Þjóðólfur - 19.07.1889, Blaðsíða 1

Kercur út á fostudaíís-
morgna. Yerö árg. (60
arka) 4 kr. (erlendis 5 kr.).
Borgist fyrir l'>. júli.
ÞJÓÐÓLFUR
Uppsögn skrifleg, bund-
in viö úramót, ógild nema
komi til útgefanda fyr-
ir 1. október.
XLI. árg.
Til kaupenda Þjóðólfs.
Mánudaginn 15. þ. m. var gjald-
dagi á borgun fyrir blaöiö þetta
ár. Eru því kaupendurnir vin-
samlega beönir aö borga þaö, sem
þeir eiga ógreitt fyrir Þjóöólf
þetta og fyrirfarandi ár.
Um
lánstraust bænda.
Eptir
Sig-urð Briem.
(Siiurl.). Veðbanlíar eða hypothekbank-
ar eru yngri en lánsfjelögin, en eru þó
orðnir töluvert útbreiddir.
Fyrirkomulag á veðbanka er þannig,
að peningamenn skjóta saman ákveðinni
fjárupphæð, og þessa upphæð lánar banka-
stjórnin móti fasteignarveðum. Bankinn
gefur því næst út skuldabrjef fyrir allt
að jafnri upphæð, og hefur veðbrjefin að
tryggingu fyrir þeim. Með því, að selja
skuldabrjefin fær bankinn aptur fje til
umráða, sem hann getur lánað mót veð-
um í fasteignum, og þannig getur hann
haldið áfram koll af kolli, því með því,
að gefa út skuidabrjef og nota andvirði
þeirra til nýrra útlána, fær hann stöð-
ugt ný og ný veðbrjef, sem tryggingu
fyrir nýjum skuldabrjefum.
En hjer vantar þó frekari tryggingu
fyrir skuldabrjefunum, sem í lánsfjelög-
unum felst í ábyrgð þeirri, sem fjelags-
menn hafa hver með öðrum. Fyrir því
verður samskotasjóðurinn að bera þann
skaða, sem kann að verða á einhverju
veðinu, en eins og mönnum gefur að
skil)a, þá fer sú trygging; sem feist {
samskotasjóðnum minnkandi eptir því
sem skuldabrjefin fjölga. Bankanum er
því vanalega ekki veitt heimild til að
gefa út skuldabrjef, er nemi meiru alls,
en 5~7 sinnum upphæð sjóðsins. Yeð-
bankinn verður því að byrja með tölu-
vert miklu fje, ef menn vilja hafa láns-
störfin umfangsmikil.
Revkjavík fóstudaginn 19. júlí 1889.
Hvernig þessum mismunandi stofnun-
um mætti best haga hjer á landi, ef
menn annars vilja ráða nokkra bót á
þvi sem er, skal jeg eigi fara út í að
sinni, en að eins geta þess, að jeg ímynda
mjer, að tiltækilegast mundi verða, að
sameina báðar þessar stofnanir þannig,
að bankinn stofnaði veðbankadeild, er
stæði í sambandi við lánsfjelög út um
land.
Stjórnarskráin á þingi.
Stjórnarskrárfrumvarpið, sem nú hef-
ur verið borið upp í neðri deild þings-
ins er í flestu eins og írv. frá síðasta
þingi, en þó eru á því verulegar breyt-
ingar, sem miða til samkomulags milli
meiri og minni hluta þessa máls og milli
þings og stjórnar.
Nokkrir af þeim annmörkum, sem þóttu
vera á frv. frá 1885 og 86, voru teknir
burt á síðasta þingi, einkum til þess, að
svipta mótstöðumennina þeim ástæðum,
þeim vopnum, sem þeir beittu gegn því.
Nú ganga þingmenn lengra í sömu
átt.
Það hefur einkum verið eitt atriði, sem
mótstöðumenn málsins hafa fundið sjer
til gegn frumvarpinu, og það var þetta:
„konunqur eða landstjöri“.
Mótstöðumennirnir sögðu, að konung-
ur mundi áskilja sjer, að undirskrifa öll
mikilsverðustu lög og stjórnarályktanir,
og þá þyrftu ráðgjafarnir að fara utan
á konungsfund í hvert skipti, sem und-
irskript hans þyrfti með, og stundum
myndu allir ráðgjafarnir þurfa að fara
hjeðan i þessum erindum, svo að hjer
væri ráðgjafalaust á meðan. Þessi á-
kvörðun stóð eigi upphaflega í frv., er
það kom inn á þing 1885, heldur átti
eptir því landsstjóri, en ekki konungur,
að undirskrifa lög og stjórnarályktanir,
en mótstöðumönnunum þótti þá sem öll
völd væru tekin af konungi og útmál-
uðu þetta sem þá mestu óhæfu, er nokkr-
um gæti í hug dottið, svo að breyttvar
| til og sett þetta ákvæði: „honungur eða
j landsstjöri“, sem hefur verið sá hnútur,
er sumum hefur eigi þótt leystur hing-
Xr. 33.
að til. En með breytingu þeirri, sem
nú hefur verið gerð á frumvarpinu, er
að vorri ætlun þessi hnútur leystur, án
þess að gengið sje of nærri rjetti eða
völdum konungsins og án þess, að vikið
sje eitt hænufet frá aðalgrundvelli þessa
máls eða rjettarkröfum vorum um inn-
lenda stjórn með ábyrgð fyrir alþingi.
Breytingar þessar eru fólgnar í því,
að ákvæðið: „konungur eða landsstjóri“,
er nú alstaðar numið burt, nema á ein-
um stað, þegar um bráðabirgðarlög er
að ræða; er ákveðið, að konungur eða
landsstjóri geti gefið þau út. En að öðru
leyti er það landsstjóri, sem á að undir-
skrifa lög og stjórnarályktanir með ráð-
gjafa, til þess að veita þeim fullt gildi.
Inn í frv. er svo bætt nýrri ákvörðun
svohljóðandi: „Nú hefur landsstjóri stað-
fest lög, sem konungi þykja viðsjárverð
sakir sambands íslands við Danmörku,
og getur hann þá ónýtt staðfesting land-
stjórans á þeim lögum, ef hann gjörir
það innan árs frá því, er lögin hafa birt
verið á lögboðin hátt á íslandi. Ónýt-
ing þessi fellir þá lögin úr gildi frá
þeim tíma, er hún verður heyrum kunn
á hverjum stað fyrir sig, þó hvergi síð-
ar, en 8 vikum eptir að hún hefur birt
verið á þann hátt, sem lögboðið er um
lagabirtingar“. Enn fremur á kon-
ungur að hafa við hlið sjer ráðgjafa fyr-
ir ísland með ábyrgð fyrir alþingi; ætl-
unarverk hans verður að skrifa með
konungi undir þær stjórnarályktanir, er
konungur undirskrifar, en þær eru þess-
ar: að skipa landsstjóra og vikja hon-
um frá völdum, staðfesta stjórnarskrár-
breytingar, gefa út bráðabirgðarlög og
nema úr gildi lög, sem landstjóri hefur
staðfest, en konungi þykja viðsjárverð
sakir sambands íslands við Danmörku.
Á þennan hátt þurfa vor sjerstöku mál
eigi að fara til Danmerkur, til þess að
ná staðfestingu, en aptur á móti get-
ur verið, að lög, sem komin eru í gildi,
verðiaptur numin úr gildi af konungi,
og kann sumum að þykja þetta ísjár-
vert, en menn verða vandlega að gá að
þvi, að eins og nú er ástatt og eptir
frumvarpinu frá síðustu þingum, getur
konungur synjað staðfestingar á öllum