Þjóðólfur - 11.12.1879, Blaðsíða 2

2
fuglar undir yorið. Inniluktir af ísum 264 daga; losnuðum,
sigldum 18. júlí. Fram hjá Austurhöfða, Beringssund hinn 20.
Leikurinn unninn. Norðausturleiðin sýnd möguleg. faðan
suður með Asíu tíl St. Lárenzvíkur; þvert yfir til Port Cla-
rence Amerikumegin. Aptur yfir til Konyan. Nákvæm rann-
sókn hafsbotnsins og tekin sýnishorn. Einkum merkileg
straumamót íshafsins og Kyrra-hafsins. Fórum að St. Lárenz-
ey, komum við á Beringsey; hér fengum vér fyrstu fréttir frá
Evrópu gegn um agent verzlunarfélagsins frá Alaska. Fundin
steind grind af kynlegu sædýri, Rhytina ntellari. Létum frá
eynni 19. ágúst. Góða ferð til hins 31; ofviðri; elding klauf
stórmersið, smá-meiddi nokkra menn. Lentura í Yokohama
hinn 2. septbr. kl. 10,30, e. m.; allt heilt. — Enginn látizt
alla ferðina.
«Vega» hin fyrsta, sem farið hefir þessa för. Nordenskjöld
kallar ferðina frá Evrópu til Asíu gegn um Beringssund vissa
og óhulta, með frekari kannan norðurhafanna. Frá Japan
til Lenu ekkert torleiði góðum farmönnum. Lena leiðir upp
til milli-Síberíu. Útlit til stórra verzlunarsamtaka».
Um prestssetor o. fl.
(Niðurlag). En þetta er nú hvorki sá eini nje lakasti ójöfn-
uður, sem kemur fram eða getur hugsast að komi fram við
þessi lán, sem á prestaköllunum hvíla. Ef uppgjafaprestur er
í brauðinu, þá er rétti hans mjög svo hallað, með því að taka
tiltölulegan hluta af lannum hans til afborgunar höfuðstóls
og vaxta. J>ví það liggur í augum uppi, að uppgjafaprestur-
inn, sem optast nær mun búa annarstaðar, en á prestsetrinu,
getur engan hag eða hagnaðarvon haft af því, þó það sé
endurbætt að húsum eða túnum og engjum, nema því að eins
að afgjald prestsetursins yrði hækkað jafnframt, en það væri
því verra fyrir sóknarprestinn sjálfan. Uppgjafapresturinn á þá
að borga úr sínum vasa (af launum sínum) til þess að eptir-
maður hans í brauðinu geti lagfært íveruhús sín, eða fram-
fært fleiri fénað á prestsetrinu, en sjálfur hefir hann ekkert
annað fyrir peninga sína en ánægjuna eða heiðurinn, eða
hvorttveggja, af því, líklega nauðugur fremur en viljugur, að
stuðla að annara gagni, án þess að gæta síns eigin. fetta
gæti orðið hálf hlægilegt, ef svo kæmi fyrir, sem vel er hugs-
anlegt, að prestur, sem gæfi upp prestsskap, hefði byggt vand-
að hús á prestsetrinu, er hann ætti sjálfur; hann skyldi vilja
selja það við burtför sína ; viðtakandi fengi lán úr landssjóði
( til að kaupa húsið, þar eð það álitist nauðsynlegt handa
prestssetrinu, móti því að borga höfuðstól og vöxtu af tekjum
brauðsins. Nú færi þá svo, að uppgjafapresturinn yrði að
taka tiltölulegan þátt, að sínum hluta í að borga landssjóðn-
um það hús, sem hann er einmitt að selja landssjóðnum. Eg
get ekki fundið neina rétta, því síður sanngjarna liugsun í
þessu. J>að má nú að vísu segja, að ósanngirni þessi, sem hér
er bent til, komi eigi fram á einstöku mönnum, að því leyti,
sem þeir, sem lánið taka, ættu að vita, hvaða gjöld þeir baka
sér með því, og þeir, sem sækja um brauðin meðan afborgun-
in hvílir á þeim, ganga vakandi að því, hverjar hinar sömu
tekjur embættisins eru. En samt sem áður verður það í öllu
falli ranglæti við prestastéttina yfir höfuð, þar það er rýrð í
tekjum hennar, og sýnist það vera alveg gagnssætt þeirri
hugsun, sem annars mun vera að ryðja sér til rúms hjá
þjóðinni, sem sé að nauðsynlegt sé, að rífka embættistekjur
prestanna en eigi rýra þær.
Fptir því, sem eg hefi nú tekið fram hér að framan,
eru prestsetrin í raun réttri eign landssjóðsins, og það er því
skylda að styðja í verkinu að því að þau verði sem að-
gengilegust, og afnot þeirra sem arðsömust, en dingja ekki
þeim kostnaði, sem þar af leiðir, á einstöku menn, eða eina
stétt. Mér virðist því það vera vafalaus skylda landssjóðsins,
sem eiganda, að leggja fram fé til þess að prestsetrunum fylgi
nægileg og sómasmleg hús, án þess að prestarnir sjálfir eða
réttara sagt prestaköllin beri kostnað þann, er það hefir í för
með sér. Víða munu nægileg heimahús fylgja prestsetrinu,
en óvíða fénaðarhús, svo mikil, er nokkurn veginn samsvari
fénaði þeim, sem það beri. Til þess að ráða bót á þessu
mundi að vísu þurfa æði mikið, en það er hvorttveggja, að
eigi þarf að leggja það til nema einu sinni (þar sem annars

nokkuð þarf að bæta við), því það er vitaskuld, að þegar hús-
in eru einu sinni komin, þá verður það skylda prestanna að
halda þeim við og svara þeim í gildu standi eða með fullu
álagi; eptir þessu eiga prófastar að ganga ríkt (ríkara en
hingað til) við úttektir prestakallanna, og gæta þannig vand-
lega réttar landssjóðsiqs; og að öðru leyti fylgja mörgnm
prestaköllum bæði peningar og ýmsir munir, dauðir og lifandi,
auk kúgildanna, og mætti verja þessu fylgifé til nauðsynlegra
húsa-auka; það yrði til talsverðs sparnaðar fyrir landssjóðinn,
og yfir höfuð notalegra fyrir prestana, að taka við því, halda
því við og skila því í húsum, heldur en annaðhvort í dauðu
skrani, sem smámsaman hlýtur að ganga úr leik, eða þá í
hestum og geldpeningi, sem prestsetrið vel má án vera. En
þar eð vonandi er, að atriði þetta lagist við landbúnaðarlögin
nýju, sem að líkindum koma fyrir á næsta alþingi, þá álít eg
að svo komnu ógjörning fyrir presta, að taka lán úr lands-
sjóði upp á tekjur prestakallanna til þess að byggja á þeim
hin nauðsynlegu hús, sem eigandinn er sjálfur skyldur að
leggja til.
Öðru máli er að skipta með að taka lán til að endur-
bæta tún, engjar, varplönd og annað þvílíkt, á prestsetrunum.
Að vísu er það skylda landssjóðsins, að styrkja til þess eptir
ftrasta megni; en þar eð slíkar endurbætur verða fljótt arð-
berandi, og auka þar með tekjur brauðanna, þá er sanngjarnt
að prestaköllin borgi þann kostnað að mestu leyti. Mér virð-
ist það væri nærri sanngirni, að þar, sem mikilvægar jarða-
bætur þyrfti að gjörast, svo sem túnasléttun, framskurð mýra,
vatnsveitingar og máske endurbót varplanda, þar legði lands-
sjóðurinn fé til, eptir því sem þurfa þætti, rentulaust í 5 til
10 ára tíma eptir málavöxtum. Að þeim tíma liðnum ætti
arðurinn að koma fram, og þá fyrst ætti afborgunin að byrja.
Lánið ætti sjálfsagt alltaf að vera rentulaust. J>egar lánið
væri borgað að fullu, þá skyldi meta brauðið að nýju, og þá
gæti vel svo farið, að brauðið þyldi að missa til annars tekju-
minna brauðs, sem bætt er upp af landssjóði, einhverja vissa
tekjuupphæð. Við það þyrfti minna tillag af landssjóðnum til
rýrari brauðanna, og þannig fengi hann þá aptur leiguna af
hinu fyrra láni sínu, jafnvel margfaldaða, þá er fram líða
stundir, og hefði svo í raun réttri engu fö til kostað.
Með þessum tillögum kemur mér ekki til hugar að ætl-
ast til, að húsagjörðir og lán til jarðabóta á prestssetrum geti
almennt fengist á stuttum tíma. Endurbót húsanna ætti að
framfara smámsaman við prestaskipti, og lánin yrðu einnig
að veitast smámsaman, eptir ásigkomulagi prestakallanna og
efnahag landssjóðsins. Umboðsstjórnin ætti að hafa nákvæmt
eptirlit með því að lánunum væri væri vel og haganlega varið
og þau ekki veitt nema því að eins að vissa væri fyrir því að
verkið yrði fullgjört.
Mér þótti það skylt, að hreifa þessu máli, af því það
stendur í nánu sambandi við hið svo nefnda «presta- og
prestakallamál* og treysti eg því, að einhverjir af þeim sem
til þessa eru betur færir, láti álit sitt í ljósi blöðunum um
það og bendi á hugsunarvillur þær, er kunna að vera í
þessum tillögum mínum. P.
Hin nýja tríraddaða sáhnabók Péturs sái. Gub-
jolinsens hefir fengið snotran dóm lrjá norsku blaði í
Chicago, sem „Norden“ heitir, af ritstjóranum sjálfum,
sem Hallvard Hande heitir og er söngfróður rnaður.
Um íslenzku sálmalögin segir hann: „Einkenni þeirra er,
yfir höfuð að tala, hjartnæmi, eðlilegt fjör og Iiátiðleg-
ur alvarleikur, og pað yrði áhati fyrir vorar kirkjur,
ef vér lærðum pau og tileinkuðum oss“. Hann getur
hinnar fyrri sálmahókar liöfundarins (frá 1861) og pess
lofs, sem hún fókk í Jjjóðverzku söngfræðistimariti; einn-
ig nefnir hann aldavin og ráðgjafa Guðjolmsens, pró-
fessor Bergreen í Khöfn. Ilann óskar Islendingum í
Ameriku sérstaklega til lukku með hókina. Form lag-
anna segir hann sé víðast hvar „einkar heppilegt“, ein-
ungis varar hann við að leggja of míkla áherzlu á fer-
möt endanótnanna, svo „hin jafna takthreifing ekki trufl-