Þjóðólfur - 12.03.1886, Blaðsíða 3

43
í skýringuna, þykir honum ]ió ráðlegast að
veita mótstöðumönnum sínum, hjóðmálaskúmun-
um, nokkurn skell fyrst, og fá [>á til að l>egja;
fer hann hræðilega með |>á, og stingur svoleiðis
upp í ]>á, að hann hrópar himinglaður og sigri
hrósandi: „Andmælendur minir hafa fullt til-
efni til að l>egja, sem Þórarinn forðum Lang-
dælagoði, og setjast niður.“
3. þáttur.
Arnljótur sem heimspekingur.
Þegar Arnljótur þykist vera búinn að fá
skúmana til að þegja og setjast niður, hreytist
hann i heimspeking. Heldur hann langa ræðu,
þar sem hann útlistar stjórnarskrárbreytinguna.
Merkilegust í þessu er skýring hans á orðunum
„í“ og „yfir“, enda þykir honum spurningin
um þetta atriði stórkostlega þýðingarmikil.
Hann segir svo: „Pœr nú landstjóri i 6. gr.
frv. alveg hið sama œðsta vald, sem konungur
hefur í 3. gr. frumv., að því undanskildu, að
landstjóri hefur það „í umboði konungs“ og að
þetta æðsta vald konungs og landstjóra er ná-
kvæmar tiltekið í 7.—19. gr. frv. eður fær
hann það eigi? Spurning þessi er algjörleg
höfuðspurning, sökum þess að efni þetta er hið
mikilvœgasta, og hlýt jeg því að rekja spurn-
inguna út i æsar. Munurinn á málsgrein þeirri
i 3. og 6. gr., er lijer um ræðir, er nú ein-
ungis sá, að i 3. gr. stendur, að konungurhafi
„æðsta vald yfir“, en í 6. gr. segir, að lands-
stjóri hafi „æðsta vald í“. Um nokkurn annan
mismun er eigi að tala. Jeg hef nú sjeð og
heyrt optlega talshættina, að hafa vald yfir,
vald á, vald til, er allir eru sömu aðalmerk-
ingar, en aldrei þann að hafa vald i. Bf nú
er mismunur á merkingu talsháttanna, að hafa
vald yfir og að hafa vald í, þá er hara um
tvennt að gjöra, annaðhvort þýðir talsháttur-
inn, að hafa vald í, óœðra vald, með þvi að í
einu er lægra, að rúmi til, en yfir einu, eður þá, að
hafa vald yfir, þýðir óœðra vald, fyrir þvi að
yfir merkir stundum sama sem uppi yfir þ. e.
fyrir ofan, og vald yfir málefni getur því þýtt
hið sama sem vald svífandi uppi yfir málefn-
inu, og þvi hið sama, sem aðgjörðalaust vald
eður afskiptalaust af málefninu; en aptur á
móti þýddi þá vald í málefninu sama, sem
framkvæmdarvald á málefninu; en framkvæmd
er œðri en framkvæmdarleysi, að dáðinni til“.
Svo mörg eru þessi spekingslegu orð, og
mikill meistari er Arnljótur. Það var þó gott
fyrir hann, að hann var búinn að skriptast rjett
áður, annars myndu fáir hafa trúað því, að
hann hefði aldrei sjeð eða heyrt talsháttinn að
hafa vald í, af því að þessi talsháttur kemur
iðulega fyrir í þingræðum hans, og í sjálfri
Fróðagreininni kemur hann opt ósjálfrátt með
hann, en þetta má vafalaust skýra svo, að á
meðan þessi dæmalausa andagipt hefur verið
yfir honurn, hefur hann verið bæði sjónlaus og
heyrnarlaus.
Seinna kemur Arnljótur með aðra kenning,
sem er eins óviðjafnanleg að speki:
„Hið kyrrstæðajafnvægi æðsta löggjafarvalds-
ins er og enn fremur fullkomin óeining, því liið
kyrrstæða jafnvægið er nei-j- já = já -)- nei,
þ. e. sífellt nei í móti jái og aptur já í móti
neii, eður hvorr málsaðilanna neitar stöðugt því,
er hinn vill“.
Sölfi Helgason segir um sig í ,,Gestkomunni‘':
„Spekinganna æðstur er“, en hvað ætli Arn-
ljótur muni segja um sig, því að heimspeki
hans skarar langt fram úr heimspeki Sölfa
Helgasonar. Aumingja ísland! Hvernig mun
nú fara um löggjafarvaldið hjá . okkur ? Lög-
gjafarvaldið er hjá konungi og alþingi i sam-
einingu, en nú hefur Arnljótur sannað, að
„hvorr málsaðilanna neitar stöðugt þvi, er liinn
vill“.
4. þáttur.
Arnljótur sem vindhani.
í þessum þætti heldur Arnljótur fyrst spek-
ingsgerfinu, og segir meðal annars: „Aptur
hefur konungur rjett á að rjúfa þingið; alþingi
hefur ekkert samsvarandi vald“. Arnljótur hef-
ur ekki rakið þetta lengra, og hefði þó verið
gaman að vita, hvernig hann hefur hugsað sjer
þetta samsvarandi vald. Menn með algengri
skynsemi eiga, ekki gott með að sjá, hvernig
það á að vera, en Arnljóti er trúandi til að vita
það, því að hver maður verður að játa, að Arn-
ljótur er svo háfleygur, að enginn fugl getur
flogið hærra en hann, nema ef vera skyldi
hrafninn, sem maðurinn sagði Arnljóti frá
lijerna um árið. En þá fer nú illa fyrir hon-
um, því að þegar hjer er komið breytist hann
ósjálfrátt í vindhana. Aptan í greininni er
dálítill hringlandi, eins og svartur lagður í
sauðkind. Á honum þekkist Arnljótur; þessi
hringlandi steypist yfir hann eins og svarti
flókinn steypti sjer yfir Torfa i Klofa. Þeg-
ar flókinn steypti sjer yfir Torfa, rak hann
upp hljóð mikið, og urðu margir að halda honum,
en Stefán biskup varð að hvolfa stakksermi yfir
liöfuð Torfa, því að öllum ofbauð augnabragð
hans og andlit, og ofurhljóð. Hringlandinn er
slæmur við Arnljót, en fer nokkuð öðruvisi að.
Hann kemur yfir Arnljót líkt og aðsvif, og þá
fara sjónhverfingarnar nærri því út um þúfur.
í sumar gat hann eigi samþykkt stjórnarskrár-
breytinguna, af því að konungur missti þá öll
völd, en nú vill hann eigi samþykkja hana,
af því að þá missum vjer öll völfl. Ef stjórn-
arskrárbreytingin verður samþykkt, „missum
vjer“, segir hann, „sannarlega stjórnarskrá.
Vjey vinnum ímyndaða stjórnarskrá, sem eigi
er annað en apturtækt umboðsskjal. Vjermiss-
um sjálfsforræði vort, það sjálfsforræði, er stjórn-
arskrá vor 5. jan. 1874 v.eitir oss. Vjer vinnum
það, — meiri hluti alþingis 1885 hlýtur að
telja það vinning, — að setjast á bekk með
Vestureyjum Dana, að komast undir ríkisþingið
í Danmörku sem nýlenda, og bera það heiðurs-
nafn siðan með rjettu“.
Árnljótur á nokkuð eptir af grein sinni; þar
mun hringlandakastið liklega vera líðið frá og
má búast við, að hann muni gjöra ýmsar skringi-
legar sjónhverfingar í þessum parti; mun hann
líklega taka þar kostnaðinn fyrir;gjöra úlfalda
úr mýflugunni og fléiri þess konar meistara-
stykki. a.
Járnbrautarsaga.
Þýdd úr dönsku af j/ 7001.
(Eramh.). Vagnarnir þutu af stað og jeg
var aptur einn á áfangastaðnum. Jeg fylgdi
lestinni með augunum svo lengi sem jeg gat
sjeð rauða ljósið; en er það var með öllu
horfið, fann jeg sárlega til einverunnar. Jeg
gekk inn i brautarhúsin. Líkkistan stóð í einu
horninu i farangursherberginu. Siðan fór jeg
inn í svefnhús mitt, sem var við hliðina á því,
svo að að eins þunúur veggstrigi var á milli.
Jeg kastaði eldivið í ofninn, bjó mjer til toddy,
kveikti í pípunni minni, og fór að lesa í dag-
blaði einu, er á borðinu lá. í stofunni var vel
heitt og þægilegt. En vindurinn kvein i glugga-
lilerunum fyrir utan. Það vildi ekki lifa í píp-
unni minni; mjer fannst óbragð að toddýinu
og mjer leiddist að lesa í dagblaðinu. Jeg fór
nú að hlusta á skröltið í frjettafleyginum. Það
var Morses1 frjettafleygir. Allt i einu deyfði
skrugguhljóð þetta, en er hún var liðin hjá
og aptur tók að skrölta í frjettafleyginum,
kipptist jeg við, því að jeg heyrði þessi orð:
„Gáðu að líkkistnnni". Þessi orð voru endur-
tekin þrisvar i röð með skömmu bili á milli.
Jeg gat ekki lengur rólegur setið. Hver var
sá, er mjer gerði orðsending þessa? Hvað átti
hún að þýða? Jeg fann það á mjer, að hjer
var eigi allt, sem það átti að vera. Ósjálfrátt
greip jeg gamla og riðgaða skammbyssu, sem
eigi einusinni var hlaðin, og kom því náttúrlega
að engu liði, ef í eitthvað skærist.
Jeg leit vandlega eptir öllu; jeg gáði aðþví,
hvort gluggahlerarnir væru fyrir; og er jeg
hafði gáð að því, leit jeg snöggvast inn í flutn-
ingsherbergið og sá, að kistan stóð í sama horn-
nu óhreyfð. Loks spurðist jegmeð frjettafleyg-
inum fyrir um það á öllum hinum helztu braut-
aráfangastöðum, hvort nokkur liefði gjört mjer
orð. Alls staðar var mjer svarað með „nei“.
Hafði mjer misheyrzt? Jeg settist nú við
gluggann í herbergi mínu, hafði dyrnar opnar
milli herbergjanna og vjek eigi augunum af
kistunni. Skyndilega lieyrði jeg aptur sömu
orðin: „Gáðu að likkistunni“. Jeg heyrðiþessi
orð nú aptur þrisvar í röð. Jeg ásetti mjer
að vaka alla nóttina. í fótunum lleygði jeg
mjer á rúmið mitt. Klukkan sló ellefu, siðan
tólf; allt var kyrt og spakt. í farangursher-
berginu týrði á olíulampa, sem kastaði mjög
draugalegri birtu út um herbergið; en sá, sem
ætið horfði á líkkistuna, var jeg. Allt í einu
lieyrði jeg eitthvert þrusk í liorninu, þar sem
') S. F. B. Morse fann fyrstur upp liinn svo
kallaða: „elektriske skrivetelegraf" Hann var
frá Chanlestown i Ameríku, dó 1872.
t