Þjóðólfur - 31.01.1859, Síða 2

~ 38 -
eiuknm fyrir þá er hafa ckki lœrt hana undir í
skóla, en eiga á fullor&ins árum, og fullnuina í
allri mentun, a& fara a& nau&lesa hana, til þess a&
geta kent hana þeim er þeir eiga a& senda un&ir
próf vi& lœr&a skólann.
Hér af lei&ir, a& til þess a& þa& megi ver&a
samfara, a& talsvert fleiri hvetist til a& læra heldr
en ml'horfir vi& og hefir veri& sí&an 1830, og
jafnframt til þess a& fleiri hvetist til a& endrnýja
heimakensluna, þá ver&umvér a& álíta helzta og
jafnvel eina úrræ&i& þetta:
að öllum þeim prestum er hafa útskrifazt með
fyrstu aðaleinkunn annaðhvort frá háskálanum
í Kaupmannahöfn eða prestaskólanum í Reykja-
xík,averði íeyft, að undirbúa úngmenni ihinni
nauðsynlegu skólamentun, svo að menn geti að
því búnu lagt sig undir stúdentspróf her í
Reykjavík, í viðrvist biskups og 2 kennara frá
hverjum skólanum, og að þessu prófi afloknu
fengið aðgáng til prestaskólans til þess að verða
þar fulinuma til prestskapar, á þann hátt sem
nú er lögákveðið.
Me& þessu móti væri ótal mörgum opna&r vegr til
skólamentunar me& margfalt minni og a&gengilegri
tilkostna&i heldr en nú er; því á mc&an öll skóla-
mentun ver&r a& eiga sér sta& hér í Reykjavík frá
fyrstu byrjun, þá dugir fæstum f hinum fjarlægari
hérn&um, þó þeir liafi aflögum búsafleifar nokkrar
í sau&fé og vöru, þar sem þessu þarf öllu a& koma
í skotsilfr, á&r því ver&i vari& skólasveininum til
framfæris í Reykjavík; en þeim sem kennir heima
í héra&i, ver&a þessar búsafleifar einatt notadrýgri
me&gjöf me& sveininum, heldr en þó siifrpeníngar
væri. En af því svo ótal mörgum hinum efnabetri
héra&sniönnum, sem nú sjá sér ókleyft me& öllu
og hreina frágángssök a& koma sonum sínum til
menta, gæfist me& þessu móti kostr á því, þá þarf
endr kenna ár eptir ár, og þó er þab sagt, og mnn þab meb
prentnbnm vitnisburbum mega sanna, ab varla nokkur stúdent
er útskrifast úr Keykjavíkrskóla nái nú eins góbri einkunn í
latínskum stíl eins og einstöku piltar nábu fyrsta huustib er
þeir komu í Bessastabaskóla eba fyrsta vetrinn er þeir voru
þar, piltar er hófbu fengib heimakenslu i 6veit og eigi höfbn
lært abra „grammatic" heldr en Badens eba Bróders. Ab
öbru leyti verbr nú Madvigs grammatík augsýnilega miklu
síbr heimakenslunni til fyrirstóbu her eptir heldr en hún
hefir verib híngab 111, því nú dreifast þeir smámsaman
út um landib bæbi til embætta og búskapar, er hafa lært
í skóla málfræbi Madvígs, og eiga þeir ólíku hægra ab kenna
hana öbrum, heldr en hinir eldri prestar, er aldrei höfbu heyrt
hana ne seb á ýngri árum sínum, og hefbi því orbib ab læra
hana á fullorbins árum frá stofni, hefbi þeir átt ab geta kent
hana til hiitar.
og ekki a& efa, þegar þeim fjölga&i svona er gæti
lagt fyrir sig skólalærdóm, a& einnig vektist smám-
saman upp gó&ir kennendr me&al prestanna hér og
hvar um landiö, eigi sí&r en var um fyrra hluta
þessarar aldar; og mörgum prestinum sem nú er
ofvaxib me& öllu, sakir vanefna, a& koma sonum
sínuin til lærdómsframa, yr&i þa& hæg&arleikr me&
þessu.
Au&ráfci& er, a& margt má finna til gegn þessu
nýmæli, eins og fleirum slíkum, en hitt var&ar meiru,
hvort þær mótbárur sé sannar og verulegar; og þó
eitthvaö þækti varifc í sumar þeirra, hvort þa& sé
svo verulegt, a& hér megi ekki til a& rá&a úrslit-
nm málsháttrinn: „betri er hálfr ska&i en allr",
e&a liinn: „nau&syn brýtr lög“.
Menn segja: „þa& ver&a dáindislaglegir poka-
prestar, þessir sem eiga a& læra allan skólalærdóm-
inn heima á ba&stofupalli f sveítunum, þa& ver&i
líkt mentuninni, e&a liitt þó heldr, er menn eigi nú
um stundir kost á í lær&a skólanum!" — þa& er
nú au&rá&ifc, a& þessi mótbára er ein hin veruleg-
asta sem komi& ver&i vi& me& sanni, því menn
mega enganveginn heimta af þeiin sem lær&i í
heimaskóla undir prestaskólann, alla þá fjölvísi, sem
nú er kend í lær&a skólanum og má til a& kenna
þar sakir þeirra sem sigla til háskólans. Ef stúr
dentarnir úr heimaskóla reyndist vel færir vi& prófifc
undir prestaskólann, svo a& þeir fengi a& minsta
kosti a&ra a&aleinknnn, samanlagt, í þessuin
vísindagreinum: í latinu og iatfnskum stíl, grísku,
þýzku e&r ensku, dönsku og dönskum stíl, mann-
kynssögunni eptir hinum smærri kenslubókum, (t. d.
„minni Koefod"), „mathematik", „algebra" og
„aritmetik", í gu&fræ&iskenslubók Fogtmanns e&a
annari slíkri, og gæti samifc ritgjörfc um eitthvert
efni á lítalausri íslenzku, þá álftum vér, a& þeir
þar me& liafi fært sönnur á þá uudirbúníngsmentun
er nægi, bæ&i undir prestaskólann, og sömulei&is
hverjum sómasamlegum og mentu&um embættis-
manni.
llin önnur mótbára gegn lieimakensiunni, er nú
var stúngifc uppá, mætti vera sú, a& þesslei&is
heimakensla mundi draga ofmjög mentamannaefniu
frá lær&a skólanum; svo a& el' nú þyki í honunt
helzt til íáir skólapiltar, þá myndi þeir ver&a enn
færri þegar heimakenslan kæmist alment á. En
þessu er óþarfi a& kví&a og ástæ&ulaust, sízt tii
lángframa, þó a& svo kynni afc vir&ast fyrst í sta&
a& nokkru færri kæmi í skólann; því fyrst er aö
gæta þess, a& vi& heimaskóialærdóminum, eins og
hér er stúngifc upp á honum, e&a til þess a& út-