Þjóðólfur - 29.06.1878, Blaðsíða 2

82
sem einnig kom til umræðu á síðasta þingi, og nó liggurundir
hina konunglegu prestakallanefnd, en það er, h?ort. tiltækilegt
sé, að söfnuðirnir taki að sér umsjdn og viðhald kirkna, þann-
ig, að allar kirkjur á opinberu góssi verði seldar söfnuðunum
í hendur, en að bændum, sem kirkjur eiga, verði lagt það á
sjálfs vald. Um þetta atriði segja stiptsyfirvöldin: «Án þess
að fjölyrða um þær óheppilegu afleiðingar, sem einatt hafa
orðið af því að prestarnir einir hafa haft kirkjurnar til um-
sjónar, skulum vér einungis taka það fram, að söfnuðirnir
sjálfir mundu hafa gott af að venja sig við slíka umsjón, sem
fyrs ta stig til meiri afskipta og hluttekningar að því er snert-
ir kirkjuleg mál». fó er ráðið til, að tekjugjöldin verði
hin sömu og eru, og að allir reikningar kirkna liggi undir
yfirskoðan prófasta og úrskurð biskups. Loksins ráða stipts-
yfirvöldin til að kosnir verði 2 bændur auk prestsins í nefnd
í hverri sókn, til þess að veita forræði kirkjunni og hennar
fjármunum.
Skýrslur frá fundum þessum koma nú hvað af hverju til
stiptsyfirvaldanna (sem sjálf sitja í konungsnefndinni, auk séra
|>. Böðvarssonar, dr. Gr. Thomsens); kunnum vér því ekkert
um að segja frá þeim ýmsu tillögum, sem búast má við að
sendar verði nefndinni, en að þær verði töluvert ólíkar má
ráða, bæði af umræðum manna á síðasta þingi, og af þeim
greinum, sem þegar hafa birzt í blöðunum. Af þeim tillög-
um og frumvörpum, scm umræðu náðu á þinginu, þótti oss
einna aðgengilegast frumvarp séra ísleifs Gíslasonar, þegar á
allt er litið, enda miða stiptsyfirvöldin næst því, og þar næst
nefndarálit minni hlutans (séra Arnljóts og E. Gunnarssonar),
sem er mjög «þjóðlegt» í hugsun sinni, en alls ekki nægilega
ákvarðað, og líkara skörulegri hugvekju en skörpu nefndaráliti.
í>ó tekur það fram tvent, sem vér munum ekki til að aðrir
hafi lagt til: að hvert prófastsdæmi gjöri presta- og kirkna-
skipan fyrir sig sér í lagi (sjálfsagt eptir sömu aðalreglum og
öll önnur), og a ð hvar sem kirknasjóðir myndist, verði því fé,
sem kirkjur eða brauð megi missa, varið til stofnunar og
styrktar bamaslcólum; og er jafnframt bent á, bæði hve sjálf-
sagðir þeir séu samkvæmt kröfum tímanna, og svo þess, að
með þeim muni prestsembættin bæði styrkjast qg léttast. Af
blaðagreinum um þetta mál skulum vér nefna uppástungur
séra Jóns Guttormssonar í 13. og 15. tbl. «ísafoldar», þ. á,
í þeim er margt vel hugsað af hinu einstaka, en yfir höfuð
virðist oss það fyrirkomulag, sem hann ræður til, ekkert betra
en tillögur meiri hluta nefndarinnar á alþingi. J>að, að ráða
til að byrja og enda allt í einu alla breytingu, sem tímar
þessir að hugsjóninni til sýnast heimta í kirkjufyrirkomulagi
voru, finnst oss ærið varhugavert: hugsjónirnar eru fjöll, sem
standa fjær en sýnist, og vilji menn þau komi nær, verður að
nálgast þau fet fyrir fet; einnig er athugandi, að vér eigum
engar járnbrautir til að flýta fyrir ferð vorri með í framför-
unum, og þurfum því á þolinmæðinni að halda, ogmegum ekki ota
kappi við erlendar þjóðir, heldur ríður oss í hverju spori á að
gæta þess, að vér ekki síður förum varlega en djarflega. Hvor-
tveggja sú tillaga, að selja jarðeignir staða og kirkna, oghitt,
að setja presta á föst laun, eða draga tekjur þeirra í lands-
sjóð og skamta síðan eptir nefi hverju, svo og að fara sviplíkt
með kirkjufén, — hvorttveggja þetta er efalaust of mikið íráðist
nú þegar í fyrstu byrjun, mjög efasamt, hvort betra yrði eða
þjóðlegra en það sem er, og efalaust ótrúlega miklum torfærum
og óþekktum annmörkum bundið. Aðal-augnamiðið í allri
þessari endurbót er, að bæta og jafna kjör presta þannig að
söfnuðirnir og kirkjurnar, eða landskirkjan í heild sinni, eflist
að sama skapi til meiri andlegrar og líkamlegrar fullkomnunar
Og einkum til meira jafnvcegis og jafnfrehis. En hér er mik-
ið vandaverk fyrir hendi og hinn allra vandamesti hluti þessa
verks og undir eins sá, sem allra-næst liggur, er sá, að jafna
prestaköllin, eða steypa þeim saman. fannig virðast að
minnsta kosti stiptsyfirvöldin að líta á málið. J>ótt hin íslenzka
þjóðkirkja hafi optlega verið kend við örbirgð, er hún þó afar
auðug að tiltölu við aðrar þjóðeignir. Séra Arnljótur Ólafsson
hefur nýlega í Norðlingi reiknað árstekjur allra (171) presta
landsins hátt á annað hundrað þúsund króna, og er víða
meira en helmingur þeirra tekja leiga af fasteignum; bendir
það á stórfé, sem kirkjan á, og eru þá ótaldar allar leigur og
gjöld, sem renna í kirkjusjóði og til kirkjueiganda. En öllu
má mismuna, hve ójafnt þessu stórfé er í frá fyrstu tíð niðurskipL
því svo má að orði kveða, sem prestaköll, kirkjur og ldrkju-
eignir hafi víða á landi hér verið sett að upphafi af handahófii
með því kirkjur hér á landi voru ekki bygðar sem sóknar-
kirkjur, heldur lelu menn gjöra lcirkjur á bœ sínum, þ. e'
handa sér og sínum mönnum, án tillits til sókna eða þess,
hvernig kirkjunni var í sveit komið. Eptir það, að sóknif
voru ákveðnar og einkum eptir það, að biskupar náðu for-
ræði staða og tóku að veita þá að léni (beneficia), lagaðist
þetta nú sumstaðar meira og minna, og eins gjörðu bændur
á ýmsum stöðum, að þeir ýmist færðu kirkjur, heimili presta
eða létu breyta sóknaskipan. Gætu vel fróðir menn samið
þar um miklar frásagnir. En af þessu upprunalega fyrirkomu-
lagi stendur þó mjög víða allt með ummerkjum enn í dag>
Olla því hin fornu óðul, eignir og máldagar engu síður en
hefð og venja. Standa því kirkjur víða einmitt þar, sem þær
sízt ættu að standa í tilliti til safnaðarins, og líkt má segja
um prestsetrin. Hér við bætist það, að menn hafa ekki
nærri því ætíð eða allstaðar haft við að laga þær misfellur á
brauða- og kirknaskipan, sem breytingar tímanna hafa or-
sakað á ýmsan hátt, og fyrir því eru víða prestaköll og kirkj-
ur orðið allt öðruvísi nú en áður var. Stórvægilegar umbæt-
ur á þessu fyrirkomulagi hafa enn þá aldrei verið gjörðar,
ekki fyrir þá sök, að þess þyrfti ekki fyrri við, heldur af þvú
að menn hafa ekki séð sér fært að ráðast í annað og meira
í þá stefnu, en það, sem þá eða þá var óumflýjanlegt. Sök-
um hinna vaxandi erfiðleika undir þessari kirkju-tilhögun, má
nú þetta starf ekki lengur undir höfuð leggjast, enda er vorri
vaxandi þjóðmenning engin vorkunn, að ráðast í það. Em
Bómaborg var ekki bygð á einum degi, og hvað samsteypu
þessa snertir, er oss ómögulegt að ímynda oss annað, en að
hún í þetta sinn að eins verði byrjun, hversu vel sem hún
kann að takast sumstaðar. Ekkert það prófastsdæmi er tib
sem ekki þarf nauðsynlega að raska einhverju prestakalli í eða
kirkju, og óvíða mun hugsanlegt, að sú röskun geti orðið án
þesss að ágreiningur verði, eða nýjar misfdlur komi í stað
eldri. Eins og áður var á bent, er margt að athuga: stærð,
takmörk, prestsetur, kirkjur, eignir, erfiðleika, samninga og
önnur skilyrði, tillit til barnaskóla, o. s. frv. Hver veit
nema hentast væri og eðlilegast eptir sögu, venjum, hugsun-
arhætti, kunnáttu og einkum landsháttum, að hvert prófasts-
dæmi (er það væri vel afmarkað) væri látið búa að sínu til
hins ítrasta, og svo þar fyrir neðan hvert prestakall og hver
kirkja, eins og hvert um sig hefði burði til og menningu-
Að hvert minna félag fái þann fyllsta rétt, sem því getur
borið, að eins það skaði ekki heildina — að hvert minna fó'
lag fái sem mest frjálsræði, flestar skyldur og mesta ábyrgði
allt svo lengi sem slíkt ekki skaðar heild eða ákvörðun hins
stærra félags, — það mun vera sú frumhugsun, sem jafnan
vakti fyrir forfeðrum vorum, og á hana munu bæði fallast'
vitrir demókratar og vitrir aristókratar (lýðvaldsmcnn og lýð'
höfðingjavaldsmenn), en þeir, sem vilja reyna að mynda eitt
félag úr öllu og einn sjóð úr öllum, enda optast nær í ófærUi
ýmist í óstjórn eða í harðstjórn (sósíalisme eða absólútism®)'
Vor saga er öll demókratisk í eðli sinu, þrátt fyrir alla út-
lenda stjórn, en með miklum keim af höfðingjavaldi, og hefðf
hin forna lýðstjórn haldist og fengið að lagast eptir eðú
lands og þjóðar, liefði hún enn í dag haldið frægð yfir land-
inu. En eigi þjóð vor smásaman aptur að leiðast inn í ÞaI111
frægðarfarveg, mega menn halda fastri áður nefndri grund'
vallarsetning. Hver persóna þarf að vera svo fullkomin
frjáls persóna, sem félagið ítrast má veita, hvert félag sömu
leiðis, og samband manna og félaga, sem frjálsast og liðug^
ast á ytri hátt scm auðið er, en aptur sem allra-fastast sam
tengt í andlegu tilliti, o: ákvörðun og markraið allra se
og hið sama: framfarir, en meðölin á hver að eiga, sem 01 ^
verður, undir sjálfum sér eða á sjálfs sín ábirgð. Og svo
skýrum þetta með einu dæmi fyrir öll, þá skulum vér nen
á það, að oss finnst mjög svo ísjárvert, ef menn gjöra >an
sjóðinn að eins konar konungi, í augum- embættismannai
þýðunnar. Nei, látum alþýðuna halda áfram að gjalda sja
sínum mönnum, og látum ekki alþýðu embættismanna, og