Þjóðólfur - 16.07.1861, Síða 4

124 -
afieiðslueiidinguna ing; \ið þau orð er þuð eill at-
hugandi, nð í þol. og þiggj. eint. er nú optar bætt við
endingunni u (d r o 11 n i n g u), og ávallt, ef greinirinn er
skeyttur aptan við (d r o 11 n i ng u n a, d r o t tn i n g u n n i)“.
því hefir höfundrmn eigi við þá oiðmynd, er nú er optar
hðfð? fer hann hér eptir fornmálinu? hvers vegna hér
fremr en annarstaðar?. Ætli hö(uni|riiiti hefði eigi farið
bæíli eptir nýja málinu og fornniálinu, hefði hann látið
þiggjanda eintölunnar enda á u? Er það gagnsla>tt forn-
málinii að scgja: mcð nnkkvarri minningu (Fornms. 5.).
Sumir voro i vikingv (Saga Óf. helga, ISdS, kap. 48.).
með þcssi orðsendingu (sama bók, kap. 52). mestr at
virðingo a þvi landi (sama bók,. Iia.p. 52).. Mikit orð fór
af þessi drottningu (Fornins. 10.)? Hjá fornmönniim mun
þolandi eintölunnar opt vera drottning, en ætli þeir
láti hann ekki stundum vera drottnfngu, ætli þeir hcfði
eigi gelaðsagt: þat kom firir drottningo (Saga Ól. Trygg.
1853, kap. 1.) Bað hann droltningu liafa góðan dag (Fornms.
10.). þat segja menn, at konúngrinn vildi skilja við Sig-
ríði drotníngu (sama hók). Setti hana drolningu yíir Gaut-
fandi (sama bók). Ætluðu sér þvilica drotningo (sama bók).
þá sende Olafr konungr þorarin Nefiolfsson fyrir drotn-
íngo (Saga Ólafs Trygg. 1853, kap. 34). — þótt u hafi
hér eigi verið upphaflegt, - hefir það þó líklega komizt
nokkuð snenuna inn i malið. Ætli það sé eigi fult svo
gamalt sem u fyrir i i aflciðingaihætti, t. a. m. kennum
fyrir k e n n i m ?
í 28. grein, bls. 28, segir: „Eins og auga beygjast öll
önnur hvorugskyns-nöfn, 'seiú éndá á a, og eru þau:
„hjarta, eyra, nýra, lunga, milta, eysta, bjúga,
hnoða“. Höfundrinn hefir gleymt heiina (at heima
mínu, Njála, til síns keima, Fornms.), Icika (= leik-
fáng); fögr Ieiku eru þetta, (Saga Ól. helga, útg. 1849).
1 29.grein er sagt, að altari hafi áður (þ.e.fgamla
málinu) verið karlkyns, en orð þetta er einmitt opt kyn-
laust i gamla málinu, svo t. a. m. i Njálu (158,27910): hjá
altarinu; svo og í Krist. rétL Arna bisk. (5,28): en þo at
altari se or stað fært. eðr ruglat. eðr niðr lallit. eðr alt-
aris steinn liotliga brotinn, o. s. frv.; og enn í Stjórn. (20,
60): Eptir þat gðrde Noe altari eitt; og svo mun viða
sjást f slikuin bókuui, ef þær eru lesnar.
í sömu grcin er enn sagt, að altari beygist í ein-
tölu seiu kvæði, en í fleirtölu eins og auga (ölturu,
ölturum, altara), — og þá ætti eigandi fleirlölunnar
af auga að vera auga, en ekki augna; ætli það fari
ekki nógu vel að tarna? Hvernig beygist þá hið forna
orð altara? og ætli ölturu sé eigi fleirtöiumynd af
fornri kynlausri eintölumynd altara?
í 36. grein, bls. 3ó, segir: „Ymsar eru þær einkunnir
og hluttckningarorð liðins tíma, sem endast á in, að þau
breyta n (síðasta staf meginhlutans) f t f þeim fölluin,
þar sem cndingin hefst á hljóðstaf, og orðin þvf dragast
saman; eru það helzt þess konar orð, þar sem rótin á
undan afieiðsluendingunni endar á k, eða einhvern linstaf
(I, r, n, m)“. Gildir þá eiuu, hvernig þær sagnir enda í
þálegum tima, sem þessi hluttekniugarorð koina af? Geta
menn sagt rektir (af rekinn), eins og menn segja
hraktir (af hrakinn)? Eða þætli vel fara að segja:
Váro þá þeir Hallþórr Friðreksson ok þórketill cnn gamli
valtir (fyrir valdir) til boyustjóra, svá at boyu-
festar glataðisk eigi; en er boyufestar váro sokktar (þ.
e. aokknar), váro boyustjórar skeinmilega Iamtir ok
bartir (þ. e. lamdir og barðir)?
I 47. grein, bl. 44, segir: „Tilvísunarnöfnin eru er
og sem; eru þau hæði óbeygjanleg með öllu, og eru eigi
höl'ð i eig.; en þegar eig. skal hafa, má liafa þau ásamt
cig. hins persónulega fornafns, hans, liennar, þess,
þeirra". — Hvort cr nú er gjörandi, þiggjandi, eða þol-
andi, þegar sngt er: Hann hefir veilt mér vclgjörðir, er
eg mun ávnlt uiinnast með þakklátsemi; hann inisti eigi
þess fjár, er hann gætti?
I 49. grein, bls. 46, segir höfundrinn, að réttast sé
að draga sainan orðið nokkur i öllum þess föilum, þar
sem endingin hefst á hljóðstaf, en kennari ininn sagði mér,
að nokkurum inundi vera réttara en nokkrum, o. s.
frv., og har hann fyrir sig ástæður, er mér þykja gildari,
en þessi hranhrcytíngr höfundarins.
1 64. grein, bls. 58, segir, að hluttekningarorð liðins
tíina af' flýja, sé ávalt flúinn. I Snorra-Eddu, Rv. út-
gáfunni, bls. 154, stendr þó: „ok er liann misti Akilievs,
ok hann var flýiðr". — 1 söimi grcin, bls. 59, stendr
orðið knegna; það væri gaman að vita, hvar höfundr-
inn helði fundið þessa orðmynd. Sveinbjörn Egilsson segir
f orðabök siniii, að nafnháltrinn iinnist ekki, en muni eiga
að vera knega i líkíugu við mega. — I sömu grein,
bl. 60, segir, að fornmenn hafi opt f 3. persónu fleir-
ti'Iu núlegs tíma þurfu, eigu, megu (nf sögnununi
þurfa, eiga, mcga); en sögðu þeir ekki Ifka vitu,
kunnu, og höfðu þeir ekki og f 2. pcrsónu fleirtölunnar
þurfut, eigut, megut, vitut, kunnut? — A sömu
blaðsiðu segir, að s ó a hafi sóað i sagnaibótinni; ætli
það mætti ekki eins segja, að það væri sóið, í lík-
fngu við róið, eins og i Hávamálum stendr: „betra er
ósent, en ofsóit“, úr því að orðið ereigi, livort sein er,
látið gánga eptir nýja málinu í þálegum tíma.
I 66. grein, bls. 64, segir: „Um hluttekníngarorð núl. t.
skal þcss hjer gelið, að þau i hinni fornu tungunni beygð-
ust að öllu eins og einkunnirnar, er greinirinn fœri ineð
þeiin“. — Mér skilsl þá, að menn hafi sagt f hinni fornti
túngunni: hinir deyjöndu og hinir gjöllöndu, eins
og hinir glöðu og hinir góðu, o. s. frv.
I 69. grein, 65. bls., segir: „Atviksorð, fyrirsetningar
og saintengingarorð eru f islenzku, sem iöðrum tungum,
óbeygjanlegar, nema livað atviksorðin geta fengið stig-
breytingu; þ e. að þau i miðstiginu boeta ar eða r við
frumstigsinyndina, en f efsta stigi er bœtt ast við stofninn,
eða einungis st, og vcrður þar þá það hljóðvarp, sem i
veldur“. — Svo er að sjá, sein höfundrinn hafi farið hér
eptir einhverjuin óljósiun framburði. Mér hefir skilizt svo,
sein Konráð Gislason vili í 7. ári Fjölnis laga ritháttinu
eptir framburðinum, og þó segir hann þar, að miðsligið
af atviksorðinu ja fn t muni ciga að vera j a f n a ra. Vera
má, að fornmálið hafi vakað fyrir honuin, t. a. m: Eigi
var mér ván, at skjótara iminili á dynja, Fornms. 7,125.
þvi harðara er þórr knóðist at fáuginu, þvi fastara
stóð hon, Sn.-Ed. Rv.útg., bls. 33. þessi kostr er albeztr
f öllum Borgarfirði, ok þó víðara væri, Laxd. kap 22,
bls. 88; og mætti fleiri slík dæmi til tína.
I 72. grein talar höfundrinn uin afieiðsluendingar karl-
kendra nafna; ein af þessum endingum er andi, og segir
hölundrinn, að sú endíng sé höfð til að tákna inenn; tákn-
ar þá cndingin líka menn i þessum dæmum : Stóð hirðir