Þjóðólfur - 27.11.1877, Blaðsíða 1

30. ár.
Reykjavik 27. nóv. 1877.
2. blað.
Árgnngur Pjóðólfs, 32 arkir, lcostar 3 k r ó n u r
>rinanlands, og 4 krónur erlendis. í sölulaun af 7 eða fleiri
expl. gefst sjöunda hvert tblð. Eitt expl., sent lcaupanda
^°*tnaðarlaust, kostar 4 krónur; af fasrri expl. en fjórum,
^0rgast ekki sölulaun', en af 4—6 borgast einn áttundi partur.
Auglýsingar kosta að venju 10 aura línan. Kaupendur
f'í afslátt um helming á Htlum auglýsingum.
Kaupendur eru vinsamlega beðnir að borga blaðið fyrir
ndlt sumar; lcomi borgun elcki fyr en árgangurinn er á
enda, kostar hann 4 krónur.
— Prátt fyrir fjölgun blaðanna á landinu, svo og harð-
^danna hiir syðra, verða kaupendur Pjóðólfs engu færri
l>etta ár, en þeir voru hið síðasta.
Hvernig á að ineta lírestsetriai.
í>essi spurning er áríðandi fyrir prestastéttina, ekki sízt
þegar talað er um að bæta kjör hennar og endurskoða
bfauðamatið. Vér ætlum, að það liaíi verið aðalgallinn á þeim
J'®glum, sem gefnar hafa verið fyrir brauðamatinu, að hlunn-
’bdi prestssetranna hafa ekki verið metin sér í lagi, og bú-
jarðimar sér, heldur hefur einungis verið sagt, að arður hlunn-
lQdanna ætti að takast til greina, en það sýndi sig við sein-
l'stu endurskoðun brauðamatsins, að þessi regla var svo ýmis-
%a skilin, að þörf þótti að meta hlunnindahrauðin upp aptur.
þessi hlunnindi eru: fóður, slægjuítök, beitarírök, selstöður,
"fréttir, skógar, skógarhögg, hrísrif, mótak, grasatekja, sölva-
ieKja, eggver, dúntekja, fugla- og fjaðratekja,- laxveiði, silungs-
Veiði, selveiði, hvalreki, trjáreki, vertollar, lóðargjaíd, skipsupp-
8átur og búðarstæði.
J>egar þetta er motið sér í lagi með tillili til þess kostn-
aðar, sem notkun þess er samfara, þá er eflaust rétt að meta,
'úeð hverri landskuld bújörðin sé sannarlega leigð, og með
^'’erjum kúgildaþunga eptir jarðardýrleika, og þetta eptirgjalds-
fúat álítum vér hið eina rétta til að sýna, hver not prestur-
lQn getur liaft af bújörðinni eins og hún nú er. £ar á mót
Þykir oss það fráleitt, sem vér höfum heyrt hreyft, að prests-
Setrin eigi að meta, ckki til eptirgjalds, heldur eptir þeim
dgóða, sem prestarnir liafi af þeiin. Menn hafa borið bú-
|a>'ðirnar saman við laun embættismanna í Reykjavík ogsagt:
1 keykjavík þurfa embættismenn að hafa 2000 kr. tekjur til að
§eta lifað; nú sýnir reynslan, að prestar með sárlitlum tekjum
^ela lifað af bújörðum sínum, og þoss vegna hlýtur ágóðinn
bújörðinni að nema hér um bil 2000 krónum. En það er
^argt, sem sýnir, að þessi samanburður og sú ályktun, sem
‘* l honum er bygð, getur ekki staðizt. Flestir svoitaprestar
^erða að lifa einföldu bændalífi, þar sem embættismenn í Rvík
1 a og verða að lifa kaupstaðarlífi, sem cr langtum kostnaðar-
Sar>1ara. Bújarðir presta oru ekki arðsamari en margar bænda-
f^ðir, og sé ágóðinn af prestssetrunum þannig rétt talinn, þá
• , 1 * * hann og að vera hinn sami eða jafnvel meiri af öðrum
þar eðprestar standa þeim mun verr að vígi með búskap
í5 húsumsjón en embættislausir menn, sem þeir verða að
Ullda embætti sitt og sjá margt með annara augum.‘ Hið
Sa í þessari skoðun sést bezt af því, ef prestur einhverra
&kí
n°kkr
,Saka vegna ekki gotur búið, mundi hann þá geta bygt
^um prestssetrið fyrir 200 króna árlegt eptirgjald?
t^. Værn öll prestssetur svo vel setin sem auðið er; vœru
sk:
•de
nin í beztu rækt, sléttuð og umgirt; væru engjar að því
aPi vel hirtar með vatnsveitingum, o. s. frv., þá kynni
að
i°ggja einhvern ágóða til grundvallar fyrir mati þeirra
og þá fengjust þau leigð með meira eptirgjaldi; en nú er
það alkunnugt, að mörg prestsetin eru vanhirt og niðurnídd,
ef til vill, mann fram af manni, svo varla fæst nokkur leik-
maður til að taka þau til ábúðar, jafnvel fyrir lítið eptirgjald.
Loksins skulum vér geta þess, að væri þessi ímyndaði á-
góði lagður til grundvallar fyrir mati prestssetranna, mundi
það leiða til hins mesta gjörræðis, og gjöra alla endurskoðun
brauðamatsins óáreiðanlega og ómögulega.
Vér höfum í upphafi greinarinnar skýrt frá, hvað oss
þykir að þeim reglum, sem fylgt hefur verið við brauðamatið,
en að öðru leyti eru þær góðar og nákvæmar.
Musvehja mn síyrktarfélög.
fað er kunnúgt, hversu fátækt og peningaskortur er hin
mesta ög almennasta tálman í þjóðmeigun vorri, og ein helzta
undirrót hinna almennu, óbærilegu sveitarþyngsla, sem eflaust
eru meiri á voru landi, en í nokkru öðru landi að tiltölu.
Ekkert hefur dregið eins dug og dáð úr mörgum duganda
dreng, eins og peningaeklan, sannast daglega í sveitum vorum
sá málsháttur, að fáir verða vinir hins snauða, já, þótt láns-
sjóðir væru til, eru þeir honum optast apturluktir; þar við
bætist og það, að optast má sjá, ef vel er að gætt, að meiri
hluti hans litla ágóða lendir ekkl hjá honum sjálfum, heldur
í sjóði liinna efnuðu. Má til dæmis taka frumbýlinga þá,
sem ekki eiga nægar skepnur til að setja á heyafla sinn, og
neyðast því til að fylla bú sitt með leigufénaði, sem í flestum
sveitum er félitlum bændum hið mesta óráð, og leiðir venju-
lega til örbyrgðar og amlóðaskapar. J>ví miður er það enn,
og hefur víða verið, illur.og ómannlegur sveitasiður hér á
landi, að efnamennirnir hafa hvergi náð sér betur niður með
gróða, en einmitt á öreigunum; þeir seðja hungur þeirra í
bráðina, en binda þá um leið við borð, að gjalda sér aptur
lánið þann tíma ársins, sem allir geta lifað, og taka þá af
lífstofni þeirra óframfærða vöru móti famfærðri. En þótt
þetta sé okuraðferð og yfirgangur, heitir þó þetta ekki ein-
ungis lögleg viðskipti, heldur og hjálpsemi og höfðingskap-
ur (?!). Margur gróðanirfillinn hefur þannig rakað saman
störfé um leið og hann hefur leitt mann eptir mann á von-
arvöl, og lieilar jarðir, já heilar sveitir í eymd og niðurníðslu.
Yér þekkjum t. d. sveitir, sem bundnar hafa verið við þá bú-
skaparaðferð, að sækja megnið af matforða sínum á vetrum
til efnamanna í öðrum sveitum, en borga þeim aptur á
haustin í skurðarfé, sem, með öðrum orðum, hafa látið aðra
slátra fyrir sig, og selja sér síðan sjálfum sitt eigið kjöt með
framfærðu verði. Af þessum arga og ærulausa sið eymir því
miður ofmjög eptir enn víða manna á milli, enda þótt svo
virðist, sem siðir bænda séu mikið farnir að hefjast nær
drengskap og félagsanda. Til þess nú scm fyrst að koma af
slíkri þjóðsmán, til þess að koma með eitthvert ráð til líkn-
ar þeim fátæklingum, sem auðsjáanlega hafa vilja tií að duga
sér og sínum, en annað hvort vanta efni til að duga ábúð sinni,
eða þá liafa of mikla fjölskyldu, eða verði þeir snögglega fyrir
óhöppum, —þá vil eg skjóta þeirri hugvekju að öllum góðum
mönnum í sveitum, sem unna æru og félagsskap og eitthvað
geta, að þeir við tækifæri reyni að koma á styrktarlánum
handa slíkum mönnum. Hefi eg hugsað mér (og í veikleika,
en með æskilegum árangri, reynt sjálfur) að hagaþeim þannig:
sveitarmenn (bændur og aðrir sem fé eiga) koma sér saman
um að stofna arðberandi styrktarsjóð, sem ávaxtar í sveitinni
sjálfri allt það fé (í peningum sem landaurum) sem menn
vildu setja á leigu. Skal kjósa nefnd (eða nefndir) valinna