Þjóðólfur - 13.09.1889, Síða 1

Kemur út á föstudags-
morgna. Verö árg. (60
arka) 4 kr. (erlendis 5 kr.).
Borgist fyrir 15. júlí.
ÞJÓÐÓLFUR.
Uppsögn skrifleg, bund-
in'viö áramót, ógild nema
komi til útgefanda fyr-
ir 1. október
Rcyk,jayík Uístiidaginn 13. sept. 1889.
XLI. árg,
Sjóðstofnanir.
Jeg hef áður í Þjóðólíi minnst á „dreng-
inn og krónurnar", og þá bent stutt-
lega á bústofnsdeild og ellistyrksdeild
Söfnunarsjóðsins; jeg lofaði þá að tala
frekara seinna um sjóð þennan, sem get-
ur gjört landsmönnum meira gagn en
almenningur hefur hugmynd um, ef menn
að eins nota hann, því að hann er verk-
færi i höndum manna til fjársöfnunar
og fjevaxta eða fjárþroskunar, efjeg niá
svo að orði komast; en fjeð eða auður-
inn er afl þeirra hluta, sem gjöra skal.
Hver mundi eigi verða glaður, ef hann
ætti t. d. nm 100,000 kr., eða ef sveitar-
fjelag hans ætti þá upphæð í sjóði?
Það segir margur og hugsar: „Efjeg
ætti einar 100,000 kr., þá skyldi jeg láta
sjá, hvort t. d. mýrin hjerna yrði ekki
brúuð, eða þúfurnar sljettaðar í túninu
hjá mjer; þá skyldi jeg sýna, hvort ár-
sprænan sú arna yrði mönnum að far-
artálma o. s. frv. Ef sveitarfjelag mitt
ætti í sjóði 100,000 kr., er svo sem hálf-
um vöxtum þeirra væri varið til ein-
hvers þarflegs í sveitarfjelaginu, þá skyld-
um við sjá, hvort sveitarþyngslin væru
eins mikiþ eða þá mundu menn síður
finna til sveitarþyngslanna, en nú er“.
En viti menn, það er ekkert kraptaverk,
að safna þvílíkum sjóði. Það geta menn,
reyndar ekki í flýti eða á stuttum tíma,
heldur með tímanum, með því að stofna
sjóðinn með einhverri fjárupphæð, þó
ekki væri nema með nokkrum krónum,
og leggja þær í aðaldeild Söfnunarsjóðs-
ins, með þeim skilmálum, að jafnan skuli
eitthvað af vöxtunum leggjast við höf-
uðstólinn.
„ Aðaldeild Söfnunarsjóðsins tekur á móti
fje með þeim skilmálum, að höfuðstóll-
inn verði aldrei útborgaður, heldur geti
að eins skipt um vaxtaeigendur, sam-
kvæmt því, sem upphaflega er ákveðið,
sem og að árlega megi leggja eitthvað
af vöxtunum við höfuðstólinn“. (Lög um
Söfnunarsjóð íslands 10. febr. 1888).
Am aðaldeildina segir Eiríkur Briem:
„Aðaldeildin er yfir höfuð ætluð fyrir
fje, sem ákveðið er til einhverra almennra
nota, þar sem á að varðveita höfuðstól-
inn, en að eins verja vöxtunum árlega
að meiru eða minna leyti, svo sem er I
um ýmis konar samskotasjóði, sjóði ýmsra
fjelaga o. fl. . . . Svo er ákveðið, að ein-
hverju af vöxtunum af fje því, sem lagt
! er í aðaldeild Söfnunarsjóðsins, skuli ár-
i lega bæta við höfuðstólinn. . . . Þegar
við fjeð er bætt árlega nokkru af vöxt- |
unum, þá margfaldast það með tíman-
um og þar með gagnið, sem að því má I
verða, en þetta margfalda gagn kemur j
fyrst fram síðar og getur þá hlotnast '
öðrum en þeim, sem hið margfalt minna |
gagn áður mundi hafa hlotnast, ef fjenu |
hefði í byrjuninni verið eytt. ... Jeg
tek til dæmis, ef menn vildu safna í ,
fastan sveitarsjóð svo sem 30 aurum ár-
lega fyrir hvert heimili í sveitinni, þá
væri slikt það lítilræði, sem engan mun-
aði um og enginn mundi finna til; en
væru þannig í einni sveit 20 kr. árlega
lagðar í Söfnunarsjóðinn með þeim skil-
málum, að sveitin skyldi fá hálfa vext-
ina útborgaða árlega, úr því þeir næmu
10 kr., þá mundi safnið eptir rúm 30
ár fara að verða stöðugur sívaxandi tekju-
stofn fyrir sveitina, og 200 árum þar á
eptir mundi það, með 4°/0 vöxtum vera
orðið yfir 100,000 kr., þrátt fyrir það, að
fje það, sem sveitin þá mundi vera bú-
in að fá, einnig myndi samtals vera orð-
ið yfir 100,000 kr.“ (Andvari 1888, bls.
131—135).
Þessi orð Eiriks Briems eru þess verð
að menn láti þau eigi sem vind um eyr-
un þjóta, heldur íhugi þau og hugleiði
vandlega, láti þau vera sjer hvöt til að
stofna sjóði í einhverjum þarflegum til-
gangi til eflingar atvinnuvegum, mennt-
unar eða annars í þarfir alls landsins eða
einstakra hjeraða.
ísfirðingar hafa riðið á vaðið og hugs-
að fyrir framtíð bæjarfjelags síns með
því, að ákveða að leggja fjárupphæð (100
kr.) í Söfnunarsjóðinn til að láta fje þetta
standa þar á vöxtum um langan tíma og
verja siðan nokkru af vöxtunum i þarfir
bæjarfjelagsins. Það er vonandi, fyrst
nií er gott árferði til lands og sjávar,
að þeir verði ekki einir forsjálir, heldur
komi og aðrar sveitir með sinn skerf, á
hvern hátt, sem þær vilja gera það.
Nr. 44.
Slíkt geta bæði einstakir menn og fje-
lög, því að það er eigi um að gera, að
fjárframlög til þvilíks sjeu stór, þó að
það sje auðvitað best, heldur er yfir höf-
uð mest um vert, að eitthvað sje lagt
fyrir í þessum tilgangi og jafnan lagt
eitthvað af vöxtunum við höfuðstólinn,
sem þá fer sívaxandi. Fjárframlögin
þyrftu ekki að vera svo mikil, að nokk-
urn verulega munaði um þau, eða nokk-
ur fyndi eiginlega til þeirra, og þyrfti
alls eigi að draga úr annari framfara-
viðleitni eða framkvæmdum manna í bún-
aði eða öðru. Þótt einn ómagi bætist
við á einhverja sveit, er það eigi til-
finnanlegt fyrir sveitarfjelagið. Á sama
hátt er eigi hægt að segja, að það væri
tilfinnanlegt, þótt sveitarsjóður hverrar
sveitar stofnaði sjóð með því, að leggja
til þess eitt ómagaframfæri, sem lagt
væri í Söfnunarsjóðinn, og bæta síðan
við árlega, þótt ekki væri nema helm-
ingi eða fjórða part úr ómagaframfæri,
auk nokkurs af vöxtunum. Ef menn
stofnuðu þannig sjóði, sem væru eign
sveitarsjóðanna, mundu með tímanum
vextir þeirra miklu meir en nægjatilað
allra útgjalda sveitarsjóðanna, sem nú
eru sumstaðar lítt þolandi, og þannig
hafa menn í hendi sjer ráð til að ljetta
þessum vandræðum af eptirkomendun-
um, ef menn eru eigi svo þröngsýnir,
að hugsa að eins um nútímann, hafa
nógan mannkærleika til hinna komandi
kynslóða og manndáð til að gera eitt-
hvað fyrir þær. Hin núlifandi kynslóð
hefur að vísu lítinn peningalegan hagn-
| að af þessu, en hún hefur heldur eigi
skaða af því, og hvatamenn, forsprakk-
ar og stofnendur þvílíkra sjóða gera nafn
sitt ógleymanlegt og ódauðlegt meðal
eptirkomandi kynslóða. s.
Kcnnslubók í flatamálsfræði handa
alþýðuskólum. Eptir Halldór Briem.
Rvík 1889. — Áður en bók þessi kom út,
var svo sem ekkert til á íslensku í þess-
ari fræðigrein, nema á nokkrum blaðsíð-
um í reikningsbók Eiríks Briems, sem
að vísu er svo gott, sem það getur ver-
ið í jafnstuttu máli, en nær allt of skammt.