Þjóðólfur - 15.01.1886, Síða 1

Kemur út á fostudagsmorgna.
Verð árg. 4 kr. (erlendis 5 kr.).
Borgist fyrir 15. júli.
ÞJOÐOLFUR.
Uppsögn (skrifleg) bundin viö
áramót, ógild nema komi til út-
gefanda fyrir 1. október.
XXXVIII. árg. Reykjavík, föstudaginn 15. janúar 1886. Nr. 3.
Um 16. gr. í fjárlögunum.
Styrkveitingar.
Eptir undanfarin þing liefur mikið
verið talað nm launaviðbætur þings-
ins. En launaviðbæturnar í sumar
'jafa því nær legið í þangargildi;
blöðin bafa ekki minnzt á þær, og
almenningur befur varla vitað af þeim.
Aptur á móti befur næsta mikið verið
rætt í blöðunum um 16. gr. í íj ;ir-
lögunum, þar sem eru fjárveitingar
þingsins til verklegra og vísindalegra
fyrirtækja. Eitt blað befur búðskamm-
að þingið fyrir þessar veitingar, og
einstakir menn hafa jafnvel farið mjög
ósæmilegum orðum um þingið fyrir
þennan styrk, sem það hefur veitt, til
að styðja vísindaleg og verkleg fyrir-
tæki.
Aðíinningar eru góðar, þær vekja
menn til að hugsa um það, sem að er
fundið, og þær hafa vanalega þau á-
brif á flesta, sem verða fyrir þeim, að
þeir reyna að vanda sig, því að mann-
legu eðli er svo varið, að menn vilja
beldur láta tala vel um sig en illa;
menn vilja heldur hljóta lof annara
en last. En skilyrði fyrir þvi, að að-
finninnarnar bafi þessi áhrif, er þá og,
að þeim sje beint að einhverjum ein-
stökum, og að menn geti bent á ein-
hvern í hópnum og sagt: „Þessi mað-
ur á að bera ábyrgðina fyrir að þetta
var gjört.“ Sumsstaðar er því auð-
vitað svo vísdómslega niðurraðað, og
svo heppilega niðurskipað, að engin
getur vitað, hverjum þetta eða hitt
er að kenna; ábyrgðin hvílir ekki á
neinum einstökum. Hið augljósasta
dæmi i þessu efni er landsyfirrjettur-
inn. Þar er atkvæðagreiðslan um
dómsúrskurðinn svo leynileg, að eng-
inn getur sagt hverjum dómara sje
að kenna um órjettlátan dóm. Það
er myrkur og hula yfir þessu. Þetta
myrkur er gott fyrir órjettlátan dóm-
ara, en hvert gagn hefur rjettlátur og
samvizkusamur dómari af því? Eða
hefur almenningur gagn af því? A-
b yrgðin hverfur. Einstaklingnum verð-
ur sama um lof eða last, því að eng-
inn veit, hvort það er honum að þakka
eða kenna, sem gjört er.
Ábyrgðarleysið er arfur frá lands-
föðursstj órninni á einvaldstímunum,
sem bezt hefði verið, að hún hefði
tekið allan i gröfina með sjer. En
því er nú miður að það varð eigi.
Ráðgjafinn á reyndar að hafa ábyrgð
á gjörðum sínum, en því er svo hag-
anlega komið fyrir, að honum má
standa á sama, hvort vjer út á Is-
landi lofum hann eða löstum, og á-
byrgðin fyrir dómi hefur allmikla agn-
úa í för með sjer. Pyrst eptir að al-
þingi var sett, ætlaði landsföðurstjórnin
að losa þingið við ábyrgð þessa; stipt-
amtmaðurinn skellti hurðinni í lás,
við nefið á þeim, sem voru svo ósvífnir
að gægjast inn í þingsalinn. En þing-
menn hirtu eigi um, að hafa hulu eða
myrkur yfir gjörðum sínum, svo að
dyrnar voru opnaðar skömmu síðar.
Þegar alþingishúsið var reist, var haft
annað ráð, rúmið fyrir áhorfendurnar
var haft svo illt og lítið, að þar var
lítt verandi. Þessu hafa þingmenn
eigi fengið breytt enn þá. Það er
þó ávallt mögulegt að vita um gjörðir
þingmanna, og vita um, hverjum þetta
eða hitt er að kenna eða þakka.
* En hvernig höfum vjer svo notað
þetta færi, sem vjer höfum, til þess
að beina ábyrgð, á hendur einstökum
þingmönnum ?
Vjer höfum miklar mætur á ábyrgð-
arleysinu ; vjer segjum enn þann dag
i dag, þótt búið sje að opna dyrnar
á þingsalnum fyrir meira en manns-
aldri: „Þinginu er þetta og þetta að
kenna, þinginu fórst þannig og þann-
ig“. Vjer svívirðum og svertum þingið
hver í kapp við annan, og þetta er
þó okkar bezta hjálp og vernd. En
það kemur sjaldnast fyrir, að menn
kenni einstökum þingmönnum um það,
sem gjört er á þinginu, og þó er allt
sem gjört er einstökum mönnum r.ð
kenna. Lítum t. a. m. á blöðin eptir
þing; þar er talað um þinglok og
þessháttar; þingið er átalað og atyrt,
en lof eða last um þá, sem ábyrgð-
ina eiga að bera, af því að þeir hafa
greitt atkvæði með málinu, er eigi
nefnt á nafn. Það liggur í augum
uppi, hvað af þessu leiðir; menn fara
að óvirða og fyrirlíta þingið, en samt
er sá, sem kastar blettinum það, kos-
inn á þing eptir þing. Og það kveður
jafnvel svo ramt að, að þingmenn
sem hafa greitt atkvæði fyrir málinu,
átelja þingið mjög fyrir, að málið skyldi
hafa framgang, og segja að ósköp sjeu
til þess að vita o. s. frv.
En víkjum aptur að 16. grein. Það
sem gaf oss tilefnið, til þess að fara
að tala um ábyrgð og ábyrgðarleysi,
eru dómar manna um styrkveitingar
þingsins. Menn hafa fundið að þeim
yfir höfuð, en það hefur eigi enn þá
verið beint að einum einasta þing-
manni, að hann hafi greitt atkvæði
með þessu eða hinu, heldur ávallt
verið beint að þinginu i heild sinni.
En er þingið þá svo vitavert fyrir
fjárveitingar sínar í 16. grein? Allar
þessar veitingar eru til verklegra og
vísindalegra fyrirtækja. Er það ó-
nauðsynlegt að styrkja vísindi og
verkleg fyrirtæki ? Sumir eru auð-
vitað áþví; en vjer getum með engu
móti fallizt á, að svo sje. Það eru
víst fá lönd, sem riður jafnmikið á
styrk í þessum efnum og einmitt Is-
landi. Yj er, sem stöndum flestum eða
öllum siðuðum þjóðum á baki í vís-
indum, þó að vjer höfum áður borið
langt af öðrum — vj er, sem eigurn ónot-
aðar auðsuppsprettur allt i kringum
oss, og vjer, sem erum svo fátækir,