Þjóðólfur - 16.07.1861, Side 5

- 125 -
þá mcö miklum gjnllandn í li a 11 a n d a n um; eða: eigi
er það jafnan, að talandi sé góðr, þótt mikið sé talað,
og i mörgnni öðruui slfkum dæmuin ? Eg vil eigi tala um,
að orðið fjandi (sama sem djófull), seni er fram kom-
ið af Ijáandi, er eigi nefnt liér, og mörg önnur algeng
orð (t. a. m. n ð d r a g n n d i), er alilrei eru höfð uni nieuii.
I 73. grein er talað um aOeiðsluendíngar kvenn-
kendra nafna ; þar er og endingin a n d i, og þar er sagt,
að hón sé ei n ú n gi s í orðiinuin k v e ð a n d i og h y g g j-
a n d i. Höfundrinn hefði getað bætt við k u n n a n d i, er
stendr f orðaregistrinu aptart við lestrarbók sjálfs lians,
og bindandi og fákunnandi, og liefði hann ekki þurl't
annað en lesa orðarcgislríð a|ilan við tólfta bindið al'Eorn-
innnnasögiim, til aö linna þessi orð. Bindendi, kvcnn-
kent orð (= b i n d a n d i), er í Biskupasögum 1,394 (með
svá mikille bindcndi).
1 sömu grein er talað um endínguna u n, og sagt, að
i stað hennarhafi áður vsrið a n, og tekið til dæmis iðr-
nn, andvörpun. Sögðu fornmenn þá andvörpan?
Höfðu þeir eigi lika endinguna u n eða o n ? Gátu þeir
eigi sagt ö m b ii n eða ö m b o n, hr einsun eða hreins-
o n, iðrun eða iðron, vingun eða vingon, vitrun
eða v i t r o n ?
í 75. grein er talað uiii aflciðsluendíngar einkunna.
þar segir: „llin upphaflega afleiðsluending þessara ein-
kunna (þ. e. a u ð u g u r, g r á ð u g u r, o. s. frv.), Iiefur
vrrið i g r, en hefur síðan breytit I u g u r, og jafnframt
hefur þá a, þar sem það hefur verið í rútinni, breytzt i ö,
t. a. ni. kraptigr = kröptugr, enda er ugr miklu
almennara í fornritum vorum“. Hin upphaflega afleiðslu-
ending þessara cinknnna liefir verið i g r, en þó er ii g r
miklu almennara i fornritum voruin. Var þá endíngin i g r
tfðkanleg, áðr en fornritin urðu til, en u g r miklu aI-
mennara, eptir það að þau urðu lil ?
I 13. grein, bls. 16, 34. grein, bls. 34, og 75. grein,
bls. 71, talar höliindrinn uin endfngar-r f gjöranda ein-
töluimar, en i sjálfum beygingunuin sést óviða endíngnr- r
hjá lionum, heldr endingar- u r, t. a. m. hestur, dalur,
vinur í 14. grein, geitur i 20. grein, ríkur f 33. grein;
það er eins og höl'undinn hafi slundiim mint, að liann væri
að lýsa fornmálinu, eða cins og hann hali haft fyrir sér
einhverja lýsing á fornri fslenzku, og tekið ýmislegt úr
henni, sem ekki á við lýsfng hans sjálfs á nýja málinu1.
1) Höfundrinu að linum þessum mun geta rétt til, að
herra H. Friðriksson hali hal't fyrir sér cinhverjar lýsingar
á fornri islenzku, t. a. m. cptir Rask eða Muncb, og skrifað
upp úr þeiin reglur, er áttu við gamla málið, án þess að taka
eptir þvi, að hann var sjálfr að bóa til reglur, er áttu að eiga
við nýja málið; svo helir lierra Haldóri t. a m. farizt, þar
sem hann segir (í 61. grein, bls. 53): „þolmynd sagnanna
myndast með því móti, að st erbættvið tilsvarandi áhrifs-
inynd saguarinuar, þó svo, að endi álirifsmyndin á r, þá
fellur það r með öllu i burtu“. Samanb. Kasli, Veilcdning til
det Islandske eller gamle nordiske Sprog, Kbh. 1811, bls.
108,39. gr.: „Den lidende Form danncs overalt regelret ved
1) .... 3) naar et r eller t eller eu anden Mcdlyd, soin
hörte td Endelserne, gik foran, bortfalder den aldeles; f.
Eks. ék, þú, hann elskast, vér elskunst, þér
elskist, þeir elskast, o. s. v. aldeles regelret“. —
Sömuleiðis: Dct oldnorske Sprogs eller Norrönasprogets
í 1. grein talar höfundrinn um fláa hljóðstafi á, æ,
í, ó, œ, ó, ý, a u, e y, e i; en í 8. grein, bls. 12 og 13,
f 22. gr., bls. 25, i 25. gr., bls. 26, f 34. gr., bls. 33, o.
s. frv. talar bann um breiða hljóðstafi. Eg veit eigi,
til hvers slikt orðareik er, og fæ eg eigi betr séð, en að
það spilli miklu meira en það bætir.
A nokkuruin stöóum eru orðatiltæki, sem kennari minn
varaði mig við, og sagði mér, að þau mundu vera dönsku-
leg, t. a. m. þá er viðtekið (á dönsku: vedtaget) á
bls. 12. N ó á þ a ð s é r h elz t 8 t a ð, i 13. gr., bls. 16.
Takast mundi að finiin í bók þessari flciri tilsvarandi
orð og orðamyndir, er vel mætli falla nieð öllu í burtu
(sbr. 61. gr., bls. 53), enda er hægra að taka eptir sliku
hjá öðruin, og fetta fíngr út i það, cn varast það sjálfr.
þetta er nó það, sem mér hefir í bráðina dottið í hug
að senda yðr, háttvirti ritstjóri, um þessa hina nýju bók;
eg vcit, að margt fleira er í henni af þeim hlutum, er
benda á þá ágallu, er mér finst bókin helzt bera með sér,
en það er v a n þ e k k í n g, h i r ð u I e y s i, 11 j ú t f æ r n i, o f-
þótti og flcira þvflíkt; furðar mig á þvi, að búkmenta-
félag vort sknli eigi vera vandara i sér en svo, að láta
slikar bækr berast ót frá sér sem eins konar fyrirmynd
um vísindastig það, er vér ermn nú á staddir. — þó er
einn kostr víð bók þessa, er eg hefi eigi getið uin, cn
það er það, að vonandi er, að tornæmum ónglíngum verði
nó hægra, en áðr, að neina islenzka tóngu, þvi cptir þess-
ari nýju fræðibók geta þcir að miklu leyti verið lausir
við að læra tíðir núliðins tíma og þáliðins tfma í þolmynd,
svo og ókomna tfð þolmyndar, t. a. m.: eg hefi verið
k a 11 a ð r, eða eg liefi kallazt, eg hafði verið
k a 11 a ð r, eða eghafðikallazt, egmunverða
k a I I a ð r, cða egmun kallast, os frv. Lftið af
slikum óþarfa er í búk þessari, nema hvað eitthvað er
talað um tilsvarandi mynd af v e r a og hluttekn-
ingarorði liðins tíma af aðalsögn, og held eg fáir græði
mikið á þeirri rcglu, ef þcir eigi kunna áör, það er kunna
þarf, og lítið betr hebl eg inenn fræðist uin ókomna tíð
þolinyndar, þótt menn lesi 68. grein; nm bjóðandi hátt
þolmyndar og fleira þvflikt vil eg eigi tala.
Vera kann, að eg kunni einhvern tima seinna að láta
yðr heyra citthvað meira frá mér, og vil eg þvf segja
yðr stuttlega æfisögu mína; hnn er ekki laung. Eg er nú
á 17. ári, og hefir mér fundizt, að ímér búi ein-
hver ofurlftill Rask; því var það, að faðir
tninn fékk prestaskólakandidat fyrir nokluirum ármn til að
búa mig undir skóla; líkaði kandfdat þessnm sumt allvel
við mig, en réð þú föður minum frá, að hugsa til að
koma mér ( skóla; sagði kandídatinn, að strángleikinn væri
Grammatik, freinstillet af P. A. Muneh og C. R. Unger,
Christiania 1847, bls. 97, 127. grcin: „Det reflexive og
rcciproke Begreb udtrykkcs ved at föie bag til Verbet det
reflexive Pronomen sik med bortkastet Vokal, altsaa sk>
hvorved maa mærkes : 1) at i Verb. Flexion r bortfalder foran
sk: elskarelskask, berr bersk“. — þetta á anð-
sjáanlega vel viö gamla málið; eptir því er t. a. m. áhrifs-
myndin skilr, og þolmyndin (skilsk, skilz) skilst;
en ef þessi rcgla er heimfærð upp á nýja málið, eins og
höfundrinn ritarþað, þá er áhrifsmyndin skilur og þol-
myndin skilust, og er það nógu laglegt breytingarat-
kvæði við islenzkuna, þó það sé ekki lángt. Ritstjörinn.