og sú næsta sýnir útilegu. Farið er í
bæinn, keypt í matinn og fylgst með
annríki borgarinnar. Það er farið í
sundlaug og jafnvel til útlanda.
Haldið er upp á afmæli, jólin haldin
heilög og við kynnumst leikskólan-
um að sumri, og svo er farið út í sjó-
inn að vetrinum.
Hver opna er full af lífi, óteljandi
smáatriðum og stundum er óþarf-
lega mikið kraðak á myndunum og
myndimar óskýrar. Mjög lítil börn
gætu átt í erfiðleikum
með að greina öll smá-
atriðin. Við morgun-
verðarborðið era til
dæmis sjö böm á svip-
uðum aldri ásamt
pabba og mömmu. En
í heild er bókin mjög
gagnleg fyrir þá sem
vilja auka orðaforða
bama. í flestum til-
fellum geta börnin
fundið á myndunum
þá hluti sem sýndir
era utan rammanna,
en stundum getur ver-
ið erfitt að greina þá
vegna þess hve margir
hlutir era á hverri
mynd.
Fullorðinn sem les bókina eða
skoðar hana með barni hefur mörg
tækifæri til að segja sína eigin sögu
út frá myndunum og hjálpa þeim
litlu að finna samsvarandi hluti utan
rammans og innan.
Sigrún Klara Hannesdóttir
Margrét E.
Laxness
Falleg bók um
íslenskan hest
BÆKUR
Barnabók
Hesturinn minn
eftir Bruce McMillan. Sigurður
A. Magnússon íslenskaði. Mál og
menning, 1999 - 32 s.
ÞAÐ gerist einstaka sinnum að
erlendir bamabókahöfundar
gera íslensk viðfangsefni að
kjama bóka sinna og þessar bæk-
ur rata síðan aftur inn á markað í
íslenskri þýðingu. Oft eru þetta
fallegar bækur og mikill fengur
fyrir íslensk böm að fá svona við-
bætur. Bruce McMillan hefur áð-
ur skrifað bók um íslenska lund-
ann og myndaði þá bók í
Vestmannaeyjum. Nú hefur hann
gert bók sem í raun er mynd-
skreytt saga um íslenska stelpu
og hestinn hennar. Höfundur hef-
ur greinilega fylgst með daglegu
lífi á íslenskum sveitabæ í Skaga-
firði og fléttað sögu um samskipti
bams og hests á mjög lýsandi,
fræðandi og skemmtilegan hátt.
Margrét á hest sem heitir
Perla og er 12 vetra. Perla er
dökkrauð með sámleita depla og
er því ýrótt. Hún er líka blesótt
og nösótt, blíðlynd, góð og þægi-
leg í umgengni. Bókin segir frá
umhirðu um Perlu og lýsir leik
Margrétar og vina hennar í sveit-
inni þar sem frelsið og fegurðin
ríkja. Að lokum er svo farið í rétt-
ir og sýndar myndir þegar safnið
kemur af fjalli.
Bókin er sambland af fræðibók
og frásögn um samskipti ís-
lenskra bama við dýrin og um-
hverfi sitt allt. Myndirnar eru
ljósmyndir og einstaklega falleg-
ar, lausar við tilgerð og falla mjög
vel að textanum, en myndimar
eru þó aðalatriði bókarinnar. I
upphafi bókar er sýnt hvar ísland
er á hnettinum og gefnar upplýs-
ingar um landið og náttúru þess.
í bókarlok er einnig lýst réttum
og hvað felst í því að smala og af
hveiju það er nauðsynlegt. Einn-
ig er sagt lítillega frá íslenska
hestinum og alþjóðlegum félags-
skap um íslenska hestinn. Þessar
upplýsingar era nauðsynlegar
þeim sem ekki þekkja ísland, en
vonandi óþarfar fyrir íslensk
börn jafnvel þótt þau búi í
Reykjavík. Auk þess tekur höf-
undur fram hvers konar mynda-
vél var notuð og hvaða filmur, og
má reikna með að í þessum upp-
lýsingum felist auglýsing fyrir
þau tæki sem hann hafði til ráð-
stöfunar.
Þýðing Sigurðar er mjög fag-
leg og sýnir að þar fer hestamað-
ur því ekki væri öðram fært að
lýsa á íslensku þeim litarafbrigð-
um sem íslensk hross hafa og
finna rétt nöfn á.
Sigrún Klara Hannesdóttir