Þjóðólfur - 02.11.1878, Blaðsíða 2

118
lenzku varanna, sem mest hefir komið af hinum fivissu prís-
um að undanförnu').
*
* *
Vér skulum í þetta sinn lofa ofanskráðu bréfi sjálfu að
mæla með sér; það er svo stillilega, og að voru álíti svo skyn-
samlega samið, að það hlýtur að falla öilum greindum og
hlutdrægnislausum lesendum vel í geð. Ýms atriði þess munu
síðar verða betur skoðuð í blaði þessu. Eins og höfundurinn,
álítum vér enn sem fyrri mjög mikið undir því komið, að hinn
umtalaði fundur verði haldinn, og þetta afar-áríðanda mál þar
rætt af helztu mönnum, sem til geta náð úr allri sýslunni, og
einnig úr Kjösarsýslu og af Akranesi. Með hverri skipskomu
heyrizt meiri og meiri uggur og kurr erlendis frá, að salan á
Faxaflóa-fiskinum á Spáni muni verða alveg ótœk í næstu
framtíð, ef skjótar og rammar skorður ekki verða við reistar
og nauðsynlegar ráðstafanir gjörðar með samkomulagi allra
fyrir næstu vertíð.
Hin gamla góóa tíöin 4
Föereyjnm.
«ísafold» færði nýlega lesendum sfnum epiirfylgjandi grein
eptir blaði Færeyinga «Dimmalætting» frá 7. sept: «Verziunin
hér á eyjunum var, eins og menn vita, einskonar konungs-
verzlun, þangað til hún varð frjáls 1856. Við þessa breytingu
sem menn almennt höfðu þráð, tók verzlun vor, eins og við
var að búast, aðra stefnu. Stjórnin hafði fyr meir haft tillit
til gagnsmuna landslýðsins, en síðan einstakir menn hafa
fengið verzlunina f hendur sér, er ekki skipt sér neitt af því.
Iíaupmenn finnast nú allavega um bygðirnar, og þeir hugsa
ekki um annað, en hafa sem mestan ávinning á kostnað inn-
búanna. Útlendu vörurnar hækkuðu fljótt i verði og það allt að
helmingi; má nærri'geta hve hagfellt þetta hafi verið fyrir hina
fátækari. Enginn láir kaupmönnunum, að þeir vilja auðgast á
ærlegan hátt, en hitt er ófyrirgefanlegt, að steypa félaginu, og
sér í lagi þeim aumari í eymd og uolæði. þegar frjálsa verzl-
unin var innleidd, komu kaupmenn sér saman um verðið á
vörunum, bæði útlendum og innlendum, og réðu með þvf lög-
um og lofum við oss. Nú jókst vonum bráðar neyðin f þeirri
verstu mynd við lánin. Tækifærið bauðst og freistingin var
mikil; nú þurfti ekki lengur að róa til þórshafnar eptir vörum;
það þurfti ekki að fara eptir þeim nema á næstu grös og láta
skrifa það. Áður en menn vissu af, var þessi innskript á smá-
munum orðin talsverð upphæð, og skuldin vaxin aumingunum
yfir höfuðið. þá koma áhyggjurnar, kotið er veðsett, og síðan
selt, og fálæklingurinn hefur engin úrræði, nema óráðvendni
eða hreppinn. Siðferðisafiinu hnignar, sjálfstraustið sljóvgast,
rneðvitund um mannlega tign og með henni kjarkurinn fara
forgörðum ; menn sökkva niður f ánægju með vesaldóm sinn,
og ofurgefa sig hugsunarlausu ábyggjuleysi fyrir ókomna tím-
auum. Hversu má ekki þessi kynslóð, sem fallin er ofan f
kveifarskap og naulnarlyst, skammast sín, þegar hún ber sig
saman við forfeður sína, hina fornu Norðmenn sem með tápi,
alvöru og þreki náðu þeirri heilbrigðis og sjálfstæðis lilfinningu,
að þeir aldrei lutu harðstjórn og kúgun. Sumir treysta því að
lögþingið muni gjöra eitthvað til að koma á reglu og velmeg-
un meðal Færeyinga. En ekki ber enn þá neitt á því; heldur
eykst armóðurinn og sveitarþýngslin ár frá ári».
í öðru bl. «Dimmalættings» af 14. sept. stendur duglega samin
grein til svars upp á þessa, og með þvf vér ætlum hana öllu
skynsamari í sjálfri sér, og fróðlegri fyrir íslendinga en hina,
skulum vér lilfæra útdrátt úr henni. Fyrst tekur höf. fram að
ritari hins bréfsins sé frá Suðurey, og lýsi því ekki ástandi
Færeyinga nema þar, enda sé frásögnin bogin samt. Meðan
konungsverzlunin stóð á eyjunum, bafi enginn fiskur verið
lagður inn í verzlun frá Suðurey, heldur álu eyjarskeggjar
sjálfir upp það sem þá afiaðist; nú sé aptur útlluttur fiskur
frá nefndri ey, er nemi frá 1 til 2 hundruð þúsund króna.
Hvort eyðsla á innfluttu vörunum á þeirri ey eða öðrum hafi
stígið að sama skapi og arðurinn, segir höf. sé erfitt að segja,
en hitt sé víst, að því hægra sem verði að afla nauðsynjanna,
því meir aukizt jafnan þarfir ‘ og eyðsla ; frjálsa verzlun megi
misbrúka eins og öll önnur gæði, en þrátt fyrir það, sé óþarfi
að fara að sanna, að án hennar komizt ekkert mannlegt félag
áleiðis lil sjálfsmenningar. Ilann neitar þvf og sem bréfið
segir, að verðið á útlendn vörunnm hafi hækkað, því þegar
brennivínið sé undanskilið, græði kaupmenn nú minna á öllum
innfluttnm vörum en áður. Og hvað útfluttu vörurnar snertir,
séu þær borgaðar svo hátt að Kaupmenn hafi skaða en ekki
ábata af þeim. «Frlverzlunin hér á eyjunum er enn ekki eldri
en 22 ára, og þótt henni hafi á vissum stöðum fylgt sú afleið-
ing, að fýsnin til nautnar hafi orðið sterkari en fýsnin til ábat-
ans, þá þarf vart að efa, að félaginu hafi s'ðan stór-
um farið fram». Höf. efast ekki um að ofdrykkja á Suðurey
kunni að valda meiri framfarahnekki þar en á hinum eyjunum,
með því salan á brennivlni sé enn ótakmörkuð á Suðurey, en á
tvennan hátt hafi kaupmenn takmarkað hana á hinum eyjuoum,
fyrst með því, að binda útsölu á brennivíni cingöngu við þórs-
höfn og Vt>g á norðureyjum, og f annan stað með þvf, að af
taka smáskamtasölu á brennivfni á þessum stöðum. J>ó efazt
höf. ekki um að kaupmennirnir á Suðurey muni innan skams
vinnast til að gjöra sömn takmörkun þar. Hvað lánsverzlun-
ina snertir, játar höf. að hana sé auðvelt að vanbrúka á báðar
hliðar, t. a. m. þegar kaupmenn gynna bændur með rífum
lánnm til að veðsetja sér jarðir þeirra f þvf skyni að festa þá
við sig upp frá þvf sem skiptamenn og skuldunauta, eða þegar
bændur nota lánstraustið á þann hátt, að þeir fyrst gabba einn
kaupmann meðan uokkuð gengur, síðan annan, og svo koll ef
kolli. Við þvllíkt háttalag deyr og drafnar allur dugur og
drengskapur f viðskiptum. Hðf. neitar þvl, að keppni kaup-
manna muni vera of Iftil en samtök þeirra of mikil; aptur
hyggur hann að verzlunin á eyjunum fari allt of mikið á víð og
dreif og að samkomulag kaupmanna sé mikils til of lítið ; því
— segir hann — að sama skapi sem verzlun er meiri á ein-
stökum slöðum, að sama skapi æiti úlsöluverðið að lækka; á
slíkum stöðum er og hægra að hafa eptirlit eptir vöruvöndun
og vörugæðum. En þar sem einstakir verzlunarmenn kaupa
og selja hver í sinni bygð, þar geta þeir miklu fremur «prang-
að» og þar á sér mikið minna vöru-eptirlit stað, með því þeir
er þannig verzla, eru optast annara menn og láta sér þvf
minna skipta gæðin á vörunni en vextina, þvf af þeim fái þeir
aukarentur en ekki af gæðunum. Þvf næst fer þessi skynsami
höfundur að tala um eyjaskeggja i öðrum greinum. Uann
játar að visu að skattar hafi drjúgum aukizt á cyjunum sfðan
hinar nýju réttarbætur byrjuðu þar, verzlunarlögin 1856, fá-
tækrareglugjörð 1854, og sveitalög 1873, en hann sýnir, að
efnahagur og nálega öll menning hefir eflst þar að sama skapi
eða fremur; hið leiða ölmusubetl hefir alveg hætt (enáðurlifðu
þar allir öreigar á betli); konur og karlar halda sig miklu betur
að vistum og klæðum ; og mentunin þá? Áður var enginn skóli
á Færeyjum og börnum var ekki annað kent en kristinndóm-
urinn einn (á dönsku); uú eru barnaskólar á hverri ey, áður
kostuðu slíkir skólar ekkert, þvl þeir voru ekki til, nú eru þeir
til og kosta mikið fé, en hvort — spyr höf. — er ábatameira?
Þá voru heldur engir vegaskattar, nú liggur vegabótargjald á
hverjum bónda. Reyndar hefir einn og annar eldri manna
heyrzt segja: oþessar vegabætur eru óþarfi, því eg er ekki of
góður að rölta sömu slóðina, sem hann faðir minn sæll gekk
um slna daga og þurfti sjaldan að styðja hann, karlinn*, en
þó þykir nú fæstum efamál að vegabætur eyjanna feli f sér
einhverjar hinar beztu og mestu framafarir; eru nú komnir
góðir vegir milli flestra bæja og bygðarlaga á eyjunum, og
byrjað að leggja þjóðvegi. Þá telur höf. með beinum framför-
um hinn vaknanda áhuga á jarðrækt og útgræðslu, en bætir
þó við þeirrí athugaseind, að í þvf efni sé enn við ramman
reyp að draga, þar sern sé hleypidómar jarðeigenda. Um fiski-
veiðar landa sinna segir höfundurinn: «Áður fiskuðu hér allir
eingöngu á opnum skipum; þegar því komu ár og ár, er fisk-
ur lagðist frá og gekk eigi til venjulegra miða, fékkst engiun