Þjóðólfur - 09.04.1886, Blaðsíða 2

58
ingur liafi ekki látið í ljós vilja á, að
breyta þvi fyrirkomulagi, sem nú er
á menntun almennings, eins fús er
jeg að játa, að skoðanir manna hafa
verið ólíkar — og eru eflaust enn
reikular — um það, hvernig betra fyr-
irkomulagi verði við komið, og hvern-
ig megi ráða bót á því, sem ábótavant
er. En því reikulari sem skoðanir
manna eru, því meiri þörf er á, að
ræða málið og rita um það, ef nokk-
ur von á að vera um, að nokkur bót
fáist á því ástandi, sem nú er.
Það er nú víst ekkert efamál, að
veruleg bót verði ekki ráðin á því á-
standi, sem nú er, nema með lögum.
En hitt er meira vandamál, að stinga
upp á helztu ákvæðum slíkra laga.
Jeg skal þó leyfa mjer að gera nokkr-
ar uppástungur í þessa átt.
Það sýnist fyrir margra landshátta
sakir nauðsynlegt að skipta landinu í
mörg og ekki mjög stór skólahjeruð.
T. d. mætti binda skólahjeruðin við
prófastsdæmi, þannig að hvert prófasts-
dæmi væri eitt skólahjerað. í hverju
skólahjeraði skyldi kosið skólaráð, er
í væru 3 menn. Aðal-störf skólaráðs-
ins ættu að vera þau, að hafa á hendi
stjórn skólanna, að sjá um að nægi-
lega margir alþýðuskólar1 sjeu stofn-
aðir í hveiju hjeraði, eptir þvi sem
tök eru á, að gera nauðsynlegar ráð-
stafanir til þess, að menn eigi kost á
að fá aðra tilsögn, þar sem skólum
verður ekki við komið, t. d. með þvi
að útvega umgangskennara, að semja
reglugjörðir fyrir alla skóla í sínu
hjeraði. í hverri reglugjörð skyldi
tilgreint 1., með hverjum skilyrðum
börn og unglingar eru teknir í skól-
ann og hve langa vist þau skuli hafa
í honum; 2., hve langan tíma af ár-
inu skólínn skuli standa; 3., hverjar
námsgreinar skuli kenndar o. s. frv.
Öll umsjón með skólunum ætti að
felast skólaráðinu. Sakir þess, hve
landið er stórt og strjálbyggt og sam-
göngur örðugar, myndi það verða örð-
ugt og afar kostnaðarsamt, að láta
1) Nafnið alþýðuskóli lief' jeg um alla ]>á skóla,
er vinna að ]>ví, að mennta alþýðumenn, ántil-
lits til þess, hve margar námsgreinar eru kenndar.
umsjónarmenn fljrðast um land allt til
að hafa gætur á kennslunni. Þar á
móti mætti gefa stiptsyfirvöldunum
heimild til að senda mann til rann-
sóknar, ef það skyldi álítast nauðsyn-
legt í einstökum tilfellum. Hvert
skólaráð skyldi semja árlega skýrslu
um menntunarástandið í sínu hjeraði,
og senda skýrsluna stiptyfirvöldum.
Siíkar skýrslur gætu haft mjög mikla
þýðingu, því að þær myndu segja hið
sannasta, er menn gætu fengið að vita
um menntunarástand landsmanna yfir
höfuð, og þá um leið sýna, hvar þörf-
in er mest til umbóta. Fyrir þessar
skýrslur væri bezt að prenta eyðublöð,
eins og gert er t. d. í Svíþjóð.
Það þarf og að taka fram ýms at-
riði um skólahús, og skal jeg nefna
hjer hin helztu: að skólahúsið sjenægi-
lega hátt og rúmgott í hlutfalli við
nemenda-tölu, að loptbreytingar megi
fá í skólastofunni á stuttum tíma, að
gluggar sjeu rjett settir, og borð og
bekkir likt gerðir, og nú þykir holl-
ast nemendum. Hvert skólahús skyldi
tekið út af manni, sem skyn ber á,
og eigi vera löglegt skólahús, nema
ofangreindum skilyrðum sje fullnægt,
eða öðrum þeim skilyrðum, er skóla-
lögin kynnu til að greina. Það er
atriði, sem að svo komnu er lögð allt
of lítil áherzla á, hvemig skólahúsin
eru úr garði gerð, og ber meðal ann-
ars vott um, hve ógurlega skammt
vjer erum á veg komnir í skólahaldi.
Kennara við alþýðuskólana ættu
skólaráðin að skipa; þó ætti að láta
veitinguna liggja undir úrskurð eða
samþykki stiptsyfirvalda. Skilyrði fyr-
ir því, að fá veitingu fyrir kennara-
starfa, ættu að vera þau, að umsækj-
andi hefði aflað sjer nauðsynlegrar
menntunar t. d. við kennarskóla. Kandí-
datar frá prestaskólanum ættu og að
geta fengið veitingu fyrir kennara-
störfum, þótt eigi hefðu þeir gengið
á neinn kennaraskóla. Auðvitað ættu
jafnt konur sem karlar að eiga að-
gang að þessum kennslustörfum, því
að reynslan hefur sýnt, að konur eru
engu síður færar, heldur jafnvel fær-
ari til að kenna en karlmenn með sömu
menntun. Enn fremur mætti kveða á
um upphæð launanna t. d. hve mikið
kennarinn skyldi hafa að launum fyr-
ir hvem mánuð, sem skólinn stæði.
Kostnaðinn við skólahúsbyggingar
og skólahald sýnist eðlilegt að lands-
sjóður beri að nokkru leyti, en skóla-
hjeruðin að nokkru leyti, og mætti
kveða á í lögunum um það, að hve
miklu leyti landssjóður tæki þátt í
honum, en auðvitað á ekki að greiða
einn eyri úr landssjóði til annara skóla
en þeirra, sem í einu og öllu fullnægja
þeim skilyrðum, sem hin almennu skóla-
lög setja.
Jeg hef hjer að frarnan haft fyrir
augum að eins þá skóla, sem veita
hina almennu undirstöðumenntun, sem
hverjum manni er nauðsynleg, hvern
lífsveg sem hann síðar kann að velja,
en ekki haft tillit til neinna þeirra
skóla, er veita sjerstaka menntun í
einstökum greinum, svo sem sjómanna-
skóla, búnaðarskóla og æðri kvenna-
skóla, er að sjálfsögðu ætti að setja
sjerstakar reglur eða lög fyrir í lík-
ingu við það, sem hjer er farið fram á.
ílr brjeíi úr ísafjarðarsýslu
2. dag marz mánaðar 1886.
„Tíð mjög stirð síðan fyrir jól, snjó-
ar miklir, og frost stundum allt að 20
stig R. En síðustu dagana hefur ver-
ið milt veður.
Afli var hjer allgóður fyrir jól, en
eptir nýár hefur eigi orðið vart að
kalla. Ekki eru menn ánægðir með
fiskiveiðasamþykktina enn, og var
henni þó breytt síðast 15. nóv. 1884.
Bolvíkingar og Hnífsdælingar munu
vilja banna alla tálbeitu (skelbeitu),
en leyfa að eins ljósa beitu. Því verð-
ur heldur eigi neitað, að síðan tekið
var að nota kúfisksbeitu, er arðurinn
af sjávarútvegi orðinn sáralítill vegna
hins mikla kostnaðar, sem gengur í
plóga, hrifur o. fl. Það er líka hörmu-
legt að sjá fjölda fólks liggja í landi
beztu gæftadaga til beitutöku, einkum
þegar það er sannreynt, að fiskur fæst
engu síður á ljósa beitu, ef tálbeitan
er eigi notuð í veiðistöðinni.
Þótt hart megi telja í ári, hefur