Morgunblaðið - 17.11.1999, Qupperneq 3

MORGUNBLAÐIÐ
FRETTIR
MIÐVIKUDAGUR 17. NÓVEMBER 1999 C 3
Ratvísi laxins
alveg einstök
RANNSÓKN á hæfni laxa til
rötunar hefur skilað nýjum og
áhugaverðum upplýsingum.
Rannsóknin var gerð í byrjun jú-
lí sl. og unnin af Jóhannesi Stur-
laugssyni á Veiðimálstofnun,
með tilstyrk frá mælimerkja-
framleiðandanum Stjörnu-Odda, í samstarfi við hafbeitarstöðina Hvurslax
í Hraunsfirði og skipverja á togaranum Klakki SH frá Grundarfirði.
Rataði í heimaós í
Hraunsfírði úr
ballarhafí
Rannsóknin byggðist að sögn Jó-
hannesar á því að taka lax úr
heimaósi sínum í Hraunsfirði sem
þar var að ljúka göngu sinni í sjó og
flytja hann óravegu í burtu, þannig
að hægt væri að rýna í það hvernig
laxinum tækist að finna leiðina
heim með hjálp nýjustu tækni í raf-
eindafiskmerkjum. „Sérstaða rann-
sóknarinnar fólst í þvi að megin-
sleppistaðurinn var út í ballarhafi
en hérlendis hafa á síðustu árum
verið framkvæmdar sambærilegar
rannsóknir þar sem sleppistaðirnir
hafa verið bundnir við ströndina
eða svæði skammt frá landi, utan
smá forathugun í svipuðum dúr
sem sömu aðilar gerðu- sumarið
1998,“ segir Jóhannes.
Rafeindafiskmerkin sem notuð
voru í rannsókninni eru íslensku
mælimerkin frá Stjörnu-Odda.
„Fyrstu slíku merkin sem notuð
voru hérlendis notaði ég einmitt á
lax sumarið 1993 og voru þær
merkingar Veiðimálastofnunar og
samstarfsaðila okkar þær fyrstu á
heimsvísu þar sem mælimerki voru
notuð við vistfræðiathuganir á fiski
í sjó. Síðan þær merkingar fóru
fram höfum við gert margvíslegar
rannsóknir á laxi, sjóbirtingi og sjó-
bleikju sem byggt hafa á notkun
slíkra merkja. I þessari rannsókn
voru laxar á stærðarbilinu 2,3 til 9,1
kíló, eða 61 til 97 sentímetra langir,
veiddir í Hraunsfirði og merktir
með mælimerkjum sem mældu
dýpið á fiskinum en samtímis hit-
ann, auk þess sem hallinn á fiskin-
um var í sumum tilvikum einnig
mældur. Laxarnir voru strax í
kjölfar merkingarinnar fluttir til
Grundarfjarðar um borð í togarann
Klakk SH þar sem þeir voru hafðir
í sjó í kari undir verndarvæng Sæv-
ars Guðmundssonar, „laxafóstra",
Hafsteins Garðarssonar skipstjóra,
og félaga, á leið skipsins til veiða á
karfa. Rúmum hálfum sólarhring
síðar var 6 löxum sleppt í Grænlan-
dshaf á úthafssvæðinu suður undir
Reykjaneshrygg, en auk þess var
tveimur löxum sleppt á leiðinni suð-
vestur af Öndverðarnesi."
14 sólarhringa á leiðinni heim
Af þeim 6 löxum sem sleppt var í
Grænlandshaf hafa 3 heimst og
einnig báðir laxarnir sem sleppt var
undan Öndverðarnesi. „Allir end-
urheimtir laxar veiddust í Hrauns-
firði, sá sem fljótastur var í förum
úr úthafinu var 14 sólarhringa á
leiðinni, sem jafngildir 21 kílómetra
hraða á sólarhring miðað við stystu
mögulegu sjóleið. Þessi heimkoma
laxanna svo skömmu eftir að þeim
Afstöðumynd með auðkennum fyrir heimaós mælimerktu laxanna og
sleppistaðina auk þess sem sjá má botndýpið. Frá sleppistað í Græn-
landshafi var stysta leið í land um 206 kflómetra leið að Reykjanesi og
stysta mögulega sjóleið heim í Hraunsfjörð um 300 kflómetrar.
hafði verið hent út í hafsauga, sýnir
einstaka rötunarhæfni laxins. Lax-
inn nær að leiðrétta fyrir þeirri til-
færslu sem hlaust af langi-i ferð
sinni með Klakki og það er einstak-
lega skýrt dæmi um að laxinn beitir
rötun á leið sinni en ekki eingöngu
áttun. Þannig getur laxinn ákvarð-
að staðsetningu sína á hvaða svæði
sem er og getur þar tekið stefnuna
á annað tiltekið svæði að gefnum
þeim lágmarks aðstæðum sem
nauðsynlegar eru til þess hann geti
beitt skynfærunum sem þetta
grundvallast á. Mælingar merkj-
anna sýndu hér líkt og í samskonar
rannsóknum á grunnsævinu að lax-
inn fer mest um yfirborðslög sjávar
á leið sinni til hrygningar, þó svo að
í báðum tilfellum sýni mælimerkj-
aniðurstöður að þeir eigi það til að
fara um dýpri lög. Meðal annars
fóru báðir stórlaxarnir sem heimt-
ust úr úthafssleppingunni niður
fyrir 300 metra dýpi, dýpst niður á
322 metra dýpi og smálaxinn fór
niður á ríflega 160 metra dýpi. Slík-
ar sunddýfur tengjast áttunar- og
rötunarhegðun fiskanna."
Heimsþekkt ratvísi
Jóhannes segir að niðurstöðurn-
ar séu sérlega áhugavert innlegg í
umfjöllun um hina heimsþekktu
ratvísi laxins. „Ég segi heims-
þekktu því það er sama hvar á
hnettinum þú ert, alltaf þekki fólk
söguna um leyndardómsfulla rat-
vísi laxins, annaðhvort Atlantshafs-
laxins eða Kyrrahafslaxanna en
fiskar af þessum tegundum ferðast
gjarnan þúsundir kílómetra í hafi
til að afla sér fæðu áður en þeir
halda til hrygningai' og gildir þá hjá
fiskum flestra tegundanna að þeir
ganga í sína heimaá, svo sem í til-
viki Atlantshafslaxins okkar. Hér
eru allt í einu komnar upplýsingar
sem sýna að laxinn virðist beita sér
á svipaðan máta í úthafinu á leið til
hi-ygningar og hann gerir á grunn-
sævinu að undanskildu því hvemig
hann beitir sér í blálok ferðarinnar,
svo sem upp í harða landi og á ósa-
svæðurn. Við eigum eftir að moða
enn meira úr tiltækum upplýsing-
um varðandi göngur laxins á
grunnsævi með hliðsjón af dýpj
fisksins og hita- og seltustigi. í
kaupbæti fáum við nú líkt og við
rannsóknimar á gmnnsævinu upp-
lýsingar um að laxinn fari miklu
dýpra en þekkt var. Laxinn nýtti
sér að nokkru leyti dýpi úthafins og
sló þau „heimsmet" sem fyrri mæli-
merkingar okkar höfðu aflað um
sunddýpi lax í sjó, líkt og fiskdýpi
upp á ríflega 300 metra hjá þessum
hraðsynda uppsjávarfiski sýna,“
segir Jóhannes Sturlaugsson.
Handlyftivagnar
BV - gæði fyrir gott verð
4% K UMBOÐS- OG HEILDVERSLUNm Æ
Sirazsmisr shf
SUNDABORG 1 • SlMI 568-3300

xi'" t

Morgunblaðið/Guðlaugur Albertsson
Sævar Guðmundsson, „laxafóstri" og skipverji á Klakki SH, með laxa
sem sleppt var sl. sumar. Við bakugga laxins sem Sævar heldur á má sjá
rafeindainerki ef vel er að gáð.