Þjóðólfur - 07.12.1888, Side 1

Kemur út á föstudags-
morgna. Yerö árg. (60
arka) 4 kr. (erlindis 5 kr.).
Borgist fyrir 15. júli.
ÞJÓÐÓLFUR
Uppsögn skrifleg, bund-
in við áramót, ógild nema
komi til útgefanda fyr-
ir 1. október.
XL. árg.
Reykjayík föstudaj2;inn 7. des. 1888.
Nr. 57.
Það þarf að mennta alþýðu!
Öllum, sem er annt um framfarir lands-
ins, kemur saman um þetta. Allir, sem
eru svo menntaðir, að þeir sjái, hve al-
þýðan er ómenntuð og fávís, segja þetta
í einu hljóði; jafnvel ’olöðunum, sem í
öðru orðinu skjalla alþýðu fyrir það, hve
hún sje velmenntuð, verður það á í hinu
orðinu að segja, að alþýðumenntuninni
sje mjög ábótavant. Menn eru opt að
bera alþýðu hjer á landi saman við al-
þýðu annars staðar og breiða sig út yfir
það, hve hún sje miklu menntaðri; hjer
kunni nálega allir að lesa og skrifa, í
öðrum löndum sjeu fjölda margir, sem
hvorugt kunni. Það er satt, vjer höfum,
hamingjunni sje lof, ekkert af öldungis
fáfróðum skríl, og eigum vjer það heima-
húsafræðslunni að þakka, en oss vantar
líka nálega algjörlega hina velmenntuðu
alþýðu, sem er svo fjölmenn í öllum hin-
um menntuðu löndum heimsins. Hjereru
a.ð eins hinir fáu svo kölluðu lærðu menn
og alþýða á borð við hina ver mennt-
uðu alþýðu annars staðar. Menn mega
ekki taka orð mín svo, að jeg álíti enga
af alþýðumönnum vorum velmenntaða,
jú, þeir eru sumir miklu betur mennt-
aðir en margir af hinum svo kölluðu
lærðu mönnum, en þeir eru tiltölulega
sárfáir. Þetta sjest hvergi ljósar en á
kosningum til alþingis.
Jeg lái heldur ekki hinni eldri núlif-
andi kynslóð, þó menntun hennar sje
ábótavant, því hún er runnin upp úr
skauti þeirrar kynslóðar, sem leitaðist við
að kæfa niður hjá henni í uppvextinum
alla menntunarfýsn, og hafði það að ein-
kunnarorði: „Bölmitið verður eklci látið í
askana“, og það hefur því miður gengið
í erfðir til allt of margra niðja hennar.
Jeg þarf ekki að taka það fram, hve
það er afarnauðsynlegt, að öll alþýða
manna hjer sje velmenntuð, þar sem
hún ein getur og á að ráða hjer lögum
og lofum. Það eru bændur, sem geta og
eiga að ráða því, hverjir sitja á þingi,
en hvernig neyta þeir almennt þessa
lagalega og eðlilega rjettar síns? Það
er enn fremur menntun alþýðu, eins og
jeg hef bent á annars staðar, sem er
undirstaðan undir allri sannri framför
þjóðarinnar bæði í pólitisku og verklegu
tilliti. Þetta játa allflestir, en það er
hjá mörgum að eins köld játning með
vörunum, án þess, að hugur fylgi máli,
og þess vegna þarf sí og æ, að brýna
þetta fyrir mönnum, svo þeir hljóti að
lokum að játa það af hug og hjarta,
hljóti að sannfærast um nauðsyn og nyt-
semi alþýðumenntunarinnar.
Þingið, að minnsta kosti margir þing-
menn, hafa sannfærst, og þá er mikið
fengið. Það sjer, að það þarf að mennta
alþyðu. Þetta lýsti sjer í fyrra sumar.
3 frumvörp komu fram hjer að lútandi,
en ráð manna virtist heldur á reyki i
þessu stúrmáli, og svo fór, að ekkert af
frumvörpunum varð að lögum ýmsra or-
saka vegna, sem betur fór, því það var
auðsætt, að þingmenn höfðu ekki almennt
hugsað þetta mál nógu rækilega. En
allir voru á eitt sáttir um það, að eitt-
hvað þyrfti að gjöra af hálfu þess opin-
bera, til þess að koma betra lagi á upp-
fræðing alþýðu, en nú er. Það er von-
andi og óskandi, að sem flestir þingmenn
íhugi vandlega þetta mál fyrir næsta
þing, því þetta er sem sagt eitt af lífs-
spursmálum þjóðarinnar, en vandamál
mikið, ef vel á að skipast. Blöðin ættu
líka að gjöra sitt til.
Þótt jeg sje ungur og lítt reyndur,
ætla jeg samt að dirfast að láta í fám
orðum í ljósi skoðun mína í þessu efni.
Jeg hef mikið hugsað þetta mál og álít
því rjettast að gjöra kunnugt, að hvaða
niðurstöðu jeg hef komist.
Jeg vildi feginn fara nokkrum orðum
um menntunarfrumvörpin áseinasta þingi,
en hjer er ekkert riím til þess, enda hafa
víst flestir, sem um þetta mál hugsa,
færi á að kynna sjer þau. Það er þá
fyrst unglinga- eða barnauppfrœðingin.
Hingað til .hefur barnauppfræðingin al-
mennt nálega eingöngu verið innifalin í
því, að barnið hefur lært að stauta, og
einhverja kristilega barnalærdómsbók ut-
anað. Með þessari frœðslu hefur það
verið álitið fullþroskað fyrir kirkjuna
og borgaralegt fjelag. Lögunum um
skript og reikning hefur verið litill
gaumur gefinn af allmörgum, enda vant-
aði allt aðhald og prestar margir hverj-
ir lítið eða ekkert skeytt um, að þessum
lögum væri fullnægt, náttúrlega hafa
sumir þeirra gætt skyldu sinnar í þessu
sem öðru með samviskusemi. Hvað á
lika presturinn að gjöra, ef foreldrar eða
vandamenn barnsins trássast við að hlýða
fyrirmælum laganna? Hann má ekki
visa barninu frá fermingu fyrir þá sök.
Margir eru og þeir, sem ekki hafa efni
á, að afla börnum sínum þeirrar fræðslu
sem hjer ræðir um, þó lítil sje.
Einn hinn beinasti vegur, til þess, að
ráða bót á þessu, er sá, að veita árlega
opinberan styrk til menntunar ungiinga
með líku fyrirkomulagi og frumvarp Ó-
lafs Briems fór fram á, en jafnframt
gjöra það að skyldu, að hver unglingur
hafi áður en hann er 15 ára, fengið ein-
hverja tiltekna menntun. Ákvæði þar
að lútandi vanta í frumvarp Briems. —
Sumir eru þeirrar skoðunar, að sýslur og
sveitafjelög ættu upp á eigin spýtur að
annast um uppfræðingu unglinga, án
nokkurs beins styrks úr landsssjóði, en
þar á móti ætti landið af alefli að styðja
hina æðri alþýðumenntun, og styður
margt þessa skoðun; en það væri að mínu
áliti, að reisa þeim hurðarás um öxl í
efnalegu tilliti, að gjöra þeim þetta að
skyldu, ef meiri og strangari kröfur væru
gjörðar til menntunar unglinga, en nú
er.
Þeim, sem eptirlit hefðu með uppfræð-
ingunni, ættu lögin að heimila einhver
meðul, til þess, að þeir gætu látið ung-
lingana njóta hinnar lögboðnu menntun-
ar, þó foreldrar og vandamenn vanræktu
það. Hið besta ráð til að halda mönn-
um til hlýðni í þessu efni væri það, að
gjöra hina ákveðnu menntun að skilyrði
Jyrir fermingu, eins og frumvarp meiri
hluta nefndar þeirrar, er sett var til að
íhuga skólafrumv. Jóns Þórarinssonar,
fór fram á. Mjer finnst ástæður þær, er
sumir færðu á móti þessu á þingi í fyrra
sumar mjög ljettvægar, enda erjegsann-