Þjóðólfur - 10.01.1880, Blaðsíða 2

10
bak einhverju hinu bezta ári, góðviðrisári, aflaári, heynýting-
arári. þ<5 varð grasvöxtur víða mjög lítill, enda sumarið mjög
stirt í fáeinum sýslum, helzt eystra, og heilsufar manna ekki háska-
laust. Skæð lnngnabólga gekk yfir flest héruð og leiddi flölda
fólks heim. 1 fólksflesta prestakalli landsins, Beykjavík, dóu
alls á árinu 79 manns (þar af 16 utan sóknar) en 47 1878.
Verzlunin var rýr og óhagfeld, en góðar tilraunir voru gjörð-
ar til að koma á betri vöruvöndun. Skotar (Slimon) keyptu
hér þetta ár fyrir nál. 150 þús. krónur, og varð það stór
hjálp í peningaeklunni.
Hinn fyrsti kjörtími vors löggjöfarþings endaði með al-
þingi þessa árs friðsamlega og farsællega, og þótt ár þetta
verði ekki kent við neinar sérlegar réttarbætur, hefir þó bæði
menntunar- og atvinnumálum landsins miðað sýnilega áfram.
Næst fullum landsréttindum eru og þessi mál vor mestu lífs-
mál.
•Elsklegu landsmenn! Nýtt ár er byrjað; hnýtum hönd-
ur saman á nýbyrjaðri braut. Vorir gömlu, góðu stríðsmenn
hnýga óðum á orustuvelli tímans; blessum þeirra minningu
og huggum oss við að verk þeirra lifi, og höfum vakandi ept-
irlit á hinum ungu; gleðjumst af þeirra framfarahug, en fylgj-
um þeirn þvi að eins að þeir séu sannir oghreinir. Hið
helzta allsherjar-verk, sem fyrir liggur, eru nýjar kosning-
ar til alþingis. Neytum nú vorra kosningarréttinda, sem
viturri þjóð sæmir. Kjósum bæði samvizkusamlega og hyggi-
lega. Gefum þeim einum sæti á löggjafarþingi voru, sem
reyndír eru að drengskap og hyggindum og helzt kunnir sem
framfaramenn. Menntun og atvinnukjör landsmanna eru, að
vorri ætlun, þau mál, sem næst standa hinum nýja kjörtíma.
Mjög hefir verið fundið að, hve iauslega þingmál séu undir-
búin í héruðum, sem aptur valdi þinginu ókljúfandi erfiðleika;
einnig er fundið að, hve lítið beri enn á framförum almonn-
ings í sveitar- og sýslustjórn — þrátt fyrir réttarbót hinna
nýju sveitarstjórnarlaga ; svo virðist yfir höfuð að tala, sem
þjóðin og þingið hafi verið fljótari að skilja og tileinka sér
stjórnarskrána, en binum einstöku hreppum að skilja og hag-
nýta það forræði, sem þeim var gefið. fetta allt virðist oss
vel skiljanlegt. Á þingi sitja vorir vitrustu menn, ásamt
landshöfðingjannm, sem sjálfur er helzti höfundur stjórnar-
skrárinnar. J>ar hefur því lent í samvinnu og lagst á eitt
viðleitni beggja aðila, þirigs og stjórnar, og allt farið laglega
úr hendi. Áptur heima í héruðum voru þeim fengin ný lög og
landsstjórn í hendur, sem öllu voru óvariir og þjóðfélagið hafði
enga stjórnlega menntun veitt. þetta tökum vér fram til
þess að benda á þá miklu nauðsyn, sem nú liggur fyrir, sem
er, að efla betur allsherjar-menntun alþýðunnar. Hvert vit
er það, að sleppa löggjöf og landstjórn í hendur manna, sem
ekki hefir verið kennt að skrifa nafn sitt og aldrei hafa séð
stjórnarskrá landsins? í frjálsu landi á hver einasti borgari
að verða menntaður maður, annars snýst frelsið í hefndargjöf
eða verður meiningarlaust. Með þeirri ósk, að frelsi og upp-
lýsing megi vaxa jöfnum höndum á komanda tíma, viljum vér
öruggir byrja hið nýja ár!
Um mnrkað á í'é.
Á hinum síðustu 20 til 30 árum hefur það mikið farið
í vöxt að reka til kaupstaðanna og að sjónum hinn mesta
íjölda af óráðstöfuðu fé, jafnvel úr fjarlægum héruðum, t. a. m.
Skaftafellssýslu. þ>að er eðlilegt að sala á þessum mikla fjölda,
sem kémur til Gullbringusýslu og Reykavíkur úr öllum álfum,
gangi ýmislega, því þó þörfin þar sé mikil og margur munnur-
inn, er þó við því að búast, að einhvern tíma verði nóg boð-
ið, og að þegar margir eru jafn snemma að bjóða og þörfin
orðin lítil eða engin, að kaupendur noti hinn hentuga tíma og
kaupi það eina og með því verði, sem þeim bezt líkar. Sjávar-
menn og kaupmenn vita það jafn vel og vér sveitabændurnir,
að þegar vérerum komnir til þeírra með fjárrekstra vora langar
leiðir að, eigum vér eigi annars úrkosti að losa oss við féð á
einhveru hátt, og hver getur þá ætlast til að þeir kaupi það
dýru verði, sem hægt er að fá með góðu; slíku bróðerni
ætti enginn að búast við í verzlunar sökum, og þó verðnr eigi
annað séð, en að vór gjörum það þrátt fyrir margra ára sorg-
jega reinslu um hið gagnstæða. jþað er hörmulegt að heyra
sögurnar af sumum rekstrunum suður, bæði í fyrra, hitt ið
fyrra og í baust. Veturgamlar kindur hafa verið seldar fyrir
3 til 4 kr. og allir kvarta um að fjársalan nái engri átt; og
<-pegar menn gæta þess, að hin sömu haustin, sem veturgam-
alt fé hefur verið selt fyrir 3 til 4 kr. syðra, hefur það eigi ■£»
verið falt hér í sveitunum fyrir minna en 6 kr. og 1 vetrar
sauðir jafnvel ekki minna en 7 til 8 kr, þá er eigi gott að
sjá í hverjum tilgangi lagt er í langferðir og miklum tíma og
tilkoztnaði varið til slíkrar verzlunar. Svarið mun verða, að
kaupendur vanti í sveitunum og er nokkuð satt í því, þó mér
þyki líklegt að kaupendur fengjust að mörgu af hinu únga fé
sem suður er rekið, væri það boðið hér með því verði sem
það selst fyrir syðra, og er það auðséður hagnaður. En það
játa eg þó, að alt það fé, sem rekið er úr sveitunum mundi,
eigi seljast þar með nokkurn vegin verði, því margir þurfa
að selja, bæði hjú vegna fóðurskorts og bændur vegna
skulda. pað væri líka hin mesta fásinna, að ætla sér að
hefta alla fjársölu, því hún er að mínu áliti jafn nauðsynleg
sjávar- sem sveita mönnum, og vildi eg eigi í neinu spilla þár
góðu samkomulagi og viðskiptum, heldur öllu fremur tryggja
þau. En fyrirkomulag það, sem uú er, getur tæplega þrifist
til lengdar, því viðskiptin sínast svoi öfug, sem mest má verða.
jþað mega varla heita viðskipti, þar sem báðir viðkomendur
ekki hafa frjálsar hendur, en þetta er ekki með fjársölu vora.
það er sárt til þess að vita, að menn, stundum í illu veðri
og færð, eru að hrekjast nes af nesi og úr einum staðnum í
annann, til þess að leita upp kaupendur að kindum þeim, er
menn hafa í blindni anað með ólofaðar í fjarlægar sveitir,
Sképnurnar eru slæptar og húngraðar, líða tíðum óhæfilega
illa meðferð, horast daglega á hrakningi þessum, en líta þó
jafnvel verr út en þær eru að reyna, svo að menn, sem, ef til
vill, vildu gefa sanngjarnlega fyrir þær, þora ekki að bjóða
eins og vert er. £>að er sárgrætilegt að vita til þess, að vér
skulum þannig fleygja útúr búum vorum hiuum bezta kjarna
þeirra, opt með hálfvirði, opt að nauðsynjalausu, ætíð með
miklum kostnaði og fyrirhöfn, og optast til þess að ná aptur
í einhvern óþarfan eða til að kvitta skuldir, sem óþarfinn hef-
ur hleypt oss í. J>etta sjá líka margir, og því hafa menn fund-
ið uppá ýmsu til þess að hrynda þessu í lag. Mig minnir þjóð-
hátíðar árið, þegar allt átti að verða nýtt með nýum 1000
árum, að Arnesingar gjörðu samtök um markaði innan sýslu.
J>etta lofsverða fyrirtæki féll þó um sjálft sig, óefað sumpart
af því, að önnur héröð ekki voru samtaka , en þó að minni
ætlun einkum vegna fyrirkomulagsins. J>á vildi svo að segja
hver sveit hafa sinr. markað, því allir þóttust jafnt koronir að
hægðinni og hagsmununum, og svo ætla eg að verðið hafi
verið sett of hátt, einkum þegar litið til þess, að nóg var á
boðstólum syðra annarstaðar frá. Mér þykir engin von að
fjárkaupamenn vilji sækja slika smámarkaði, því þeir eru í
alla staði óaðgengilegri, en ef hver sýsla hefði einn markað. |>ó
Rángárvalla- Árnes- og Borgarfjarðarsýslur hefðu sinn mark-
aðinn hver, væri flestum sýslubúum hægt að komast á dag með
rekstur sinn til markaðar, væri markaðarinn á hentugum stað;
annað ráð til þess að bæta fjárverzlunina tóku Árnesingar í
voreðleið og ætluðu þá að fá til Hafnarfjarðar skip frá Skot- j
landi, sem keypti vissa tölu sauða með vissu verði, en þettay^w'
fórst líka fyrir sem vonlegt var, því varla syndist til þese ætl-
anda að útlendir menn, sem eigi þekkja oss að neinu, geti
ráðist í slíkt eptir lauslegmu tilmælum vorum, en lausleg
tilmæli kalla eg þetta, hafi eigi verið sett tryggjandi ábyrð,
en það mun engum hafa komið til hugar. En þó þessar
tilrauuir Árnesinga hafi misheppnast, eru þær engu að síður
lofsverðar. J>ær sýna þó að menn finna gallana og una illa
ólaginu. Menn geta og lært af tilraunum þeirra, hvernig
markaðir eiga ekki að vera, og þá er hægra að finna rétta
veginn, þegar maður þekkir villigöturnar. Eg get ekki neit-
að því, að mér finnst það skoðun margra í verzlunarefnum, að
vilja gjöra meira en losast við kúgun þá, sem svo lengi hcfir
á oss legið og liggur enn tilfinnanlega, þrátt fyrir allt verzl-
unarfrelsi á pappírnum; þegar menn því eru að leitast við að
losa um okið, hafai þeir það jafnframt í huga, að ná
hinu sama tangarhaldi á öðrum, sem þeir svo lengi hafa liaft
á oss, En þetta er of stór hugur og engin sanngirni og svo