Þjóðólfur - 26.05.1883, Blaðsíða 2

64
hafði fasta stofn-áherzlu, heldr lausa
kveðcmda-áherzlu (rhytmisk accent), er
fluttist fram og aftr eftir því sem at-
kvæðum orðs fjölgaði eða fækkaði í
beygingu. Forn-frakkneskan er móðir
þessarar áherzlu í ensku. Þegar það
mál var að myndast úr latinunni, rak
að inni almennu reynslu: að inar
veiku beygingar-endingar týndust; úr
t. a. m. dolórem varð dolour' (douleur),
úr pastórem pasteur', virtútem virtú,
civitátem cite', o. s. frv. Af þessari
myndun leiddi, i miklum hávaða nafna,
að áherzlari lenti á síðasta atkvæði; í
sögnum leiddu önnur rök fram enn
fastari og almennari áherzlu á síðasta
atkvæði. f>egar nú Frakkneskan
streymdi inn á England með Wilhjálmi
Bastarði, sló í þverstreymi milli suðr-
falls og norðrfalls. Teutonska máltil-
finningin vildi leggja sína áherzlu á
Frönskuna. Rómanska máltilfinningin
vildi fara eins með enskuna (Engilsax-
neskuna). Framan af báru Englend-
ingar fram ið nýja mál mjög svo með
þess eigin áherzlu: cite' varð citee'
fyrst, virtu' að virtue', pilgrima'ge
(—ádsje) hélt sér, o. s. fr. Enn með
timanum lét Teutonska áherzlutilfinn-
ingin taka til sín meira og meira, og
flutti frönsku áherzluna hægt og hægt
fram eftir orðinu, svo að í hávaða
tveggjaatkvæða nafna er hún komin á
fyrri samstöfu, og í fjölda af nöfnum,
er hafa fleiri samstöfur, hefir henni
orðið mjakað allt fram á þriðju sam-
stöfu. Tannig segja Englendingar nú
ci'ty, vir'tue, pil'grimage. Svo að
Teutonska þybbnin hefir orðið Róm-
önsku kvikunni þetta drjúgari, það er
til nafna kemr; enn í sögnum, þar sem
athafnarmeðvitundin liggr undir niðri,
hefir átakið orðið linara, og því er
það, að hávaði tveggja-atkvæða sagna
af rómanskri rót hafa áherzluna á síð-
ara atkvæði, enn þann dag í dag. Sé
sagnorðið myndað af mörgum atkvæð-
um, leikr á ýmsu.
Atkvæða-skifting Hjaltalíns er tekin
—enn þó afbökuð — eftir enskum stöf-
unarkverum, sem ganga f almúgaskól-
um. Höfundar þessarar skiftingar eru
eiginlega prentarar og setjarar; hún
er hvorki vitleg né hagfeld, hún er
biátt áfram hlægileg. í þessu efni er
enginn maðr, sem ensku- ritar, bundinn
við neitt lögmál, nema skynseminnar;
og hjátrúin, að menn eigi að sperrast
við, að láta samstöfu byrja á sam-
hljóðanda, styðst við ekkert nema ó-
vanan einn. Menn hafa enn ekki
komið sér niðr á föstum ýtarlegum
reglum um þetta atriði, enn menn
hafa komið sér niðr á grundvallarsetn-
ingunni, er miða skuli reglurnar við,
og hún er þannig: — fegar orðum er
skift í samstöfu, skal sú skifting
{syllabic division) falla, alt er við verðr
komið, saman við frumpartaliðun orðs-
ins (etymological division). þ>annig er
rangt að skrifa fa-ther fyrír fath-er,
ha-tred fyrir hat-red (orðið samsett af
hate og red, leitt af Engils. rœ'den =
fsl. -ræði í t. a. m. ill-ræði). Enn eg
felli ekki neinn stein á Hjaltalín fyrir
þetta; það væri harka og ónærgætni.
að ætlast til, að svo ófróðr gramma-
tikus gæti sagt nokkuð af viti um jafn
vafningssamt mál og samstöfuskifting
er í ensku.
Á blaðs. 17 fer Hjaltalín að skrafa
um sagnir. Eg get ekki kallað það
annað en málfræðilegan þjösnaskap, að
vísa 2. pers. eint. alveg burt úr málinu,
og ekki nóg með því, heldr byggja inn
í skarðið 2. pers. fleirtölu. f>etta er
sú fyrsta enska málmyndafræði, er
þannig fer með sagnir málsins. þ>essa
útbyggingu styðr grammatikus á því,
að 2. pers. eint. sagna finnist að eins
í fornmáli Englendinga „og Ritning-
unni“, enn rekki í almennu máli“—
það er að segja—málinu, sem hann er
að kenna. Telr ekki Möðruvalla rekt-
orinn bænir allra trúaðra til þess guð-
dóms, sem þeir trúa á, alment mál?
þ>ekkir hann nokkra bæn á ensku, er
þ é r i nokkra persónu Guðdómsins?
fekkir hann nokkurn enskan sálm,
enska prédikun, er þ é T i Guð, eða
nokkura persónu þrenningarinnar ? Nú
fer hér sem endra nær hjá Hjaltalín,
að ekki vill alt standast á. Á bls. 83
færir hann til þessi orð ritningarinnar:
„Dust thou art, and unto dust shalt
thou return11, enn myndirnar art og
shalt, sem eru 2. pers. sing. af sögn-
unum be og shall, finnast hvergi til-
færðár né skýrðar í bókinni! nýbyrj-
andi á að segja sér það sjálfr, einS
og svo margt annað, hvað þær eigi
að jarteikna. í sambandi við þenna
fíflaskap rektors stendr það, að eignar-
fornafn 2. persónu, thy og thine, er
ekki einu sinni nefnt á nafn í for-
nafnabeygingunni, og — svo sem sjálf-
sagt, fær ekki að vera með í orða-
safninu, af því, að „thou finst að eins
1 fornu máli og í Ritningunni11 — sem
auðsjáanlega á að vera svo illr sel-
skapr, að viss orð að minsta kosti,
sem þar finnast, tapi rétti til að vera
með í svo almennilegu fyrirfólksmáli,
sem Hjaltalín kennir. Skyldi nú nokk-
ur maðr trúa því, að þessi grammatik-
us, eftir þenna rækilega útrekstr orð-
anna af pessum útrekstrarástæðum.
skyldi prenta, á bls. 95, þrjú kvæðis-
vers—þau eru fögrustu tólf línurnar í
allri bókinni—eftir hvern, halda menn?
Engan annan enn Thomas Moore, sem
fæddr var 1780 og dó 1852, þar sem
ofan nefnt eignarfornafn, sem utan
ritningar á hvergi að finnast nema í
„fornu máli“, er fjórum sinnum upp
tekið ? !!!
f>að er auðséð, að Hjaltalin telr mál
ritningarinnar svo úrelt og ómerkilegt,
‘óalment’ að minsta kosti, að því sé
bezt skipað á bekk með ‘fornmáli ensku’
—hvað semþað á nú eiginlega að þýða—
svo loku sé fyrir skotið að lærisveinar
fari að hafa nokkra hjátrú um að það
sé girnilegt til fróðleiks. í>ó er biflían
á hverju heimili í Englandi, málið á
henni skilr hvert mannsbarn, engin bók
er jafnoft lesin og höfð handa á milli,
og á engri bók enskri er jafnklassiskt,
jafnfagrt mál. Enga betri bók gæti
Möðruvalla-forstjóri látið lærisveina sína
lesa, málsins vegna eins, að öllu öðru
sleptu. Hér er, satt að segja, að eins
um sérvizkulega ‘fyrirtekt’ að ræða eða
‘duttlung’. Orðið thou, með afleiðslun-
um thy og thine, er altítt að hafa við
í hávu og tignarlegu máli og riti. þess-
arra orða stað getr ekkert annað orð í
ensku tekið, þegar máli er beint að pet'
sónu guðdómsins. Eigi verðr það skáld
nefnt, eigi sá kirkjulegr ræðuskörungr,
né sá pokaprestr, nafn-greindr, frá önd-
verðu og alt fram á þenna dag, er ekki
hafi þessi orð við hvað eftir annað;
valin, ýmist af ásettu ráði, til að gefa
máli sínu tign, ýmist að sjálfsögðu, af
því ekkert annað orð á við. Hjaltalíns
útbolun á þeim úr málinu er skynlaus
bolaskapr.
Frá sagnabeygingunni flúði ég i
lestraræfingarnar í þeirri von, að það
sem brysti i myndafræðinni myndi máls-
greinafræðin (syntaxis) bæta. Enn hér
á ein blekkingin aðra að reka. Égbjóst
við að hér mundi liðað sundr höfuðat-
riðum málsgreina-fræðinnar, raðað síð-
an niðr eftir einhverri skynsamlegri
reglu, sem var hægðarleikr fyrir rektor
vorn, með öllum þeim aragrúa, sem til
er af enskum ‘grammatikum’, og honum
hljóta, eða ættu, að minsta kosti, að vera
kunnar að einhverju leyti. Ég gerði
mér von um að sjá þessi atriði, hvert
um sig, skýrð í lestraræfingunum, svo
að lærisveinar Möðruvallaskóla hefðu
eins konar registr, eða yfirlit yfir máls-
greinaskipunina. Hér mótar ekki einu
sinni fyrir neinu þess konar. Enn hvað
halda menn komi í staðinn ? Ekki nema
25 lestraræfingar búnar til úr einsat-
kvæðis-orðum rétt út í loftið! ’þessar
æfingar hefir ensk einsatkvæðis-kelling,
sem kallar sig Jane Ward, skrifað fyrir
börn, sem farafyrst að lesa. Enda má
sjá það á efni þessara hastarlegu æfinga,
að það er miðað við ómálgans van-
styrku sál, þegar hún fer svo sem fyrst
að brölta um til að hugsa. Nú má telja
það víst, að lærisveinar Möðruvallaskóla
sé komnir langt fram úr slíku skeiði
andlegrar ósjálfbyrgni. Og það vita
þó allir, að kenslubækr skóla eigajafn-
an að halda sér heldr ofan við ment-
unarstig lærisveina, enn neðan við þa^
—enn að vera sona langt fyrir neðan
það, er hneyksli! f>að má teljaþað víst,
að engum realskóla í heiminum sé boð-
ið annað eins barnapíu-slúðr °g þeim
Möðruvellingum. Rektor vor segir í
formálanum, að sér hafi gefizt vel að
kenna eftir þessum einsatkvæðis-kell-
ingabókum, af því, að svo hægt sé að
bera fram einsatkvæðis-orð. J>ví trúi
ég vel. Enn hann á ekki að kenna
það sem hægt er, það kennir sig sjálft;
enn hann á að kenna lærisveinum sín-
um aðferðina að gjöra ið erftða hægt,
að sigrast á þrautunum. Hvað er unn-
ið, má ég spyrja, við að kenna læri-
sveini eina blaðsíðu einsatkvæðisorða,
sem eru svo títt endrtekin, að, sé upp-
tekningunum slept, þá verða eftir svo
sem fjórar, fimmlínur? Hvað lærir hann