Þjóðólfur - 10.06.1859, Blaðsíða 4

- 104 -
hafa brúkaí) sí%au á tímum Guílmundar Hákonarsonar, þ<5 svo
aþ jaríiimar hafa jafnframt mátt hafa þar selstóþu, ef þær
hefíii vilja%‘-. Aþ vísu viríiist nú, bæhi eptir samanheuginn
og samanburíii vií) þau orþatiltæki, sem hófþ eru undir lýs-
íngunni á jórþunni Breií)abólstaí>, nokkub aþ mæla meþ því,
aþ orfiií) klaustr, þar sem rætt er um land þafc, er þaí) eigi
uudir Vífcidalsfjalli, eigi ab skiljast um heimaklaustrilí), eþr
jórþina {n'ngeyra, eins og aþaláfrýjandinn heflr áliti’b, en ekki
um sjálfa klaustrstiptunina; en auk þess, a?> þetta þú ekki
beinlínis er ljóst, því, eins og aÍaláfrýjandinn sjálfr heflrját-
ah, er sumstahar í jarþabúkinni, undir lýsíngunni á þíngeyrum,
talaþ um sérstakar eignir og ítók klaustrsins, er ekki láu undir
heimajóríiina þíngeyra, heldr undir klaustrií) sjálft, sem stofn-
nn, sem þá helzt vora þvílíkar eignir og ítók, er ekki láu
undir ueina vissa jörþ klaustrsins, eþa sem þú klaustrhaldar-
arnir notuþn sjálflr, og sem því hagkvæmast var aí) telja þar
undir heimagaríiinum, svo fer líka sjálf jarhabúkin, undir lýs-
íngunni á jörílunni Breiíiabúlstaþ þaráeptir aptr nákvæmar aþ
lýsa þessu landi klaustrsins, er þaþ eigi undir Víhidalsfjalli,
og sem hún fyr hafbi nmtalaþ undir þíngeyrum. og sestþaþ
þá þar, aþ landspartr þessi hefir á%r verií) eignaþr jöríiunni
Breiþabúlstaí), án þess þaí) sjáist, aí) hann hafl gengiþ undan
þeirri jörí), eins og en fremr er bent til, aþ jarhabúkin á
fyrri staímnm hafl tekiþ þessa eign klaustrsins undir lýsíng-
unni á þíngeyrum, eþr eignaí) hana jöríunni þíngeyrum, —
hver skilníngr, sem fyr sagt, liggr beinna vi%, — einúngis
af því þaþ þá ekki heflr veriþ notaí) frá Breiþabúlstaí), heldr
hafti verií) brúkaþ meí) frá þíngeyrum nm stund, af klaustr-
höldurunnm, án þess hún þar meþ hað meint þaþ lægi undir
heimajörbina þíngeyra, og skal þess £ þessu tilljti getií), aí)
ef ijallií) var skýlaus eign þíngeyra, þá var ástæþulaust aí)
ræíia um brúkun þingeyramanna á því. þessi skllníngr
styrkist einnig viþ orí) þau, sem vií) höfji eru nndir lýsíng-
unni á þíngeyrum, aþ klanstrií) (nefnilega jörþin þíngeyra-
klaustr) eigi selstö%u undir Víbidalsfjalli, sem ekki gæti kom-
ií) beim vií) þaþ, ef jöríiin ætti fjallií), þar þai) væri ljarstætt,
aþ eigna nokkurri jörÍ) ítak í sitt eigib land‘\
„Hin önnur skjöl sem aþaláfrýjandinn heflr bori?) fyrir sig,
eru einkum 3 lögfestur fyiir Vftidalsfjalli, hln fyrsta út geflu
26. mai 1796, af þá verandi þfngeyra klaustrshaldara, notarius
Ó. Stephánssyni, en hinar 2 af föíiur áfrýjandans, þáverandi
umboismanni klaustrsins Birni Ólsen, hin fyrri 6. júní 1806,
og hin seinni 5. maí 1819. En eins og hinar tvær eldri lög-
festumar lögfesta fjallit), sem eign þíngeyraklaustrs, svo aþ
eigi er ljúst, hvort þar mei) er meint stofnunin, eia jörílin
þíngeyrar, þannig er þess a?) geta, hva?) ýngstH lögfestuna
snertir, og sem lögfestir fjallii) undir þíngeyrajöri, en sem
aldrei heflr veri?) framfylgt til dúms, ogþví ekkert heimildar-
skjal getr verii) fyrir fjallinu, aÍi liún ekki getr haft airaþýi-
íugu, en þá, ai) hún sýnir, aÍ) eigandi þíngeyra þá heflr viljai)
fara fram á, a?) fjallii) hefii verii) selt meii jöriunui, en slík
auglýsíng af vilja haus nokkrum árum eptir kaupin, getr þú
engiu sönnuu veri?) fyrir því, aí) fjallib hafl fylgt mei) í kaup-
unum“.
„í tilliti til þess loksins, ail aialáfrýjandinn heflr álitii),
a?> brúknn {n'ngeyramanna á Ijallinu yri)i a?) lýsa því, ai> þai)
hefisi fylgt me?) í kaupunum, þá er þab a?> vísu svo, a?> ef
þa?) hefbi verib alment álit manna, er salau á {n'ngeyrum fúr
fram, vegna þess hvernig fjallií) þá var brúka?) frá {n'ngeyrum,
a?) þai) lægi undir þá jöriu, yríii menn ab álíta, a?) þai) hef?.i
fylgt mei) í kanpunum, úr þv£ þai) ekki var uudan skilii), þv£
kaupandinn hefbi þá haft fnlla ástæin til ai> halda, ai) svo
hefii verii), en aialáfrýjandinn heflr eigi getai) upplýst, a?)
fjalli?) hafl verir brúkai) frá {n'ngeyrum, nema, ef til vill, til
selstöiu, frá þeim timum, ai) jariabúk Arna Magnússonar
var gjöri), og til þess kaupafldinn kom a?) {n'ngeyrum. þú
nú fjalli?) þará uudan megi álítast, ai) hafa veriíi brúkab frá
{n'ngeyrum, í hérurn 50 ár, eíir frá dögum GuÍmundar Há-
konarsonar, er dú 1659, og til þess jarÍabúkin var samin, þá
gat þú sú brúkun, ef húu var hætt fyrir 100 árum, ábren
kaupaudinn kom ai) {ifngeyrnm, ekki gefli) houum nokkra
heimild til aí> álita, a?) fjallib fylgdi me?) £ kaupunum, né
stjúruiuni ástæbu til at) undanskilja þat) me?) berum orbum
£ söluskilmálunum“.
„Frá gagnáfrýjandans hálfu eru á hinn búginn fram kom-
in skjöl, er gjöra þai) seunilegt, aí> fjalli?) ekki hafl legii)
undir {u'ngeyra og ekki hafl verii) inuibundiii £ sölunni á
þeirri jöri). þannig nefnír jarbabúkin frá 1760 aí) eins, ai)
{u'ngeyrar eigi selstöíiu undír Víbidalsfjalli, jafnframt og hún
einnig eignar klaustrjöriuniim SveinsstöÍlum, Húlum, Húlabaki,
Hnjúk, Helgavatni, Breiiabúlstai) og MiÍhúsum slfkan sel-
stöilnrétt undir fjallinu. I bréfl frá 18. febr. 1805, sem gagn-
áfrýjandinn heflr framlagt, til noriir- og austr-amtsins, spyr
hreppstjúrinu £ Vatnsdal, þorleifr þorleifsson, hvort jaiiirnar
{u'ngeyrar, Steinnes, Sveiustaiiir, Húlar, Míbhús, Breibabúl-
stair, Hnjúkr og Helgavatn, sem eptir jariabúkinni eigi sel-
stöiin nndir Vi'bidalsfjalli, megi eigi brúka fjallii) til upp-
rekstrs, þútt ábúendrnir eigi hað krapt til ai) hafa þar £ seli,
þar hanu áliti a?) laudii) sé einkis eign; en þessu svaraii
amtii), aii tébar jarbir eigi gæti átt rétt til annarar notknnar,
á þvi umrædda fjalli, en a?) hafa þar i seli, og þyrfti þær
ei ai> borga fyrir þai> eiganda landsplássins, sem ai) öbru
leyti eflanst mundi vera eign einhvers, eila ef þaí) ekki væri,
yr?)i ai) álitast konúngseign. Ai) sönnn eru í fyrirspurn þoss-
ari, mebal annars, nöfn þeirra jaroa, sem selstöburéttrinn er
eignabr i jarbabúkunum, únákvæmlega tilgreind, þarsem Húla-
baki er sleppt, en Steinnes sett í staiinn, en aÍ) öÍiru leytí
virbíst fyrírspurn þessi og svarii) ai) nokkru leyti ai> lýsaþví,
ai) þá bafl ekki verib álitii), a?) {u'ngeyrar ætti annai, en
selstöbu á fjallinu. 1 skilmálum þeim sem vii) voru hafiir
vii) tvenn fyrri uppboi), er reynd voru á jöriunni {u'ngeyrum,
árin 1794 og 1798, var talin meial ítaka hennar a?) eins sel-
staÍa undir Víbidalsfjalli, en ekki fjalli?) sjálft, og þar sem
ekki er upgýýst, ai> neitt hafi fram komii) ei)a bori?) til, er
gjflrbi nokkra breytíngu á skoÍinn hlutafeeiganda í þessu efni,
virbist þaÍ> liggja næst, a?) vib uppboÍiÍ) á {n'ngeyrum 1811,
þar sem ekki er minst þess, hvab fylgi meí) jörbinni, hati
eigi heldr átt ai) fylgja henni, nema selstöiiuréttr undir fjall-
inu. Loksins heflr gagnáfrýjandinn framlagt skýrslu, frá sjálf-
um kaupanda þíngeyra, umboíismauni B. Ólsen, dagsetta 14.
marz 1813, um {n'ngeyra, er sýnist hafa verii) send amtmann-
inum yflr nor?)r- og austr-amtinu, ásamt mei) skýrslu yflr
hinar airar þá úseldu klaustrjariir, til a?) leggjast til grund-
vallar fyrir nýjn uppboii, er og var reynt 18. ágúst f. á,
nema á {n'ngeyrum, þar konúngsúrskuriirinn frá 6. núvbr.
1812, hvar mei) salan á {u'ngeyrum var samþykt, þá heflr
verii kominn til amtsins, þú hann ei hafl verii) kominn til
umboishaldarans, er hann gaf skýrsluna, en í áminstri skýrslu
sinni telr B. Ólsen, sem fylgjandi {u'ugeyrum, a?> eins selstöiu
undir VíÍidalsfjalli. þessi áriiinstii skjöl sýnast lýsa því, aí>