Þjóðólfur - 03.08.1886, Blaðsíða 3

1‘27
ur betra og strangara framvegis, og
þá er mikið unnið. Víkverji.
Um pappírspeninga landsbankans.
Eptir Sigurð Briem.
(Niðurl.). Seðlar eru eigipeningar,
keldur ávísanir upp á peninga, guU-
peninga, þarsem gull er myntarfótur,
og sje engin tregða á innlausn þeirra,
geta þeir eigi fallið i verði; þeir sem
bafa gull, skipta því fúslega mót seðl-
um, því að þeir vita, að þeir geta allt
af náð í gullið með hægu móti, ef þeir
vilja. Pappírspeningar aptur á móti
vísa eigi til neins annars, heldur eru
peningar það er bæði viðskipta-
miðill og verðmælir; það sjest bezt
þar sem þeir hafa fallið í verði ; þar
er verðlag innanlands ætíð reiknað
eptir þeim. Cfildi þeirra er skapað
með valdboði og munurinn á þeim og
peningum úr gulli og silfri er sá, að
gildi þeirra ákveðst innan takmarka
valdboðsins, en þar fyrir utan eru þeir
verðlausir, en málmpeningar hafa al-
staðar gildi og fyrir gildi þeirra eru
engin þess konar takmörk ; það er
heimsmarkaðuHnn sem skapar þeim
gildi. Yaldboðið eitt getur eigi gefið
pappírspeningunum neitt fast gildi;
þar verður fjöldi þeirra á eina hlið-
ina og viðskiptaþörfin á hina að koma
til skoðunar; ýms önnur atriði, svo
sem vani, tiltrú og vilji þjóðarinnar
Verður og að hafa sitt atkvæði. Ef
við.skiptaþörfin i landinu er mismun-
andi á einum tíma og öðrum, en það
er hún alstaðar og eigi hvað sist hjá
°ss, þá hlýtur verð pappírspeninganna
að breytast svo framarlega sem fjöldi
þeirra eigi breytist, nema því að eins
að svo mikið sje af gull-og silfurpen-
ingum, að breytingin eptir viðskipta-
þörfinni geti orðið gegnum þá, en að
^áta fjölda pappírspeninganna laga
sig eptir viðskiptaþörfinni, er erfitt.
í*að er öðru máli að gegna með seðla,
því
sje meira úti af þeim en viðskipta-
þörfin útheimtir í þann og þann svip-
llln, fá menn seðlana innleysta í bank-
aþllm og þar verða þeir, þangað til
Viðskiptaþörfin kallar á þá, en þótt
I
pappirspeningar sjeu sendir í landssjóð
og settir á póststofuna, þá koma þeir
aptur út á meðal landsmanna ókallað-
ir af viðskiptaþörfinni, það er að segja
án tillits til, hvort hún er meiri eða
minni, þvi að hvort embættismanna-
laun og önnur gjöld landsjóðs eru mik-
il eða lítil, getur eigi verið mælikvarði
fyrir þörfinni á viðskiptamiðii.
Jeg hef heyrt, og jiað hefur verið fullyrt við
mig, að jafnskjótt sem bankinn taki til starfa,
muni eiga að greiða embættismönnum og öðr-
um, sem eiga að fá fje úr landssjóði, í pappírs-
peningum; væri svo, ætla jeg það varasamt. Ef
menn væri vissir um, að pappírspeningarnir
gætu eigi fallið í verði, kynni það að virðast
mestur gróðavegur fyrir bankann að koma
þeim í veltu sem allra fyrst, en bæði held jeg,
að það sje vafasamt og svo er tilgangur bank-
ans alls eigi sá, að græða sem mest eða útvega
landssjóði lán, heldur að veita landsmönnum lið
með ódýrum og handhægum gangeyri. Þetta
getur þvi aðeins orðið, að pappírspeningarnir
haldi gildi sínu, og engin tregða verði a mót-
töku þeirra. En ef svo er hagað útgáfunni að
þeim sje troðið upp á menn, þá er jeg hrædd-
ur um, að þeir verði eigi vel sjeðir; þá er það
eigi viðskiptaþörfin, sem kallar þá fram, í stað-
inn fyrir að þeir ættu að komast í veltu gegn-
um frjálsa lántöku hjá bankanum, og þá er
sjálfsagt að landssjóður verður að greiða gjöld
sín í þeim eyri, sem lionum hefir verið goldið
í. Annars ættu menn eigi að vera allt of bráð-
látir með að koma pappirspeningunum í velt.u, því
að þótt menn þættist vissir um, að þeir falli eigi
í verði, þá er hætt við að það spilli fyrir hin-
um öðrum störfum bankans; menn munu treg-
ari að selja bankanum gull sitt til geymslu,
heldur halda sem fastast í það, og eins er hætt
við að bankinn á þaun hátt auki eyðslusemi,
þvi að það hefur optast verið fylgja pappírs-
peninganna, í staðinn fyrir á eina hliðina að
hvetja til sparsemi og á hina að hvetja og
styðja menn til að ráðast í gagnleg fyrirtæki,
sem ábatavon er að.
Yfir höfuð lít jeg svo á þetta mál: að fulla
vissu fyrir að pappírspeningarnir haldi fullu
verði hafi menn eigi, en að þeir þurfi eigi að
missa það og að mikil likindi sjeu til, að það
komi eigi fyrir, en mig furðar samt eigi svo
mjög á því, þótt þeir, er hafa eigi gott traust
á bankastjórninni, sjeu hræddir við verðfall
þeirra, því að skoðum vjer sögu pappírspening-
anna, þá er hún eigi .glæsileg. Nálega hver
menntuð þjóð hefur haft pappírspeninga og það
optar en einu sinni. Það hefur verið reynt að
tryggja gildi þeirra, jeg held jeg megi segja
á alla mögulega vegu, með því að takmarka
upphæð þeirra, skipa fyrir með lögum, að þeim
skyldi veitt móttaka í opinber gjöld o. s. frv.,
en endirinn hefur ætið verið, að þeir hafa fall-
ið i verði eptir lengri eða skemmri t'nna; það
er aðeins ein undantekning sem jeg skal síðar
geta um. Ástæðurnar hafa opt verið þær, að
lög og loforð hafa verið brotin, en það hefur
lika opt verið af þvi, að menn hafa látið sjer
of annt að koma og halda pappirspeningum í
veltu. Bankarnir hafa notað þá vegi, sem
standa þeim opnir til þess, og svo hefur lands-
stjórnin lagzt á eitt með þeim, með því að neyða
pappirspeningunum út á meðal landsmanna
gegnum opinber gjöld; þannig hefur ýmist ver-
ið gefin út ofmikil upphæð af þeim eða ofmikil
i svipinn eða of mikiili upphæð haldið úti á
þeim tímum ársins, er viðskiptin höfðu eigi
þört fyrir jafnmikið.
Hins vegar verður þvi þó ekki neitað, að
það má lialda pappírspeningum i fullu gildi ;
það gjörðu Englendingar um margra ára tíma-
bil úm aldamótin, þó að þeir að siðustu fjellu
í verði hjá þeim, og sams konar dæmi má finna
fleiri, að pappírspeningar hafa haldið gildi sínu
fyrst framan af um nokkur ár, en ljósast hafa
Frakkar sýnt það á árunum 1870—78 meðan
Frakklandsbanki hafði pappirspeninga, því að
þeim tókst, eða rjettara sagt bankanum, að
halda þeim í fullu verði.
Yfir höfuð má segja, að lögin ein hafa aldrei
getað haldið pappirspeningum i fullu verði og
í þetta skipti verður eigi lögunum þakkað það,
heldur bankastjórninni.
Hvort heppilegt hafi verið fyrir oss að grípa
til pappírspeninga skal jeg eigi fara út í. Það
er satt, að margt mælir með þvi og það getur
verið, að vjer höfum búið betur um hnútana
en aðrar þjóðir liafa gjört, eu það er vist, að
vjer steypum oss hjer í þann vauda, sem hver
þjóð kappkostar að komast úr og prísar sig
sæla að vera sloppin við.
A 1 þ i n g.
30. júlí. 1. umr. um stjórnarskrárfrumv.
B. Sveinsson lagði til að setja 7 manna nefnd
i málið. — Landsh. kvaðst geta verið stutt-
orður fyrir hönd stjórnarinnar. Hann skírskot-
aði til konungl. auglýsingar 2. nóv. f. á., þar
sem það er skýrt tekið fram, að konungur geti
með engu móti fallizt á stjórnarskrárfrumv.
eins og það var samþykkt á síðasta þingi. All-
ar umræður um málið því til einskis og fjenu,
sem kostað er til þessa máls, sem á glæ kastað.—
Or. Thomsen kvað óheppilegt að stjórnin skuli
vera skyldug til að rjúfa þingið, er það hefur
gjört stjórnarskrárbreytingar, jafnvel þótt hún
(stjórnin) sje að öllu mótfallin breytingunum.
Hanu benti þvi á, að nefndin æt.ti að breyta
stj.skr.frv. þannig að þessi skylda væri tekin
af stjórninni.
Samþykkt var að setja nefnd í málið; í hana
voru kosnir: Sigurður Jónsson (22 atkv.), Ben.
Sveinsson (21), Sig. Stefánsson (19), Þ. Kjerúlf
(18), Lárus Halldórsson (17), Þórarinn Böð-
varsson (17), Einar Thorlaoius (16). 1. umr.