Þjóðólfur - 26.10.1888, Blaðsíða 2

194
skal; hann verður að hafa til að bera,
þau hyggindi sem í hag koma. — Ein-
mitt undir þessu er hagur manna mest
kominn; hann er miklu meir háður því,
heldur en hinu, að landið, sem menn
byggja, sje gott. Reynslan hefur alstað-
ar og á öllum tímum sannað þetta. Þeir
sem fara skynsamlega að ráði sinu, kom-
ast alstaðar vel af, en hinir hvergi. I
mörgum löndum, sem eru ágæt, og auð-
ug að náttúrugæðum, lifa menn við fá-
tækt og volæði, t. d. á írlandi. Aptur
er efnahagurinn góður í sumum löndum,
sem eigi eru talin góð lönd. Það er ó-
víða, og ef til vill eigi nokkurstaðar,
jafnalmenn velmegun, sem í Skotlandi;
þó er Skotland í sjálfu sjer eigi talið
sjerlega gott land. Þótt fátæktin sje
mikil hjer á landi, er eigi sagt, að land-
ið sje eptir því vont; fátæktin getur
verið sprottin af vanhyggni mannanna,
getur verið mönnunum sjálfum að kenna.
Það er eigi sannað, að ísland sje verra
land en ýms önnur lönd, sem liggja und-
ir suðrænara himinbelti, — ýms önnur
lönd, sem engum dettur i hug að lasta.
Þegar um það er að ræða, hvort eitt
land sje betra en annað, þá er það efa-
laust, að hinn eini rjetti mælikvarði í
því efni er það, hversu arðsöm vinnan
er, eða hversu hver tilkostnaður launar sig ;
það landið er betra, þar sem vinnan er
arðsamari, eða með öðrum orðum, þar
sem fjeð gefur hærri vöxtu. Þeir, sem
lasta ísland og segja, að það sje verra
Og óbyggilegra en flest önnur lönd, verða
að sanna það, ef orð þeirra eiga að hafa
nokkurt gildi, að fjeð geíi minni vöxtu
á íslandi, en í flestum öðrum löndum.
En svo margir. sem þeir eru, sem lasta
ísland, þá veit jeg eigi til, aðneinn hafi
reynt að sanna þetta, enda efast jeg
mjög um, að það sje unnt. Það er satt,
að fátæktin er mikil hjer á landi; mörg-
um veitir erfitt, að fullnægja hinum nauð-
synlegustu þörfunum; það er því eigi
undarlegt, þótt mörgum virðist atvinna
sín vera arðlítíl, eigi undarlegt, þó marg-
ir segi, að landið sje svo vont, að það
sje naumast hægt að draga fram lífið;
en það er óvíst, að þessir menn hafirjett
fyrir sjer, óvist, að þetta sje landsins sök.
Fátæklingurinn hefur lítið fje til þess,
að reka atvinnu sína með (Driftskapital),
og því getur atvinna hans verið arðsöm,
þótt hún veiti honum eigi allar nauð-
synjar hans; hann getur jafnvel fengið
10 til 20°/0 vöxtu af fje sinu, og enda
meira, og þó getur vantað mikið á, að
það sje eins mikið og hann þarfnast.
Menn geta eigi búist við eins miklum
vöxtum af 100 kr. eins og 1000 kr.; það
má því eigi ætlast til, að fátæklingurinn
hafi eins miklar tekjur og auðmaðurinn.
Miljónaeigandi suður á Englandi, sem
hefur 5°/ft vöxtu af fje sínu, hefur eins
og auðsætt er, margfalt meiri tekjur en
bjargálnabóndi út á Islandi, sem hefur
j 10°/9 vöxtu af fje sínu, og þó er atvinna
bóndans í raun og veru helmingi arð-
j samari en milj ónaeigandans. Það má
sanna það með nægum rökum, að fjeð
gefur alls eigi litla vöxtu hjer á landi,
! ef rjett er með það farið; atvinnuveg-
irnir eru alls eigi arðlitlir, ef þeir eru
skynsamlega stundaðir; það eru t. d. eigi
litlir vextir, sem það bú gefur af sjer,
sem vel og hyggilega er stjórnað. Fá-
tæktin hjer á landi er alls eigi vottur
um það, að atvinnuvegirnir sjeu arðlitl-
ir, eða með öðrum orðum, að landið sje
vont, — nei, hún er að eins vottur um
það, að almenningi er eigi lagið, að fara
með fje. Fátækt einhvers manns, er aldr-
ei sönnun fyrir því, að atvinnugrein sú,
er hann stundar, sje í sjálfu sje arðlitil.
Yjer sjáum opt tvo menn stunda sams
konar atvinnu, og yfir höfuð að tala,
hafa svo líkar ástæður, sem unnt er, og
j þó er altítt, að annar þeirra græðir á
atvinnu sinni og verður efnaður maður,
en hinn verður öreigi. Fátækt og vel-
megun eru, yfir höfuð að tala, að eins
vottur um mismunandi hæfilegleika og
j kostgæfni mannanna. Hin almenna fá-
tækt hjer á landi sýnir því að eins það,
j að allur þorri manna fer eigi skynsam-
lega að ráði sínu. Island á alls eigi
| þann vitnisburð skilið, að vera kallað
vont land og gæðasnautt; það hefur svo
j marga og mikla kosti til að bera, að það
er mjög efasamt, hvort það má eigi eins
teljast auðugt land, eins og fátækt, að
J því er snertir gæði náttúrunnar. ísland
hefur, eins og áður er sagt, gengið mik-
ið af sjer frá því í fornöld; en hversu
má það öðru vísi vera? I þúsund ár
hefur landið verið byggt. og í þúsund
ár hafa landsmenn keppst við að eyði-
leggja það, en litið gjört til umbóta.
Það má telja víst, að ef íslendingar yrðu
jafnframkvæmdarsamir í því, að bæta
landið, eins og þeir hingað til hafa ver-
ið i því, að eyðileggja það, þá mundi
það, áður en mjög langt um liði, bíða
fullkomnar bætur fyrir allar eyðilegging-
[ arnar. Það er áreiðanlegt og vist, að
hin almenna fátækt og volæði hjer á
landi, er mönnunum sjálfum að kenna.
Allir hinir bestu og vitrustu menn lands-
ins, er um þetta mál hafa ritað, hafa tal-
ið það víst, að ísland gæti átt fagra og
glæsilega framtíð fyrir höndum, ef rjett
| væri að farið. A sama máli hafa allir
þeir útlendingar verið, sem ritað hafa
um ísland með mestri þekkingu og skyn-
semi; jeg vil nefna t. d. inspektor Feil-
j berg (sjá rit hans: Bemærkninger om
Jordbund og Klima paa Island) Dr. P.
A. Schleisner, sem ferðaðist hjer um land
1847, segir á þá leið i bók sinni: „Is-
land undersögt fra et lægevidenskabeligt
Synspunkt“, að landið sje svo auðugt
að náttúrugæðum, að hallæri og hung-
1 ursneyð, sem opt hafi heimsótt það, beri
að eins vott um fyrirhyggjuleysi þjóðar-
innar, og galla á ýmsu fyrirkomulagi í
hinu borgaralega fjelagi. Já, það er
undir landsmönnum sjálfum komið, hvort
ísland getur með rjettu heitið „farsælda
frón, og hagsælda hrímhvíta móðir“.
Beykjavík, 26. okt. 1888.
Vilhjálmur Finson dr. jur. og hæsta-
rjettardómari hefur fengið lausn frá em-
bætti sínu með fullum launum (8000
kr.), bæði fyrir aldurs sakir og líklegast
einnig til þess, að geta gefið sig ein-
göngu við vísindalegum ritstörfum. Er
mikil eptirsjón eptir honum úr hæsta-
rjetti, íslenskra mála vegna, þar sem
hann er sá eini íslendingur, sem þar
hefur átt sæti mi um langan tíma. Það
er í almæli, að yfirdómari Lárus Svein-
björnsson hafi átt kost á að verða eptir-
maður hans, en vildi ekki.
Póstskipið Laura fór hjeðan 22. þ.
m. með nokkra farþegja, þar á meðal
nokkra Amerikufara, sem komu með Lauru
frá Austfjörðum.
Lufuskipið Ponelope, fjárkaupaskip
Slimons, kom hingað 21. þ. m., til að
taka hjer um 2500 fjár og um 70 hross;
væri farið aptur, ef illviðrið hefði eigi
tafið það.
Tíðarfar býsna vetrarlegt siðustu tvo
daga, norðangarður og talsvert frost.
Að norðail eru nýkomnir menn úr
Eyjafirði og segja engin sjerleg tíðindi;
fiskilaust við Eyjafjörð; tíðarfar gott fyr-
ir norðan í haust.