Morgunblaðið - 13.10.2000, Qupperneq 4

4 C FÖSTUDAGUR 13. OKTÓBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
BÍÓBLAÐIÐ
ofla bresku
og sjöunda ára-
imarssonar aö
á hrollaugs-
Pictures.
Af síþyrstum vampírum og öðrum ótrosalýð AIP
Fyrir skömmu rifjuöust upp minningar um litríka drísildj
Hammermyndanna sem settu svo mikinn svip á sjötta
tuginn. Sem leiddi óhjákvæmilega huga SæbjörnsVald
frændgaröi þeirra í Vesturheimi, borinn og barnfæddar
stööum bandarískra B-mynda, American International
Þurran vill hún
oloði væta gom.
HÖFUÐSTÖÐVAR AIP, fullu nafni American
International Pictures, í Reykjavík voru, líkt og
Hammerframleiðslunnar, í bragganum við
Skúlagötuna. Hafnarbíó var óvígt musteri B-
hrollvekjunnar og vel að því hlutverki komið.
AIP var athyglisvert fyrirtæki sem gaf fyrstu
tækifærin íjölda ungra manna sem áttu eftir að
gera garðinn frægan. Nægii- að nefna nöfn eins
og Roger Corman, Francis Ford Coppola og
Martin Scorsese. Það tíðkaðist í Bandaríkjun-
um allt fram á áttunda áratuginn að sýna tvær
myndir saman („double bill“). Aðalmyndina og
stuttan grodda með til að auka fjölbreytnina.
Þar kom AIP til sögunnar, var afkastamesta B-
myndaverksmiðja sögunnar (hér kemur ein
skýringin á B-skilgreiningunni) og stóð í mikl-
um blóma allan tímann sem sýningarmátinn
tíðkaðist.
AIP var stofnað 1955 en uppgangstíminn
hófst síðla á áratugnum og stóð í rösk 15 ár. Að-
aleigendur voru framleiðendurnir James H.
Nicholson og Samuel Z. Arkoff. Allt til ársins
1976 gekk ódýr framleiðslan með óh'kindum vel,
Corman kom með hæfileika, stórefnilega lista-
menn og hugmyndir inn í fyrirtækið og tví-
menningarnir urðu vellauðugir. Nicholson yfir-
gaf AIP 1972 og lést skömmu síðar en Arkoff
ákvað að breyta ímynd þess um svipað leyti,
hefja gerð dýrari mynda í hæsta gæðaflokki. Sú
fyrsta, The Island of Dr. Moreau, kom á mark-
aðinn 1977, nánast hörmung, með hinum
liðónýta Michael York og Burt Lancaster sem
stóð sig vel að vanda. I stuttu máli reyndist
Arkoff ekki jafn hittinn og fengsæll í gæða-
myndaframleiðslu og B-myndagerðinni. Slátr-
aði mjólkurkúnni fyrir metorðagimdina, setti
AIP út af sporinu og kom kvikmyndaverinu
ekki inn á brautina aftur.
Múmíur í strandveislum
Framleiðslu AIP má skipta í fimm megin-
flokka: Langstærstur er hryllingsmyndin sem
einkum verður fjallað um hér; vestrar, vísinda-
skáldsögulegar myndir, mótorhjóla- og trylli-
tækjamyndir komu einnig við sögu. Að
ógleymdum strandmyndunum, einstöku fyrir-
brigði í kvikmyndasögunni sem urðu feiki-
vinsælar um tíma. Þá voru þeir Arkoff og
Nicholson útsmognir við að flétta tegundunum
saman með undarlegustu afleiðingum: Blóð-
sugum á Mars. Frankenstein á Harley David-
son, múmíum í strandveislum, möguleikamir
óþrjótandi og útkoman furðu oft um og yfir
meðallagi. Þá má geta sérstaklega að AIP tókst
með eindæmum vel að blanda framleiðsluna
skopi, gera t.d. hrollvekjur sínar grínaktugar
þegar svo bar undir.
AIP framleiddi talsvert á fimmta hundrað
myndir. Þar af voru 150 framleiddar af þeim
Arkoff/Nicholson en Corman leikstýrði og/eða
framleiddi talsvert á þriðja hundraðið, flestum
hjá AIP. Nöfn fyrstu mynda fyrirtækisins
segja allt sem segja þarf: The Beast With a
Million Eyes (’55); It Conquered the World,
Girls in Prison, The Day the World Ended (’56);
Motorcycle Gang, The Undead, Rock All Night,
Invasion of the Saucer Men, Blood of Dracula
(’57). Satt best að segja eru þetta myndir af því
sauðahúsi sem maður er engan veginn viss um
að hafa séð eða ekki. Áfram hélt muslið fram á
öndverðan sjöunda áratuginn með titlum á borð
við High School Hellcats, The Brain Eaters,
Attack of the Puppet People (’58); Horrors of
the Black Museum, Beast From the Haunted
Cave (’59).
Corman, Price og Poe
Tímamótamyndin House of Usher kom á
markaðinn 1960 og AIP fór að gera betri mynd-
ir sem margar hlutu aðsókn og skiluðu hagnaði.
Þær urðu að vísu dýrari í framleiðslu en þeir
peningar skiluðu sér margfalt. Hvatinn að
þessum jákvæðu breytingum var einkum verk
þriggja manna: Leikstjórans Cormans, leikar-
ans Vincent Price og rithöfundarins löngu
IátnaEdgars Allans Poes. House of Usher er
byggð á magnaðri skáldsögu Poes um síðustu
afkomendur ættar sem þjáist af dástjarfa.
Bróðirinn (Vincent Price) leggur systur sína til
hinstu hvíldar, hún er þá búin að taka sjúkdóm-
inn og hefnir kviksetningarinnar af miklum
The Abominable Dr. Phibes: Vincent Price í tit-
iihiutverkinu.
móð. Price stelur myndinni;
þessi hálfgleymdi, alhliða leik-
ari hafði sýnt hvers hann var
megnugur á hrollvekjusviðinu
í þrívíddarmynd Wamer-
bræðra, Vaxmyndasafnið -
The House of Wax, nokkrum
árum áður. Nú var framtíð
hans ráðin. Fleiri leikarar
fengu endurnýjaða lífdaga.
Peter Lorre varð stjarna hjá
AIP eftir að hafa fallið í
gleymsku frá Warner-árun-
um. BasO Rathbone var annar
og Boris gamli Karloff fékk
dálítinn framlengingarvíxO
hjáAIP.
Lukkuhjólið fór að snúast.
Hver gæða B-hrollurinn rak
annan í hálfan annan áratug.
Eftirtaldar eru þær minnis-
stæðustu frá þessum ógnvekj-
andi árum við Skúlagötuna.
The Pit and the Pendulum
(’61)
Ein af bestu myndum AIP, öll hráefnin sér-
valin. Corman leikstýrir Price, John Kerr, Bar-
böru Steele o.fl. góðu fólki. Að auki byggð á
einni hroðalegustu sögu Poes um konu og elsk-
huga hennar (Steele og Kerr), sem hyggjast
koma bróður hennar (Price) fyrir kattamef.
Hann geldur þeim rauðan belg fyrir gráan og
lokar skötuhjúin inni í pyntingaklefa karls föð-
ur þeirra. Sá var snargahnn og nú heldur Price
að hann sé karlinn afturgenginn og ekki von á
góðu. Price, með sitt aristókratíska útlit, fágaða
yfirbragð, unaðslegu rödd og kómísku radd-
beitingu, fer á kostum.
TalesofTerror(’62)
Ein af fyndnari hrollvekjum sögunnar er
byggð á þremur sögum eftir meistara Poe.
Price leikur í þeim öllum en það sem er athygl-
isverðara er að hér komast |>eir fyrst á launa-
skrá, Rathbone og Lorre. I Morella er Price
myrtur af dóttur sinni (Maggie Pierce) sem er
haldin illum anda móður sinnar. The Case of
Mr. Valdemar er mun betur lukkuð. Rathbone
leikur dávald sem heldur hinum dauðvona
Price í leiðslu og neyðir á meðan eiginkonu
hans (Debra Paget) til að giftast sér. Þá erPrice
nóg boðið, rumskar, leysist upp í e.k. ófögnuð
og hefnir harma sinna. Þriðji hlutinn, The
Black Cat, er bestur. Price og Lorre leika vini
sem reyna fyrir sér í vínsmökkun. Verða auga-
fullir, þó kemst Lorre ekki hjá því að verða þess
var í drykkjumóðunni að kona hans (Joyce
Jameson) er í nánu vinfengi við Price. Lorre
fær að auki tremmaköst vond þar sem biksvart
kattarafstyrmi konu hans kemur við sögu.
Lorre hefnir sín grimmilega á skötuhjúunum,
múrar þau lifandi í kjallaranum en stenst ekki
freistinguna og grýtir kettinum á eftir þeim inn
menn muna. Karlinn rís jafn-
an upp úr fleti sínu er útfarar-
stjórinn birtist með líkbörurn-
ar og tekur að kyrja Shake-
speare af miklum móð. Karloff
fer með lítið hlutverk tengda-
föður Price, Joyce Jameson er
góð sem heimska blondínan,
útfararstjórafrúin. Lorre hef-
ur lítið fyrir stafni í síðasta
stóra hlutverki sínu annað en
að renna hýru auga til eigin-
konu húsbóndans. Rathbone
er sá sem enn stendur manni
ljóslifandi fyrir hugskotssjón-
um.
The Dunwich Horror (’69)
Iskyggileg mynd um geð-
veikan læknakandídat sem
hyggst fórna kærustunni
(Sandra Dee) á altari djöfuls-
ins. Til allrar lukku kemst einn
prófessorinn (Ed Begley) tím-
anlega á snoðir um fyrirætlan-
irnar og tekst að afstýra ósköpunum. Dean
Stockwell er nokkuð góður sem hinn snarbilaði
námsmaður, skemmtileg tilbreyting að sjá Dee,
súkkulaðidömu strandmyndanna, í allt öðruvísi
mynd og hlutverki. Myndin er byggð á sögu
H.P. Lovecraft, eins þekktasta skálds hryll-
ingsbókmenntanna. Meðal leikaranna er Talia
Coppola (seinna Shire), systir Francis Fords,
sem um þetta leyti var heimagangur hjá AIP.
The Abominable Dr. Phibes (’72)
Það er töggur í einni síðustu vel lukkuðu
hrollvekju AIP. Price leikur geggjaðan fyrrum
skemmtikraft sem afmyndast og missir rödd-
ina í bílslysi og konu sína þegar læknar geta
ekki bjargað lífi hennar. Drepur hann þá allt
læknagengið, notar til þess plágur Gamla testa-
mentisins: engisprettur, leðurblökur, o.s.frv.
Leikhópurinn er óborganlegur með Price í far-
arbroddi góðkunningja kvikmyndahúsgesta
eins og Joseph Cotten, Terry Thomas og Hugh
Griffith.
Upp úr 1975 fóru tímarnir að breytast hjá
litla risanum. í krafti nýfengins ríkidæmis fóru
Arkoff og Nicholson að fjárfesta í dýrari leikur-
um og leikstjórum og metnaðarfyllri viðfangs-
efnum. Arangurinn nánast allur á verri veginn.
Fyrsta „stórmyndin", Fýkur yfir hæðir -
Wuthering Heights (’70) var hvað skást. Henn-
essy (’75) var mislukkuð IRA-mynd með Rod
Steiger. Jafnvel verri var vellan A Matter of
Time með Lizu Minelli og Ingrid Bergman.
Engu breytti þó Vincente Minelli stýrði stjöm-
unum, efnið var ömurlegt. Annað eftir því.
Mynd Brians De Palma, Dressed to Kill (’80),
var í rauninni síðasta ærlega hrollvekjan frá
Arkoff og ein fárra sem skilaði hagnaði eftir
andlitslyftinguna. Einstakur kafli í hrollvekju-
og kvikmyndasögunni að baki.
Burðarásar AIP um árabil: Boris Karioff, Peter Lorre og Vincent Price í Hrafninum.
í svartholið. Hefði betur sleppt því. Leikararnir
þrír eru hver öðmm betri og Jameson, sem var
Marilyn Monroe févana framleiðandans á þess-
um ámm, sýnir fína gamanhæfileika sem vora
vannýttir.
Hrafninn - The Raven (’63)
Byggð á kunnasta verki Poes hérlendis, þar
sem margir þekkja snilldarþýðingu Einars
Benediktssonar á kynngimögnuðu kvæði um
illfygli næturinnar:
„Spáfugl“, sagð ég, „fúli fjandi
fugls í líki, vondi andi
hvort þér Satan hratt til strandar
hingað eða næturþeyr...".
Corman lagði að vísu ekki mikla áherslu á
ljóðræna fegurð og hrynjandi, þess meiri á
skopstælingu drangalegrar undiröldunnar.
Mannaði vel hlutverk seiðskrattanna og keppi-
nautanna þriggja með Price, Lorre og Boris
Karloff. Með Stórt hlutverk fer leikari og heim-
ilismaður hjá AIP sem átti eftir að verða stór-
stjarna - Jack Nicholson er mættur til leiks.
Ungur, sætur og hárprúðuren hverfur í skugg-
ann af þremenningunum góðu enda ekki enn
útskrifaður í senustuldi. Misjöfn mynd og
kaflaskipt, lokaspretturinn vel skrifaður og eft-
irminnilegur.
The Comedy of Terrors (’64)
Jacques Tourneur leikstýrir hryllings-
kómedíu um eiganda útfararþjónustu (Price) í
Nýja-Englandi. Heldur gerist þröngt í búi, fáir
deyja Drottni sínum af eðlilegum orsökum svo
Price grípur til örþrifaráða. Með aðstoð grafar-
ans síns (Peter Lorre)verða þeir sér úti um
gnótt lifibrauðs. Price hefur sérstakan auga-
stað á gömlum leikara (Basil Rathbone) sem
legið hefur fyrir dauðanum lengur en elstu