Þjóðólfur - 20.01.1883, Qupperneq 2

6
Já, þú vanst allan dag fram á dimmustu
nótt,
unz þér dauðinn hreif verkið úr hönd.
Æ farðu þá vel og í friði! Sof rótt,
og friður sé með þinni önd!
Hordauði og hestakjöts-
nautn.
fað er alkunnugt, að á næstl. vori átti
sjer stað töluverðr hordauði á búfénaði,
og munu flestir vera þeirrar meiningar,
að ofdjarfri ásetning sje um að kenna,
jafnframt vorharðindunum ; hefir nokk-
uð verið ritað um það, og lagt niðr
fyrir mönnum, hve óskynsamlegt
sje að voga fénaði sínum svo framvegis.
þ>etta er að vísu þarflegt, og má vera
að sumir er það heyra eða lesa vilji
færa sjer bendingarnar í nyt; en mörg-
um skilst ekki að það sé mögulegt að
fara eptir þeim undir sínum kringum-
stæðum. Hygg eg og að fátt, er ritað
hefir verið um þetta mál, hafi nógu
sannfærandi sýnt fram á, hverjar helztu
orsakir sé til þess, að menn setja svo
óskynsamlega á heyafla sinn á haust-
in. Jeg býst ekki við að gjöra það
heldur; en jeg vil benda á eitt atriði,
sem ég hygg að hafi ekki svo litla
þýðing í þessu falli, það er óbeitin á
hestakjötsnautninni.
Víðast þar sem ég þekki til hjer
vestan og sunnan lands, þykir vel afl-
að og ásett, ef hey eru til fyrir naut-
fje og sauðfé vetrarlangt, en hestunum
er ekkert ætlað; þeir eiga að lifa á
moðum ef jörðin bregzt. Ef illa heyj-
ast, er optast slátrað nokkru af þeim
fjenaði, sem hey er ætlað, en af hest-
unum er ekki slátrað nema tannleys-
ingjum, enda verður kjöt þeirra varla
notað, nema þá handa skepnum. Eng-
inn sem vill heita heiðarlegur maður,
dirfist að leggja sjer það til munns, því
þá er hann „hrossakjötsæta“, en það
er, eins og kunnugt er, ið mesta óvirð-
ingarnafn. þ>ess vegna er engu folaldi
eða trippi slátrað, en allt látið eiga sig
þangað til á harðnar; þá er farið að
„líkna“ því rýrasta af hrossunum, og
svo fleirum og fleirum, þar til öll hross-
in eru orðin svo rýr, að þau þurfa líkn-
ar við, ef hagana brestur eða illa viðr-
ar; verður þá að draga fóðrið við hinn
fjenaðinn; geldast þá kýrnar, og við
það rýrnar björg í búi ; gemlingarnir
og ærnar horast, svo hvorttveggja verð-
ur vonarpeningur, og opt drepst, og
missist undan; hefir þó verið tekið fóð-
urlán, en allt um seinan. En veslings
hrossin eru þá ekki betur á sig kom-
in. Að þau verði horuð á vorin, er ár-
leg venja, en þegar svona vill til, verða
sum reisa, en in rýrustu drepast. Af
því þau voru ekki etin um haustið í full-
um holdum—eins og lömb þau og kálf-
ar, er fóður vantaði handa—hafa þau
nú etið upp heyin, horað og drepið
sauðfjeð, gelt og horað kýrnar, eyði-
lagt sumargagnið af kúm og ám að
miklu leyti, skilið bóndanum eptir skuld-
ir fyrir matbjörg og hey—-og svo fall-
ið. Allt þetta getur leitt af hjátrúar-
fordómi þeim, er hamlar mönnum frá
að neyta hestakjötsins, sem annarrar
hollrar og nærandi fæðu; því væri það
almennt notað, myndi trippunnm vera
slátrað á haustin, ekki síður en öðrum
fénaði, heldur fremur, með því það er
inn eini vissi vegur til að færa sjer
þau í nyt; því salan, inn annar vegur,
bregzt opt, og er undir atvikum kom-
in, eins og reynslan hefir sýnt. þ>á
fyrst mætti vænta að hrossauppeldi
borgaði sig, er þeim væri ætlað fóður
á vetrum svo þau aldrei yrði mjög
mögur, væri notuð rjettilega til vinnu,
þau sem til þess þyrfti, og þau sem
þá væri aflögu, seld þegar kaupandi
byðist, en að öðrum kosti slátrað til
manneldis.
þ>ó hestakjötsnautnin hafi lengi verið
í fyrirlitningu hér á landi, sýnir þó saga
hennar, að kjötið sjálft er engan veg-
inn skuld í því. það verðskuldar miklu
fremur álit, enda var það „ypparsti
réttur á borðum í blótveizlum“ forfeðra
vorra, og mun fyrst hafa komizt í fyr-
irlitning þegar nautn þess var með lög-
um aftekin, til að hindra blótin og ina
fornu heiðnu trúarsiðu. Var þá eng-
um leyfilegt að neyta þess, og sem
katólskum trúarsið mun þessu hafa verið
veitt eptirtekt, og engum verið vært
er útaf vildi breyta; og enn eymir ept-
ir af þessu hjá nútíðarmönnum, eins og
fleíru ósæmi frá katólslcunni, sem loðir
við í hugsunarhættinum mann fram af
manni. J>ó hefir nú á síðari tímum
fátæklingum liðizt að hafa hestakjöt um
hönd og neyta þess, er þeir hafa neyðzt
til þess, en þar fyrir mátt þola fyrir-
litning. Eitt, sem hefir rýrt álit hesta-
kjötsnautnarinnar, er, að flestir sem á
seinni tíð hafa notað það, hafa verið
sóðar; en hjá slíkum verðr allt að ó-
dámi; þvi er um kennt, að það er
álitið að hafa óþægilega lykt í för með
sjer; en ekki lyktar sjófang betur hjá
sóðunum.
Jeg hef því miður ekki eigin reynslu
fyrir mér um ágæti hestajcjötsins, en
hef stuðzt við framburð annara, og vil
jeg enn bæta hjer við nokkru, er jeg
hef heyrt um það og tekið eptir á
öðrum. Kjöt af fullorðnum hestum
hefir verið meðhöndlað eins og nauta-
kjöt vanal., og bæði reykt og saltað
ekki þekkzt frá nautakjöti, og þannig
verið borðað með beztu lyst af þeim,
er eigi vissu af því. Kjöt af ungum
hrossum er álitið betra en at bolum
og gömlum kúm. Folaldakjöt er álitið
ið mesta sælgæti, líkt og af alikálf-
um. Fólk, sem elst upp á hestakjöti
og lengi venst við það, er optast heilsu-
gott. Ráðdeildarsamir þrifnaðarmenn,
sem hafa tekið fyrir að nota hestakjöt
til heimilins, hafa fljótt grætt fje; því
opt má fá sláturhesta ódýrri en aðra
matvöru. Undra má að menn skuli
sitja í kaupstaðarskuldakösinni ár frá
ári og lifa á næstum óbættu korni all-
an vetrinn, en setja stórar hjarðir feitra
stóðhrossa á spil, og missa svo opt bæði
þau og annan pening sinn. Færu helztu
bændur og hirðumenn nokkrir í hverri
sveit að nota hestakjötið, myndi brátt
komast lögun á þetta. Nógu lengi
hefir katólsku-tízka þessi átt þátt i
vanþrifum vorum, og er nú mál komið
til að afstýra því.—Jeg man ekki betur
en að hestakjöt seldist við hærra verði
en islenzkt sauðakjöt í Kaupmannahöfn
í hitt-ið-fyrra, og sýnir það, að þar er
hestakjötið ekki í fyrirlitning. En með-
ferð sú, er kaupmenn hafa vanalega á
sauðakjötinu, er heldur ekki álitleg.
Æskilegt væri að þeir, sem reynt hafa
hestakjöt til manneldis, vildu gefa ná-
kvæma upplýsingu um ina haganleg-
ustu meðferð á því.
21. dag 12. mánaðar 1882.
Björn Björnsson.
Frá útlöndum.
17. þ. m. kom skip til Carl Franz
Siemsens verzlunar. Með því bárust
blöð fram í byrjun þ. m.
Gfambetta tláinn.
í byrjun þ. m. andist inn nafnkunni
stjórnvitringr Frakka Leon Gambetta
eftir skammvinna legu. J>eim, sem
vilja ryfja upp fyrir sér aðalæfiatriði
þessa merkismanns, getum vér vísað
til æfiágrips hans í „ J>jóðvinafélagsalma-
iiakinu11 fyiir þetta ár.
Arabi passja.
Dómr var genginn í málinu gegn
Aarabí og öðrum helztu uppreistar-
mönnunum egypzku. Sumir voru sýkn-
aðir, sumum voru sakir upp gefnar; en
Arabí og nokkrir aðrir höfuðmenn upp-
reistarinnar voru dœmdir i útlegð ; átti
að flytja þá á gufuskipi til Ceylon og
þar áttu þeir að hafast við; þeir mega
fara með alt sitt skuldalið, og hver þeirra
um sig fær 30 pund sterling (540 kr.)
til viðrværis sér um mánuðinn.
í Baiularíkjunum
í Vestrheimi voru þingkosningar af
staðnar; sérvaldssinnar (democrats) báru
hærra hlut, svo að frá 4. marz þ. á.
stýra þeir meiri hlut atkvæða í báðum
málstofum á bandaþingirm. Til forseta er
mikið rœtt um að Ben. Butler hers-
höfðingi sé líklegr. Hann hefir ýmist
fylt flokk bandavalds-sinna (republicans),
en hefir nú enn af nýju ekið seglum
eftir vindi og gengið í lið með sérvalds-
sinnum. Butler er ötull og ótrauðr og
hefir jafnan verið mikill atkvæðamaðr;
en misyndis-orð fer af honum löngum
bæði með fébrögð og fleira.
YoðaTÖxtr í Bín.
í f. m. kom feikna-vöxtr 1 Rínfljót-
ið og margar ár, er i það renna; flóði
áin yfir bakka sina og gjörði víða mik-
ið tjón.
Krapotkin fursti í fangelsi.
Inn rússneski fursti Krapotkin, er lengi