Þjóðólfur - 26.07.1884, Blaðsíða 2

1J4
mótmælum geti sætt. Eg vil enda segja, að
það hefði verið skylda stjórnarinnar að vera
búin að gangast fyrir því fyrir löngu, að
setja upp á Islandi landsbanka. Eg þekki
ekkert land, með eigin fjárráðum, er eigi hafi
sinn eða sfna eigin banka. Mönnum kann,
ef til vill, ekki að þykja tiltökumál að eyj-
an Mön (Isle of Man) sem hefir eigin lög og
stjórn, alskilda frá Englandi, skuli hafa
eiginn banka; því í frelsisskjóli Bretastjórn-
ar furða menn sig ekki á því, þótt 50,000
manna sé látnir njóta fornra réttinda sinna
og landsvenja. En að undir stjórn Rússa
skuli hernumið iaud, eins og Finnland, hafa,
ekki einungis með eigin lögum eiginn fjár-
hag og eiginn banka —ekki veðlánabanka þó
— heldr og eigin myntsteðja, það kann
þeim að þykja sæta fréttum, sem ætla stjórn
Islands þau ódæmi að neita landinu um
banka fyrir sig. I þessu efni erum vér
verst farnir allra þjóða sem eiginn fjárhag
hafa. Neitun bankans væri hroðalegt stjórn-
arskrárbrot, er hún gerði þjóðina ómynduga.
Nú, er ég sný mér að þeirri hlið málsins,
er horfir beint að stjórninni, bið ég menn
setja á sig : 1. Að þörf (demand) leitar
jafnan úrlausnar í hagfeldasta
markaði. — 2. Að v axandi þörf krefr
aukið (margfaldað) úrlausnarefni. þær
setningar þýða mikið í þessu máli.
það er alkunnugt af sögu verzlunar-máls
vors, að stjórnin hefir stöðugt haft megna
óbeit á því, að veita oss fullt verzlunarfrelsi.
þetta héfir komið af því, að hún hefir talið
það svo sem víst, eða að minnsta kosti
mjög sennilegt, að alfrjáls verzlun vor mundi
fyrr eða síðar ganga Danmörku úr greipum.
Og ekkert virðist sennilegra, í fijótu tilliti,
en að slíkr veraldarflakkari, sem verzlun er,
mundi hypja sig sem bráðast úr þeim mark-
aði, sem hún hafði lengi fundið að illa fór
um sig í, og illa var með sig farið. Saga
verzlunarmáls vors sannar þó, að frelsuð
verzlun vor hefir á engan slíkan flótta lagt
úr Danmörku. þvert á móti. Hvert stig
sem stjórnin hefir tekið síðan 1786 til að
losa um bönd verzlunar vorrar hefir leitt
einungis til þess, að auka hana við Dan-
mörku sjálfa. þetta er sögulegr sannleiki,
sem engra tvímæla orkar1. Og ið eftir-
tektarverðasta í þessu máli er það, að hagr
sá, sem verzlun vorri hefir þegar staðið af
viðskiftum Breta við oss, hefir jafnt og stöð-
ugt leitt til þess, að verzlun vor hefir fœrzt
I) Merkilegt dærni í þessu sambandi er verzlun
Noregs. þegar Danakonungar hættu að ráðsmtnsk-
ast með hana, 1S14, varð hún langtum meiri við
Danmörku á eftir, en nokkru sinni á ráðsmensku-
tímunum. 1787 koniu frá Danm. 8 skip til íslands
(320 lestarúm), en 1872 119 sltip (4773 lestarúm).
meir og meir út e inmit t við Dani sjálfa.
þetta er nú, að mínu viti, atriði, sem er
allrar athugunar vert, oss sjálfum eigi síðr
en stjórninni, er um stofnun landsbanka er
að ræða. Hér er nefnilega um enga tilvilj-
un af handahófi að tala, heldr um fast lög-
mál um hagfrœðislega nauðsyn, eins og nú
skal sýnt.
Megin-þörf verzlunar vorrar heimtar þá
úrlausn, er ég má nefna einu nafni lífs-viðr-
vceri þjóðarinnar. Vér vitum það ailir, og
stjórn vorri er það ekkert nýjungarmál, að
in íslenzka þjóð verðr að flytja að sér,
kaupa utan að, alla kornbjörg sína, og
kornkaup Islands eru megin-verzlun lands-
ins. Nú hefir Island öldum saman vanizt
við að lifa méstmegnis á eúgi, og engar
líkur get ég sóð til annars en að það hljóti
að halda þeim vana fram öldum saman enn.
Hér höfum vór þá fyrir oss það, sem óhætt
er að nefna allsherjar-þörf lands vors. Nú
vill það til, að enginn markaðr heimsins
getr fengið þessari þörf vorri hagfeldari úr-
lausn en einmitt Danmörk sjálf. Danmörk
er ið næsta land Islandi er hefir þessa
korntegund aflögu umfram það, er til mann-
eldis gengr í landinu sjálfu, og mun oftast
geta selt það við sama verði og aðrir mark-
aðir við Eystrasalt. þar er inn næsti og
ódýrasti markaðr er Islendingar geta keypt
í lífsviðrværi sitt. þessi nauðsyn er fö s t
og á fyrir sér langan aldr. Verzlun vor við
Breta haggar henni í engu nema til aukn-
ingar og útfærslu verzlunar vorrar við Dani;
því á Bretlandi getr engan rúg sem teljandi
só; það litla sem þar vex af korntegundinni
er dýrara en í Danmörku, sem við er að
búast í landi þar sem öll vinna er dýrari
en í Danmörku, og sem þar að auki verðr
að kaupa utan að alt að f þeirra kornfanga
er fólkið þarf að lifa á.
það leiðir nú af sjálfu sér, að í þeim mark-
aði, sem meginverzlun landsins er þannig
bundin við, verðr kaupmönnum hentast að
hafa önnur innkaup sín um leið, að minnsta
kosti í því er verulegt má telja. Svo að
hér er hvorki um méira nó minna að ræða
en það, að hagfrœðisleg nauðsyn hlýtr að
binda méginverzlun vora við Danmörku
um ókomnar tíðir; vér höfum í ekkert annað
hús að venda þar er meginþörf vorri fáist
hagfeldari úrlausn. Öll hræðslu-skotin í-
myndun um það, að verzlun vor, ef hún
verði frjáls, gangi Dönum úr greipum, er
alsendis ástæðulaus; því frjálsari sem verzl-
un vor verðr, þess fjölbreyttari og víðtæk-
ari verðr þörf vor og þess meiri og marg-
faldari kröfur gjörir hún til úrlausnar-efnis-
ins, það er, þess meiri liagr stendr Dönum
sjálfum af henni.
Eg dirfist að fullyrða það, að ofanskrif-
aðri röksemdafærslu verði engin skynsamleg
mótmæli veitt. Og fæ ég þá ékki betr séð,
en að hér sé lýst yfir sambandi milli beggja
þjóða, sem ekki einungis sé eins öruggt til
úthalds eins og þjóðlíf vort sjálft, heldr og
beri í sér frjótt útsæði til blessunarríkrar
sambúðar vor og Dana um komandi tíma,
ef mentun, mannúð og skynsemi fá að ráða.
það er svo auðséð, sem nokkur þlutr getr
verið, að verzlunarsamband Islands og Dan-
merkr er sameigið hagsmál beggja þjóða.
því frjálsari sem verzlun vor er gjörð, þess
meiri hag hafa Danir af því að verzla við
oss. þess ófrjalsari sem verzlun vor er,
þess atkvæðaminni verðr hún og þess minni
hag hafa Danir á viðskiptunum. Eðli máls-
ins sjálfs gefr því stjórninni ina sterkustu
hvöt til að hlynna á allar lundir að frelsi
verzlunar vorrar, því aðalhaginn af henni
hafa Danir sjálfir, eins og segir sig sjálft,
meðan skip þeirra bera hana báðar leiðir
yfir hafið.
Stofnun öflugs seðilbanka á íslandi er því
öldungis eins brýnt hagsmál Dana eins og
vor sjálfra — enda brýnna.
Ég get reyndar talið það sem nokkurn-
veginn víst mál, að peningamenn 'í Höfn,
sem lána íslenzkum kaupmönnum fé með
okrvöxtum til að reka verzlun sína, muni
reyna á allar lundir að aftra stofnun bank-
ans, því það er víst, að hann kemr okri
þeirra niðr í skaplega vöxtu með tímanum.
A þessu þurfum vór eigi að furða oss, sem
munum til þess, hversu harða mótspyrnu
kaupmenn Islands reyndu að setja við frelsi
verzlunar vorrar fyrir 1854. þá gall það
stöðugt við, að verzlunarfrelsið yrði eyði-
legging kaupmannastéttarinnar og Dan-
mörku helber skaði. Nú hefir þó reynslan
sannað alt annað, eins og fyrir mátti sjá.
Kaupmönnum hefir fjölgað, verzlunarstöð-
um hefir fjölgað, ný og þýðingarmikil verzl-
unartegund hefir hafizt — gripaverzlunin —
aðflutningar hafa aukizt og, eins og við
var að búast, hefir verzlun vor við Dan-
mörku færzt út svo að miklu munar. þetta
er því eftirtektaverðara, sem enginn mun
geta sýnt né sannað, að íslandi hafi staðið
stórhagr af þessari auknu verzlun. það er
ekki það, sem undir liggr, heldr óumflýjan-
leg lífsnauðsyn fjölgandi fólks, sem knýr það
til heldr að veifa röngu tré erí öngu, knýr
það til að sækja lífsviðrværi sitt í hentug-
asta markað, enda þótt með afarkostum
verði sótt.
Sá hagr, sem peningamönnum í Höfn
stendr nú af verzlun vorri, þori ég að full-
yrða er sem ekkert að meta við þann hag,
sem Danmörku stæði af því, að öfiugr banki