Þjóðólfur - 25.04.1883, Page 1

tJÓDÓLFR.
XXXY. árg. Reykjavík, miðvikudaginn 25. april 1883. 18.
Frá útlöndum.
Noregr.
[Ráðgjafarnir verða allir kærðir fyrir ríkisrétti.
TJtlit fyrir að skríði til skarar milli þings og
stjórnar.—Stjórnin halloka.—Hvað það þýðir,
að hafa ábyrgðarlög.—]
Samkvæmt stjórnarskrá Norðmanna
er á hverju þingi nefnd valin til að
rannsaka fundabók (prótókoll) ríkis-
ráðsins; en i henni er skýrt frá öllum
þeim málum, er ráðgjafar bera upp
fyrir konungi, tillögum ráðgjafanna o.
s. frv. En eftir ábyrgðarlögum Norð-
manna má krefja ráðgjafana ábyrgðar,
eigi að eins fyrir brot á stjórnarskránni,
heldr og fyrir það, _að ráða konungi
þau ráð, er bersýnilega sé skaðvænleg
velferð landsins. Nú skal nefnd sú, er
kosin er til að rannsaka „_prótókollinn“
(prótókolls-nefndin), rannsaka tillögur
ráðgjafanna og gjöra tillögur um til
óðalsþingsins (neðri deildar stórþings-
ins), hvort ástæða sé til, að gjöra á-
byrgð gildandi á hönd ráðgjöfum kon-
ungs eða ekki. Nú í ár réð meiri
hluti nefndarinnar (bankastjóri SvercLrup,
rektor Steen, yfirdómsmálflytjandi 0.
Blehr, bæjarlæknir Sparre frá Björgvin
og bœndrnir Glerstad og Rejerson) þing-
inu til, að hefja ákæru fyrir ríkisrétti
gegn ráðaneyti konungs. (Minni hlut-
inn: einn amtmaðr, einn fógeti og einn
iðnaðarskólastjóri, réðu frá ákæru). Af
þeim fjölda mála, er fult efni hefðu
getað gefið til ákæru, kaus nefndin að
eins þrjú til kæruefnis. Fyrsta kæru-
efni var, að ráðaneytið hefði ráðið kon-
ungi frá að staðfesta lög stórþingsins
1880 um aðgang ráðgjafanna á fundi
stórþingsins; stórþingið hafði þrívegis
samþykt þessi lög, og áttu þau því
lagagildi að ná, hvort sem konungr
vildi eða ekki. petta ráð telr þingið
hafa verið til svo bersýnilegs tjóns fyrir
landið, að það eigi að valda ráðaneyti
ábyrgðar. þó er einn ráðgjafanna
(Johansen) undan skilinn, því að hann
bókaði ágreinings-atkvæði i prótókoll-
inn, og réði konungi til staðfestingar.
Annað kæruefni var, að ráðaneytið
hefði ráðið konungi til, að synja stað-
festingar lögum um fjdrveitingar ; en
þetta er stjórnarskrárbrot, því að kon-
ungr hefir ekkert synjunarvald (ekki
einu sinni frestandi) í fjármálum.
þriðja kærumál var, að ráðgjafar
hefðu eigi aftrað konungi frá, að brjóta
stjórnarskrána með því, að hann dróg
út eina grein úr lögum, er þingið hafði
samþykt, og synjaði henni staðfest-
ingar, en samþykkti lögin að öðru leyti.
Konungr getrnefnil. í Noregi (eins og
hjá oss) ekki breytt lögum löggjafar-
þingsins, heldr annaðhvort staðfest þau
óbreytt eða synjað þeim staðfestingar.
Vér höfum nýlega í „J>jóðólfi“ get-
ið þess, hversu ríkisréttr Norðmanna
er samsettr, og má af því sjá, að eng-
inn efi getr á því leikið í ár, að ráð-
gjafarnir verði allir dómfelldir.
J>eir, sem veitt hafa eftirlit því, er
síðustu árin hefur fram farið í Noregi
(og frá því hafa þau blöð, Skuld og
síðan þjóðólfr, er vér höfum verið rit-
stjóri fyrir, skýrt greinilegar en önnur
ísl. blöð), geta nú séð af því, sem hér
er fram að koma, hverja þýðing það
hefir, að hafa nýtileg ábyrgðarlög1.
Einn gamall og mikilsvirðr vinstri
þingmaðr (Lindstnl) fór á fund kon-
ungs, til að setja honum fyrir sjónir, í
hvert óefni hér ræki, og bjóða honum
sáttaboð af þingsins hendi, þau er hann
gæti verið vel af sœmdr, nl. að kon-
ungr viki ráðherrum frá og féllist á
ný lög, er veitti ráðherrunum aðgang
að þingi, en þingið feldi niðr allar á-
kærur af sinni hendi og léti óútgjört
um neikvæðisvald konungs í stjórnar-
skrármálum. En mælt er að konungr
hafi tekið því máli þunglega, og vildi
setja þá kosti, er þingið gat eigi að
gengið. Var því talið víst, að óðal-
þingið mundi með stórmiklum atkvæða-
fjölda fallast á ákæru-tillöguna, og hitt
er víst talið, að enginn af lögþingis-
mönnum muni greiða atkvæði fyrir
sýknu ráðgjafanna; en lögþingismenn
hafa margfaldan atkvæðafjölda mót
hæstaréttardómendunum í ríkisrétti Nor-
egs.
Ameríka (Bandaríkin).
[V atnsflóðin. — Ógrleg tjón. — Amerískr andi
tjónbíðenda].
Eins og vér höfum áðr getið i útl.
fréttum eftir að síðasta póstskip kom,
geisuðu þá ógrleg vatnsflóð víða um
Ameríku í ám og elfum. Síðan (í
marz) jukust enn þessi flóð, og Missis-
sippi, sem áðr hafði eigi gjört tjón, tók
að vaxa ógrlega og lagði þorp og
bygðir í eyði. Er það tjón talið svo gífr-
legt, að það er metið í tugum (ef eigi
hundruðum) millíóna. Neyð fólksins,
sem mist hefir hús og heimili og þar
með oft aleigu sína og stendr alslaust
uppi á bersvæði, er sem nærri má
geta óumræðileg. Auðvitað er gjöfum
safnað og hjálp veitt, þó að eins með-
al Bandaríkjamanna sjálfra innbyrðis;
I) það verðr aldrei nógsamlega brýnt fyrir ís-
lendingum, að ihuga þetta mál vel. Gœti hávaði
þeirra haft gott af að lesa ritgjörð um þetta efni í
„ Andvara“ 1881.
enda er mikill auðr þar í landi og
hjálpsemin mikil. Einkennilegt er það
fyrir andann í fólkinu, að sumstaðar
þar, er hjálp hefir boðin verið frá ut-
anhéraðs- eða utanbœjarmönnum, hafa
inir nauðstöddu menn þó eigi viljað
þiggja hjálpina, beðið gefendr að hjálpa
heldr öðrum. í blíðu sem stríðu vill
Amerikumaðrinn helzt vera „self made
manu (hjálpa sér sjálfr).
England,
[Morðráð íra.—Sprengitilraunir,— Grein úr irsku
blaði].
Síðan morðingjarnir, sem handsam-
aðir voru í vetr, fóru að meðganga,
hefir komizt talsvert upp um skipulag
ins írska launvíga-félags, og margir
telja John Walsh, er nýlega náðist í
Havre á Frakklandi, höfuðmann í morð-
félaginu.
Gladstone hélt ræðu á dögunum í
parlamentinu þungorða til glæpafélag-
anna og spillvirkjanna írsku. Prentaði
„Times“ ræðuna og tók í sama streng-
inn. þessu svöruðu Feniarásinn hátt.
í vestrhlut Lundúna er parlaments-
húsið og þar hjá skrifstofur stjórnar-
innar. Kl. 9 að kvöldi þess 15. marz
heyrðist hvellr mikill í Westminster,
var brakið svo mikið, að heyrðist 4
mílur (enskar) út í frá. Alt komst í
uppnám. Parlamentshúsið hafði leikið
á reiðiskjálfi og var þegar slitið fundi;
slökkvitól og slökkvilið dreif að úr
öllum áttum. En er frá dróg mökk-
inn, sáu menn, að parlamentshúsið var
heilt, en stjórnarskrifstofa sú, er snýr
út að Carlesstreet og Ch. Dilke veitir
forstöðu, bar menjar mikilla skemda.
J>ar hafði verið kastað sprengikúlu
(dynamít-kúlu) í.ganginn og hafði hún
sprungið, sprengt loftið úr milli stofu
og fyrsta sals og sprengt annan vegg-
inn mikið til burtu. Hafði svo mikið
afl fylgt þessu, að t. d. stórir steinar
úr veggnum höfðu kastazt 50—60 fet
burt með þeim krafti, að þeir fóru í
gegn um þykkvan tígulsteinsmúr. í
allri grendinni var varla nokkur heil
rúða. Stakleg hepni mátti það heita,
að enginn maðr fékk nokkurt meiðsl,
þvi síðr bana, við þetta atvik. Hálfum
öðrum klukkutíma áðr, en þetta var,
fanst sprengikúla fylt dýnamíti, undir
glugganum í prentsmiðju „Times“, og
var logandi kveikiþráðr við kúluna; en
menn urðu hennar varir í tæka tíð, svo
að við henni varð séð í tíma.
Sem dœmi þess, hver glæfraráð in
írsku leynifélög bera fyrir brjósti, skal
hér setja lítinn kafla úr ritstjórnargrein úr
blaðimi „Irish Wörld“, sem kemr út í
New York og er aðalblað byltinga-
manna. Blaðið hvetr til, að mynda