Þjóðólfur - 29.10.1853, Blaðsíða 5

149
jarðnmati, og láta jarða afgjaldið eins, og það væri
st*tt í hvert sinn, ákvcða, og vera mælikvarða fyrir
réttri liundraðatölu hverrar jarðar, bæði til undirstöðu
fasteignaitíundinni, og öðrum |)eiin skattgjöldum, er
síðar kynnu að lenda á jarðagózinu.
2. Að, allar fasteignir í landi hér væri metnar npp aptur
aö nýju, þannig: að á þær væri ákveöið sanngjarnt
eður hæfilegt jarðagjald, eptir sönnum gæðum þeirra
og göllum; skyldu ákveða og upp teikna þetta hæfilega
gjald, þeir hinir sömu menn, sem eptir lögunum gjöra
uppteiknanir jarðargjaldanna (eins og þau eru nú) til
undirstöðu alþíngiskostnaðinum, og gjöra það ókeypis;
en því næst skyldi sýslumaður með 3—5 valinkunn-
um mönnum rannsaka ogjafna(?) þetta hæfilega af-
gjald, í hverri sýslu, en amtmcnn, liver f sfnu amti,
með ráði enna helztu sýslumanna sinna, rannsaka
þetta og jafna yfir allt amtið, amtmennirnir finnast
í Reykjavík það árið, sem mati þessu væri lokið og
það ætti að koma fyrir alþfng, og leitast við að
koma samhljóðan á það yfir allt land.
Hin fyrri uppástúnga kom til þfngsins frá þórnes-
fundinum, og er eignuð alþfngismanni Snæfellínga séra
Friðrik Eggertssyni; er hún í fljótu áliti næsta aðgengileg,
að þurfa svona alls ckkcrt jarðainat, og geta koniizt
hjá öllum þeim umsvifum og tilkostnaði, sem það er
bnndið, að láta svona hvern jarðeiganda sjálfan meta
sfná jörð, um leið og hann gel'ur út byggíngarbréfið
fyrir hcnni, og ákveður þar sjálfur jarðargjaldið, — allt
þelta þykir f fljótu máli hið ákjósanlegasta úrræði, þar
það niundi tryggja hæfilegan og áreiðanlegan gjaldstofnar
mælikvarða fasteignanna, og gjöra þvf allt annaðjarða-
mat óþarft.
Vér viljum nú hvorki né getum, rúmsins vegna,
tekið fram hiá marga og verulega, sem gjörir uppóstúngu
þessa óhafandi. En eins og það hefir jafnan þókt mjög
fsjárvert við hvern gjaldstofn sem er, að verða að eigá
hann undir mati og framtali sjálfra gjaldenda, eins hefir
þetta einkumþókt hæpið um allarfasteignir,bæði fyrirþað,
að eigendunum veitir öllu hægra áð hafa undanbrögð i
byggíngarskilmálunum, án þess uppkomist, heldur enn
f framtölu lausafjárins, — af því ótal jarðeigendur búa á
cign sjálfra þeirra, og hafa þeir enir söma enga bygg-
íngarskilmála, sem á verdur byggt, en ekki veldur það
minni ójöfnuði, að byggja á afgjaldi jarðabókanna dýr-
lcika og hina réttu gjaldstofnarupphæð þessara jarða,
sem eigendnr búa á sjálfir, og þcir sem liafa þær að léni
t. d. andlegrarstéttar- og aðrir embættismenú, heldur enn
þó á hinu sama afgjaldi (jarðabókanna) væri einnig
byggð gjaldstofnarupphæð allra annara jarða,- og að
síðustu, af þvf, að ef fasteignartíundin og önnur skatt-
gjöld lenti á eigendunum sjálfum, eins og sjálf nppá-
stúuga þcssi taldi vist, og er sanngjarnt ( sjálfu sér,
þá inundu jarðeigendurnir,fyrirþetta fyrirkomulag,lciðast
til að liorna á og innleiða háar festu tilgjafir tiljarðanna,
svona í pukri, til þess að gcta ákveðið sjálft jarðaraf-
gjaldið, sem ætti að vera gjaldstofn tfundarinnar og
skattgjaldsins, þeim inun lægrn. Mcð svo fcldu móti yrði
jarðeigendnnum auðgefið, að skammta úr Iinefa sér fast-
eignar skattgjöldin, ejitir geðþckkni sjálfra þeirra.
það er og í raun og vern mjög skökk skoðnn á
öllu jarðamati yfir höfuð að tala, að álfta engan tilgáng
þess og ekkert gagn, annað en það, að með því fáist
fram áreiðanlegur stofn fyrir þeirri gjaldgreiðsln, sem á '
að hvila á fasteignunum. þetta er að vísu vcrulegur
tilgángur alls jarðamats, en enganveginn sá einasti. Með
áreiðanlegu samhljóða jarðamati vinnst og margt annað
verulegt, til þess að gjöra óhult og áreiðanleg öll hin
ýmsu viðskipti manna innbyrðis, sem lúta áð byggíngum
fasteigna, sölu þeirra og veðsetníngum, og öðrum þeim
skuldaviðskiptum, sem þar að hníga, það hefir þvf í öll-
um siðuðum löndum þókt injög svo áriðanda, og
til þess verið kostað kapps og ærnu fé, að liafa fram
áreiðanlegt jarðamat. Og þó að víðlendi og strjál-
byggð lands þessa, og cinkum hin almenna vanrækt
jarðanna, gjöri þetta crfiðara hér, heldur enn víðast
í öðrum löndum, og þó að hinum undanförnu jarðamöt-
um hér á landi hafi reynzt f mörgu og vernlegu áhóta-
vant, þá verður aldrei af þessu leiðt, að óvinnandi sé
að hafa hér fram áreiðanlegt og viðunandi jarðamat, eftil
þess er varið þeim tíma og tilkostnaði, og við haftþað
lag og alúð, sein til slíks afar áríðandi vandaverks út-
heimtist.
En vér ætlum það megi vera auðsætt hvcrjnm manni
af þvi, hve óhafanda allir álíta þetta ný-afgengna jarða-
inat, þegar það er skoðað í einni heild yfir allt land,
og þegar þess er vel gætt, hvað til þess kom, að það
gafst svona, að engu bctra né áreiðanlegra jarðamat
mundi liafast fram, hvorki fyrir þá aðferð, sem bent er
á i hinni annari uppástúngu hér að framan, né með
þeirri náskyldu aðferð, sem varaforsetinn á alþi'ngi f
suinar stakk upp á, og gjörði að breytíngaratkvæðum
við álitsskjal nefndarinnar. Ef jarðirnar væri nú metn-
ar upp af liinum skynsömustu mönnum i hverjum hreppi
yfir allt land, „til hæfilegs afgj alds“, eins og þessar
uppástúngur héldu fram, þá ynnist að vísu það, fram-
yfir aðferð þá og reglur, sem nú var fylgt við hið sfð-
asta jarðamat, að mat það yrði byggt í orði kveðnu,
ekki að eins á hinum hæfilegasta mælikvarða, heldur
og á einu og sama aðalsjónarmiði. En þegar þess er
gætt, að skoðun manna í hinum ýmsu sveitum, á hæfi-
legum lcignmála eður afgjaldi jarða, er mjög misskipt
og sundur1e.it, eptir því, sem hin almenna jarðagjalds
venja er og hefir um lángan tíma verið f hverri sveit
sér í lagi, og að skoðun manna, þegar mcta ætti hið
hæfilega afgjald, hlyti að koma fram með eíns sérstak-
legu tilliti til þess, og mestmegnis bundin við það, sem
f þeirri einu sveit er og hefir verið algcngast, og án
allrar nauðsynlegrar hliðsjónar af, hVað ólfkt og fráleitt
þetta kann að vera því, scm í öðrum fjærlægari sveit-
um er algengast, — þegar alls þcssa er gætt, þá verð-
ur það hverjum manni auðsætt, að matið á hæfilégu
afgjaldi jarðanna f hinum ýmsu sveitam hlýtur að vcrða
eins sérstaklega bundið við venju hverrar sveitar, sérí
lagi, og þess vcgna nálægt því eins sundurleitt ogólíkt,
A