Morgunblaðið - 13.10.2000, Blaðsíða 8

8 C FÖSTUDAGUR 13. OKTÓBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
BÍÓBLAÐIÐ
oar
Lesbíur eru sá minnihlutahópur sem
mest hefur oröiö út undan í kvikmyndum
þótt þeim bregöi fyrir í annarri hverri
Jdámmynd. Saffískum konum hefurveriö
'markaöur bás í dónamyndum en tilfinn-
ingalíf þeirra látið liggja á milli hluta,
skrifar Jónas Knútsson í grein sinni um
samkynhneigðar konur í kvikmyndum.
„Hverrar ást skal færa þér enn að nýju?
hver mun sú, er sálarkvöl þinni veldur,
Saffó mín kæra?“
Til Affródítu eftir Saffó (þýðing H.H)
Bandaríski kvikmyndajöfurinn
Louis B. Mayer hagnaðist upphaf-
lega á því að selja brotajárn. Því lá
beint við að hann setti á laggirnar
kvikmyndaver. Gagnrýnandinn
x.eslie Haliiwell lýsti honum á þann
veg að hann hefði verið dæmigerður
bíómógúll, velgjulegur skynsemis-
maður með peningavit, sem hafði
ekki hundsvit á listum, hrokagikkur
sem tók engum fortölum, barnaleg-
ur, siðlaus og smekklaus og Ijótur á
að líta. Eitt sinn fékk Mayer þá
flugu í höfuðið að kvikmynda fræga
skáldsögu sem seldist eins og heitar
lummur en hafði ekki fyrir því að
lesa bókina frekar en fyrri daginn.
Undirmaður Mayers tjáði honum að
-4því miður væri ekki unnt að festa
söguna á filmu þar sem hún væri um
lesbíur. „Geta þær ekki allt eins ver-
ið frá Babylóníu?" var svarið.
Ást hafðir þú meyja
Sá munur er á saffískum myndum
og hommamyndum að lengi vel voru
lesbíur mun atkvæðaminni en
hommar í kvikmyndaheiminum og
eiga þær enn langt í land með að ná
máli sem skyldi. Svo virðist sem
mönnum sem er uppsigað við
lesbíur finnist ekki tiltökumál að
horfa á þær á breiðtjaldinu. Saffísk-
um konum hefur verið markaður
bás í dónamyndum en tilfinningalíf
þeirra látið liggja á milli hluta svo að
það er ekki að furða þótt lesbíur
1-1segi sínar farir ekki sléttar í við-
skiptum við kvikmyndaheiminn.
Um hríð hefur verið lenska að
taka eldri myndir til gagngerrar
endurskoðunar og leita að ýmsum
stefum sem ekki mátti drepa á áður
fyrr nema undir rós. Því hefur verið
haldið fram að þær persónur sem
Greta Garbo og Marlene Dietrich
léku hafi jafnan. verið lesbískar í
aðra röndina. Slík lesning á fyllilega
rétt á sér en á hinn bóginn er aðal
fræðimanna að vera vitrir eftir á.
Alfred Hitchcock leikstýrði árið
1940 listaverkinu Rebeccu eftir
samnefndri skáldsögu eftir Daphne
du Maurier. Þar leggur saffisminn í
loftinu þótt njóta megi myndarinnar
' -án þess að hafa það í huga.
Þar sem konum var fyrirmunað
að setjast í leikstjórastólinn langt
fram á ofanverða öldina máttu lesb-
íur sín nánast einskis í kvikmynda-
heiminum. Myndir um homma eins
og La Cage aux Folle hafa malað
gull um allar jarðir og leikarar á
borð við William Hurt og Tom
Hanks hafa hlotið óskarsverðlaun
fyrir að leika homma. Tilhugalíf
saffískra kvenna hefur aftur á móti
löngum legið í þagnargildi í banda-
rískum myndum. Endrum og eins
skjóta upp kolli skemmtilegar
myndir eins og sænska myndin
Fucking Amál sem segja góða ástar-
sögu, sama hver á hlut að máli.
Lesbíur eru sá minnihlutahópur
sem mest hefur orðið út undan í
kvikmyndum þótt þeim bregði fyrir
í annarri hverri klámmynd. Þetta
virðist standa til bóta. Höfundar
myndarinnar Go Fish eru lesbíur en
þar kveður við nokkuð annan tón en
í myndum þar sem karlar eru við
stjórnvölinn, t.a.m. Silkwood og
Personal Best.
Kvennaskólapíur
A árum áður var saffískt lífemi
oft gefið í skyn í bíómyndum. Kon-
um í jakkafötum bregður einattt
fyrir í þöglum myndum þegar sýna
átti bæjarsollinn í allri vesöld sinni
en slíkar myndir urðu til þess að
tæma aðra hverja í sveit í Evrópu á
neðanverðri öldinni því að enginn
vildi missa af allri spillingunni.
í Ösku Pandoru sem þýski leik-
stjórinn G.W. Pabst gerði milli
stríða er frægt atriði þar sem
bandaríska þokkadísin Louis
Brooks dansar við jakkaklædda
konu, enda komin til Berlínar. Hér
er ekki um að villast. Ein dætra
Saffóar. Greifynjan Geschwitz er
mætt til leiks. En Louise Brooks var
ein fallegasta kona í sögu kvikmynd-
anna svo að jakkakonan var í nokk-
uð góðum málum.
Brooks minntist þess síðar að
leikkonunni Alice Roberts féll allur
ketill í eld þegar hún frétti til hvers
væri ætlast af henni á tökustað,
þ.e.a.s að dansa ósæmilegan tangó
við aðra konu en á þriðja áratugnum
var það lenska í myndum að allir
dönsuðu ósæmilega dansa þegar
sýna átti siðspillingu og úrkynjun.
Bretar og Bandaríkjamenn voru
ekki lengi að klippa þetta voðalega
atriði úr myndinni. Hafa ber í
hyggju að valdamiklir siðapostular
hafa haft ráð manna í hendi sér frá
örófi alda. Endrum og eins hefur
rofað til og menn mátt segja það
sem þeim býr í brjósti og verið
frjálsir gjörða sinna. Slík tímabil eru
aftur á móti stutt og heyra til und-
antekninga svo að það er um að gera
að vaða elginn og dansa Charleston
áður er Stóridómur gengur aftur í
gildi.
Myndirnar Mádchen in Uniform
eftir Leontine Sagan (1931), Club de
Fammes eftir Jacques Deval (1936)
og The Wild Party eftir Dorothy
Arzner (1929) gerast allar í kvenna-
skólum. Mádchen in Uniform er sú
mynd af þessum toga sem markað
hefur dýpst spor í kvikmyndasög-
una. Hún var endurgerð árið 1957
og mexíkönsk útgáfa, Muchachas in
Uniforme, leit dagsins Ijós árið
1950. Myndin var í reynd barn síns
tíma því að dagar Weimarstjórnar-
innar í Þýskalandi voru mikill um-
brotatími í listum og menningu og
nutu listamenn meira frjálsræðis en
áður hafði tíðkast. Þegar nasistar
komust til valda í Þýskalandi var
myndinni stungið undir stól. Nokk-
ur sýningareintök rötuðu þó út fyrir
landamærin. Skeytt var titilspjöld-
um milli atriða til að draga úr því
sem fram kom í myndinni. Mádchen
in Uniform var bjargað frá glötun á
áttunda áratugnum og sett á stall
sem eins konar Njála í lesbískri
kvikmyndagerð. Leikstjóri myndar-
innar Mádchen in Uniform var lesb-
ísk kona að nafni Leontine Sagan en
efnið var sótt í samnefnt leikrit eftir

Queen Christina med Gretu Garbo: Lesbísk íaðra rönclina?
Die Búchse der Pandora: Louise Brooks og vinkona
hennar dansa vals.
Mádchen in Uniform: Bjargað frá glötun á 8. áratugnum.
Marlene Dietrich: Lesbísk íaðra röndina?
Stefania Sandrelli og Dominique Sanda í The Conformist:
Konur dansa fyrir opnum tjöldum.

itfMI
þær Christu Winsloe og Dorothy
Thomson. Myndina varð að stytta
áður en hún fékkst sýnd í Banda-
ríkjunum og titlaspjöld voru fjar-
lægð svo að efni myndarinnar fór
fyrir ofan garð og neðan hjá áhorf-
endum í því landi. Þess ber að geta
að þessi ritskoðun fór fram árið
1931 en Ameríkumenn voru nokkuð
frjálslyndari í bíómálum fram til
ársins 1934 þegar siðapostulinn Will
Hays reið húsum og dauðhreinsaði
hvexja myndina af annarri. Þrátt
fyrir þessar fráleitu lagfæringar
malaði myndin gull í Bandaríkjun-
um. Franska myndin Club de
Femme leitaði á sömu mið en leik-
stjórinn var karl að nafni Jaeques
Deval. Þegar sú mynd rataði til
Bandaríkjanna sáu Hays og félagar
til þess að fella út blásaklausar setn-
ingar til að særa ekki blygðunar-
kennd landa sinna.
Leikstjórinn Dorothy Arzner
gerði talmyndina The Wild Party
árið 1929. Myndin var fyrsta tal-
myndin sem Paramount-verið lét
gera en aðalleikonan, Clara Bow,
var eitt mesta kyntáknið í Holly-
wood þegar hér erkomið sögu.
Furðu sætir að kona skuli hafa kom-
ist í leikstjórastólinn á þessum tíma.
Fröken Arzner var yfirlýst lesbía en
tíu manna maki. Myndin gerist, eins
og búast mátti við, í kvennaskóla.
Hefur mörgum þótt fullmikið gert
úr kynhneigð leikstjórans og telja
að saffismi komi myndinni sáralítið
við.
Kvennafangelsin
Til er mýgrútur af myndum sem
gerast í kvennafangelsum, hver ann-
arri vitlausari. Oftar en ekki er vikið
að samkynhneigð kvenfanganna.
Venjulega reynir eitthvert forhert
gæðakvendi að svívirða söguhetjuna
sem er stödd í fangelsi vegna réttar-
mistaka og má ekki vamm sitt vita.
Hómósexúalistar hafa í aldanna
rás mátt þola harðar refsingar,
meiðingar, háð og spott fyrir það
eðli sem guð gæddi þá. Öðru máli
gegnir með saffískar konur. Fæsta
siðapostula virðist hafa grunað að
slíkar konur væru á annað borð til,
ímyndunaraflið náði ekki svo langt.
Þær voru beinlínis þagaðar í hel. í
stað fordæmingar og útskúfunar
kom þrúgandi þögnin. Að skáldkon-
unni Saffó og örfáum undantekning-
um undanskildum hefur tíminn af-
máð spor þeirra kvenna sem lögðu
lag sitt við aðrar konur, ellegar hef-
ur sagan varðveitt nöfnin en látið
ástríður þeirra liggja í þagnargildi.
Lesbískar konur eiga enn sem kom-
ið er ekki nema agnarsmáa spildu í
kvikmyndaheiminum. Þær hafa hins
vegar látið að sér kveða á sviði
heimildarmynda og verið atkvæða-
miklar í þeirri fræðimennsku sem
snýr að kvikmyndum.
Tímamótamyndin
Sú mynd sem olli straumhvörfum
á sínum tíma var The Killing of Sist-
er George, sem gerð var árið 1968.
Beryl Reid fór á kostum að vanda
sem lesbísk leikkona í sjónvarps-
þáttum sem má þola ýmsar raunir í
einkalífmu. Yrkisefnið sem slíkt
þótti þá þegar boðlegt á sviði og í
bókmenntum. Höfundar myndar-
innar þóttu fara yfir öll velsæmis-
mörk. Bíóstjóri í því mikla háskóla-
þorpi Boston var dæmdur í fangelsi
fyrir þá sök eina að hafa varpað
þessum ósóma upp á breiðtjaldið.
Þess þarf vart að geta að myndin
þykir sauðmeinlaus sem hvert ann-
að þrjúbíó nú á dögum.
Þótt til séu hvimleiðar lesbíur rétt
eins og til eru hvimleiðir menn í öll-
um löndum og sveitum er það hin
mesta flónska að leggja fæð á dætur
Saffóar. Saga mannsins er saga af
baráttu karls við konu, mæður,
ömmur, eiginkonur, ástkonur, dæt-
ur og konur á förnum vegi sem ým-
ist elska hann of mikið eða of lítið.
Lesbíur eru liðhlaupar í þessu stríði.
Þeir hafa rofið fylkingu í röðum
andstæðinganna og sagt sig úr lög-
um við óvinina og eiga þökk skilið
fyrir. Þær lengi lifi, húrra.
Á neðanverðri öldinni töldu mætir
fræðimenn að þeir gætu læknað ergi
á átta mánuðum. Gaman væri að
vita hve lengi þessir virtu vísinda-
menn hefðu haldið að tæki til að
lækna menn af því að vera Akureyr-
ingar eða framsóknarmenn.