Morgunblaðið - 30.08.2000, Síða 3

MORGUNBLADIÐ
MIÐVIKUDAGUR 30. ÁGÚST 2000 C 3
FRÉTTASKÝRING
Skuldir sj ávar útvegsins hafa vaxið um nærri áttatíu milljarða á fímm árum
SKULDIR sjávarútvegsins námu ár-
ið 1998 ríflega 160 milljörðum króna
og höfðu aukist um tæpa 70 milljarða
á fjórum árum. Samkvæmt spám juk-
ust skuldir sjávarútvegsins enn á síð-
asta ári og nema nú um 175 mflljörð-
um króna.
Skuldir sjávarútvegsins voru 161
mflljarður króna árið 1998, sam-
kvæmt útreikningum Þjóðhagsstofn-
unar, en Kristjón Kolbeins, hjá
Seðlabanka íslands, telur að skuld-
irnar hafi aukist í yfir 170 milljarða
króna á síðasta ári. Það byggir Krist-
jón á aukningu skulda við banka og
fjárfestingarlánasjóði og segir hann
að útlán til greinarinnar virðist einn-
ig hafa aukist á þessu ári. Hann segir
skuldaaukningu undanfarinna ára
meiri en hægt sé að átta sig á í fljótu
bragði, sjávarútvegsfyrirtæki hafi
skilað lítilsháttar hagnaði auk þess
sem fé hafi fengist úr rekstri vegna
afskrifta. Fjármunamyndun greinar-
innar skýri ekki skuldaaukninguna til
hlítar. Þá sé ekki ljóst hversu þungt
kvótakaup vegi í þessu samhengi.
Kristjón segir að þrír fjórðu hlutar
hefldarskulda sjávarútvegsins séu
vegna útlána innlánsstofnana, fjar-
festingarlánasjóða og lánasjóða ríkis
en afgangurinn sé að mestu leyti
skuldii' utan lánakerfisins, s.s. inn-
byrðis skuldir íyrirtækja í greininni,
skuldir við birgja, sveitafélög, ríkis-
sjóð, lífeyrissjóði og svo framvegis.
Mikil endurnýjun á
skipum og búnaði
Amar Sigurmundsson, formaður
Samtaka fiskvinnslustöðva, segir að
spár um 175 mflljarða hefldarskuldir
sjávarútvegins um síðustu ái-amót
séu heldur hærri en búist var við fyr-
ir ári síðan. Hann bendir á að í upp-
hafi tíunda áratugarins hafi skuldir
sjávarútvegsins verið taldar rúmir 90
mflljarðar króna. Síðan þá hafi átt sér
stað mikil endumýjun á skipum og
búnaði á sjó og í landi, ekki síst í fiski-
mjölsiðnaðinum. Það skýri hluta
skuldaaukningarinnar. Amar vekur
einnig athygli á því að framan af síð-
asta áratug, allt fram til ársins 1995,
hafi skuldaaukning sjávarútvegsins
verið fremur lítfl. ,Á sama tíma var
meira um að fyrirtæki í sjávarútvegi,
einkum þau á verðbréfaþingi, vora að
gefa út aukið hlutafé, sem þýddi að
skuldimar jukst minna. Eftir árið
1996 á sér stað töluverð skuldaaukn-
ing vegna endurnýjunar í mjöl- og
lýsisiðnaði. Á allra síðustu áram hafa
skipasmíðar aukist og þó skipin séu
flest ekki komin til landsins hefur
verið stofnað til skulda vegna þeirra.“
Amar bendir auk þess á að á síð-
ustu áram hafi sjávarútvegsfyrirtæki
sameinast og margir farið út úr
greininni. Þeir sem hafi komið inn í
greinina í staðinn hafi orðið að taka
Skuldir rúmir 170
milljarðar í fyrra
Skuldir sjávarútvegsins hafa aukist um ríflega 70 milljarða á und-
anförnum árum og búast má við að skuldirnar aukist enn frekar á
þessu ári. Viðmælendur Helga Marar Árnasonar segja skulda-
stöðu greinarinnar tilkomna vegna mikilla nýfjárfestinga og tekju-
samdráttar á undanförnum árum og að hún sé mikið áhygg;iuefni.
Skuldir sjávarútvegs árin 1985 til 1999
Þús. millj. kr.
160
140
120
100
80
60
40
20
0 1985 1987 1989 1991 1993 1995
1997
1999*
*Spá
Ár Lánskjaravísitala Árlega Meðalta! Vergur hagnaður Fjármuna- myndun
1985 1.351 1.169
1986 1.554 1.457 2.808 5.047
1987 1.900 1.711 2.802 6.392
1988 2.277 2.111 -705 8.297
1989 2.746 2.511 2.632 5.481
1990 2.960 2.853 12.278 4.440
1991 3.197 3.078 5.862 4.324
1992 3.243 3.222 4.446 7.358
1993 3.345 3.298 3.309 3.825
1994 3.385 3.359 11.354 5.901
1995 3.441 3.413 12.653 4.713
1996 3.518 3.480 11.975 9.833
1997 3.585 3.550* 12.727 5.945
1998 3.653 3.619 12.055 9.700
1999 3.824 3.739 9.000 7.600
* Áætlun
lán tfl þess. Við það verði skulda-
aukning. „Þá era menn að selja rétt-
indi sem fylgja skipunum. Eins má
segja að breytingar á gengi hafi ein-
hver áhrif á skuldastöðuna en það
ætti ekki að hafa mikil áhrif á stöðuna
síðustu ár. Þá er einnig rétt að benda
á að öll þessi ár hefur verið einhver
verðbólga, þó að hún sé ekki mikil á
síðustu áram.“
Amar segir heildarskuldimar að
sínu mati orðnar æði háar í saman-
burði við til dæmis útflutningstekjur
sjávarafurða. „Það er ákveðið
áhyggjuefni hve mikið munur heild-
arskulda og útflutningstekna hefur
aukist á síðustu áram. Vitanlega era
miklar eignir á bak við sjávarútvegs-
fyrirtækin, bæði hér heima og er-
lendis. Væntanlega er stærsti hluti
skuldaaukningar vegna nýsmíða þeg-
ar kominn fram sem og kúfurinn af
endumýjun búnaðar í landi. Þó gæti
verið fram undan endurnýjun í tog-
araflotanum, einkum á ísfiskskipun-
um,“ segir Amar.
Skuldaaukningin áhyggjuefni
Sveinn Hjörtur Hjartarson, hag-
fræðingur hjá Landssambandi ís-
lenskra útvegsmanna, bendir á að
skoða þurfi skuldsetningu greinar-
innar í samhengi við eignastöðu.
Þannig hafi nýfjárfesting í fiskiskip-
um verið töluverð að undanfómu.
Engu að síður sé skuldaaukning sjáv-
arútvegsins áhyggjuefni. „Fjárfest-
ingin hefur verið mikil og það hlýtur
að endurspeglast í skuldastöðunni.
Eins og horfur era núna er það
áhyggjuefni hversu afkoma sjávarút-
vegsfyrirtækjanna hefur versnað.
Kostnaður við útgerðina hefur vaxið
gríðarlega að undanfömu. Olíukostn-
aður vegur þungt í rekstrargjöldum
útvegsins en olíureikningur útvegs-
ins hefur hækkað um tvo og hálfan
miHjarð á síðustu tólf mánuðum þó
vissulega komi lækkuð hlutaskipti
þar á móti. Almennt hækkandi kostn-
aðarstig í þjóðfélaginu skilar sér í
dýrari aðfongum og þjónustu til út-
gerðar. Verðbólga upp á rúm 5% er
með öllu óásættanleg íyrir sjávarút-
veginn. Þetta verðbólgustig er hærra
en í öllum helstu viðskiptalöndum
okkar. Það gengur hins vegar ekki að
hver bendi á annan. Það þurfa allir að
bregðast við verðbólgunni og draga
úr tflkostnaði vöra og þjónustu. Þró-
un vaxtakostnaðar er eitt stærsta
vandamálið sem við stöndum frammi
fyrir. Ég fæ ekki séð að allt það púð-
ur, sem sett hefur verið í uppstokkun
á fjármálamarkaðnum hér á landi,
hafi skilað sér í betri vaxtakjöram út-
lána eða innlána. Aukið frelsi á fjár-
málamarkaði síðustu ár hefur leitt til
stóraukins framboðs á lánsfjármagni,
á kjöram sem fá ekki staðist til lengd-
ar. Hinn nýi íjármálamarkaður hefur
einkennst um of af skammtíma
gróðasjónarmiðum og glannaskap.
Eftir stendur að fjármálaþjónusta
her á landi er of dýr. Atvinnulífið get-
ur ekki til langframa staðið undir
þessum kjöram, það eitt er víst.“
Sveinn bendir einnig á að tekjur
sjávarútvegsins hafi á ýmsum sviðum
dregist saman. Verð á mjöli og lýsi sé
enn mjög lágt eftir verðhran á síðasta
ári, en það vegi þungt í rekstri
margra fyrirtækja, sem hafi fjárfest
umtalsverðar fjárhæðir í nýjum
verksmiðjum á síðustu áram. Þá hafi
rækjuveiði dregist veralega saman á
tiltölulega skömmum tíma, sem leitt
hafi til mikilla sviptinga í greininni og
lokun rækjuverksmiðja. „Almennt
hefur framlegð fyrirtækjanna farið
minnkandi og þar með sá afgangur
sem standa á undir framtíðar fjár-
festingum. Á sama tíma má hins veg-
ar segja að þeir sem fjárfesta í grein-
inni hafi trú á framtíð hennar og telji
að fjárfestingin muni skfla sér þegar
fram í sækir.“
Sveinn segir að miklar nýfjárfest-
ingar í fiskiskipum séu sprottnar úr
þeirri bjartsýni, sem ríkt hefur í efna-
hagslífinu síðustu ár, en telur að
draga fari úr nýsmíðum. „Þegar
draga fer úr þessum fjárfestingum
hlýtur það að vera meginverkefni
næstu ára að koma efnahagslegu um-
hverfi greinarinnar í gott horf. Þá
skiptir miklu að vextir lækki, olíuverð
lækki og allur annar tilkostnaður við
veiðamar. Vonandi helst verð á
botnfiskafurðum jafn hátt og verið
hefur og afurðaverð á uppsjávarfiski
verður viðunandi að nýju. Þá skiptir
einnig miklu máli að hið opinbera
gæti hófs í frekari álögum á greinina.
Nægir í því sambandi að nefna að
tryggingargjald á laun hefur tvö-
faldast á undanfórnum fjórum ár-
um,“ segir Sveinn.
Nýfjárfestingar skýra ekki
alla skuldaaukninguna
Benedikt Valsson, framkvæmda-
stjóri Farmanna- og fiskimannasam-
bands íslands, segir að vöxtur skulda
sjávarútvegsins hafi verið það mikill
á undanförnum áram að fjárfestingar
í framleiðslutækjum útskýri ekki alla
skuldasöfnunina. Hann nefnir sem
dæmi að árið 1997 hafi eigið fjárhlut-
fall heildarefnahagsreiknings sjávar-
útvegsins í landinu verið 27%. Árið
1998 hafi þetta hlutfall lækkað niður í
24,6%, þrátt fyrir að á árinu 1998 hafi
greinin skflað tæplega fjögurra millj-
arða króna hagnaði fyrir tekju- og
eignaskatt. „Þarna er því það sem
kalla má leki úr greininni. Þar er um
að ræða aðila sem selja kvóta og fyr-
irtæki fyrir fé sem ekki er endurfjár-
fest í greininni, heldur tekið út úr
henni. Á móti kemur vissulega nýtt fé
inn í greinina en engu að síður er
greinilegt að skuldasöfnunin er mikil,
eins og tölur Seðlabankans bera með
sér.“
Benedikt segist þeÚTar skoðunnar
að gera þurfi úttekt á skuldasöfnun í
sjávarútvegi og m.a. hafi Fannanna-
og fiskimannasamband Islands sent
sjávarútvegsráðherra áskorun síð-
astliðið haust þar sem skorað vai* á
ráðherrann að beita sér fyrir því að
slíkt úttekt verði gerð. „Ég tel fulla
ástæðu til að farið sé ofan í saumana á
málinu. Vaxandi skuldir hafa í for
með sér að greinin þarf að axla auk-
inn fjármagnskotnað. Það þýðir að þá
verður minna svignim til þess að
mæta til dæmis kjarakröfum sjó-
manna,“ segir Benedikt.
Þorskeldi stóriðnaður innan tíu ára
I NÚ á tímum umræðu um hnign-
f-^i i » . , i • * i _____i andi fiskistofna og ofveiði hefur
Skoska fyrirtækið Aquascot þorskeidi 0ft verið nefnt sem
vinnur að þróun þorskeldis LTúSe|u5nnnsÍnÞdem frammi
fyrir. Skoskt fyrirtæki, Aquascot, er komið hvað lengst í þróun á þorskeldi en fyrir stundar fyrir-
tækið eldi á laxi, silungi og sandhverfu. Aquascot ætlar sér að verða fyrsta fyrirtækið til að ala
þorsk og það yrði þá í fyrsta skipti sem tegund sem veidd hefur verið í miklu magni af breska fiski-
skipaflotanum er alin í stríðeldi.
AQUASCOT hefur þegar alið fyrstu þorskana
sem ratað hafa á hillur stórmarkaðanna en
Marks & Spencer keypti 10 tonn af eldisþorski
sem var alinn úr þorskhrognum sem fengin
vora úr villtum fiski.
Nú er verið að reyna að þróa aðferðir til að
ala þorsk og era menn að prófa sig áfram með
fóður, ljós og vatnshitastig til að líkja sem best
eftir aðstæðum á hrygningartímanum í febrúar
til að geta komið upp góðum eldisstofni. Vanda-
málið hingað til hefur verið það að frjóvguð egg
hafa ekki lifað af og því hafa engin seiði mynd-
ast. Og þó að það markmið náist eflaust með
tímanum er sigurinn ekki unninn þar sem
seiðaeldið er mjög flókið fyrstu fjóra mánuðina
þar sem þorskseiðin éta aðeins lifandi fóður öf-
ugt við lax sem fer strax á þurrfóður.
„Það er mjög auðvelt að venja þorskinn við
eldið en við eram enn aðeins á fyrstu þrautinni í
röð margra þannig að það er enn langt í land,“
segir Keith Agnew, yfirmaður hjá Aquascot.
„Við reiknum með að það verði tíu ár þangað til
þetta eldi verður stórt því þetta byggist á allt
öðram granni heldur en laxinn.“
Laxeldi er orðinn stóriðnaður í Skotlandi en
árlega era framleidd 120 þúsund tonn af laxi
þar og skapar sá iðnaður 6.500 manns vinnu,
ýmist beint við eldi eða í stoðgreinum, og flest-
um úti á landsbyggðinni. Á sama tíma hafa
hefðbundnir breskir fiskimenn aðeins skaffað
þriðjung af þeim 170 þúsund tonnum af þorski
sem markaðurinn þarfnast en hinn hlutinn er
fluttur inn. Agnew segir að þegar búið verði að
vinna bug á þeim vandamálum sem nú tengjast
þorskeldinu geti skoski eldisiðnaðurinn auð-
veldlega framleitt um 50 þúsund tonn af þorski
árlega. Stóra verslunarkeðjumar ásamt öllum
stærri veitingarstöðum fylgjast mjög náið með
þróuninni í þorskeldinu enda er þorskur mikil-
vægt aðfang fyrir starfsemi þeirra.
Agnew telur að hægt verði að ala þorsk í
sjókvíum, líkt og laxinn, eftir að hann hafi náð
ákveðinni stærð. Mikill hluti mögulegra eldis-
staða við Skotland hefur þegar verið tekinn
undir laxeldi en Agnew telur að hægt verði að
leysa þann vanda með nýjum aðferðum. Hann
horfir til þess að hafa kvíar úti á sjó og bendir á
að hægt sé að hafa eldi á hafsbotni og skaffa at-
vinnulausum sjómönnum vinnu við að annast
eldið. Aquascot stefnir á það að ala þorskinn á
styttri tíma en tveimur áram sem er styttri tími
heldur en í nokkra öðra eldi í Skotlandi.
Ósáttir við f iskeldi
Umhverfisvemdarsinnar og vísindamenn
hafa þó verið ósparir á gagnrýni á fiskeldi víða
um heim og er þar er Skotland engin undan-
tekning. Óhófleg notkun ýmissa efna, sjúkdóm-
ar og sníkjudýr hafa fylgt eldinu víða og þar
sem ástandið er verst hefur fiskeldið valdið
skaða í lífríkinu í kringum sig. Einnig hafa vís-
indamenn bent á að í sumum tilfellum sé fisk-
eldi að snúast upp í andstæðu sína og stuðli að
ofveiði í stað þess að vinna gegn henni.
Rosamond Taylor, hjá Stanfordháskólanum í
Kalífomíu, segir að fiskveiðiflotinn sé farinn að
veiða tegundir sem notaðar eru í fiskeldisfóður
í stað þess að veiða tegundir sem hingað til hafa
verið veiddar til manneldis. Milli 1986 og 1997
vora fjórar af fimm mest veiddu tegundunum í
heiminum notaðar í framleiðslu á fóðri fyrir
fiskeldi og landbúnað. Taylor segir að fiskeldið
verði að hætta að treysta á villtan fisk sem mik-
ilvægan þátt í fiskeldisfóðri því ef heldur áfram
sem horfir komi það til með að hafa alvarleg
áhrif bæði fyrir fiskistofna sem og fiskeldi.
r.
L
I o Ftf I eygar-vökvatleygar
> SINDRI
Borgartúni 31 • s. 575 0000 www.sindri.is