Þjóðólfur - 25.04.1890, Blaðsíða 1

Kemur út á föstudög-
um — Verð árg. (60 arka)
4 kr. Erlendis 5 kr. —
Borgist fyrir 15. júlí.
ÞJÓÐÓLFUR.
Uppaögn skrifleg, bundin
við áramöt, ógild nema
komi til fitgefanda fyrir 1.
oktöber.
XLII. árg.
Reylgayík, föstudaginn 25. apríl 1890.
Nr. 20.
Kaupfjelögin og yerslunarstjettin.
I.
Þar eð jeg sje af Þjóðólfi, 9. bl., að þjer, herra
ritstjóri, hafið ekkert á móti, að taka í blað yðar
mótbárur manna gegn kaupfjelögum vorum, viljeg
nota mjer það, til að láta í Ijósi skoðuD mína á
einni blið máls þessa.
Jeg er ekki á móti kaupfjelögunum i sjálfu sjer,
því að þau hafa bæði beinlínis og óbeinlínis gjört
mikið gagn, en einungis á móti því, að gengið er
fram hjá kaupmönuum vorum og þeir hvorki látnir
kaupa litlendu vörurnar nje selja þær innlendu.
Fari svo, sem út lítur fyrir, að kaupfjelögin eflist.
og að fyrst fullur þriðjungur, og seinna mikið meir,
af vörukaupunum gangi gegn um fjelögin, er það
auðgjáanlega mikið tjón fyrir verslunarstjettina, og
það svo, að likindi eru til, að hún eyðileggist smátt
og smátt, og svo gott sem deyi út af af atvinnuskorti.
Verði endirinn sá, að einungis fáir og fátækir kaup-
menn verði viðurloða i kauptúnunum, líst mjer illa
á ástandið, því optast hefur það þó átt sjer stað
í bágindum og harðærum, að kaupmenn hafa lán-
að viðskiptamönnum sinum og byrgt þá upp með
nauðsynjum; en hvað geta fátæklingar, þótt kaup-
menn heiti? Og jeg efa, að kaupfjelögin komist
nokkurn tíma á þær laggir, að þau geri meir en
hjálpa sjálfum sjer, því síður öðrum. Jeg hef inn-
drukkið þann lærdóm með mððurmjólkinni. að dug-
leg og innlend kaupmannastjett væri hverju landi
sem er, hin mesta stoð; og því skyldu kaupmenn
vorir verða verri en annara þjóða, að tiltölu við
megun þeirra; eða hvers má vænta af ónýtum
kaupmönnuin? Hvaða stoð og styrkur getur land-
inu yfir höfuð veriðað þeim, og nauðstöddum mönn-
um, sjerstaklega ef bágindi kæmu upp á?
Mjer er lika óskiljanlegt, að kaupfjelögin þurfi
endilega að brúka erlenda erindsreka. Því geta
t>au ekki eins brúkað vora innlendu kaupmenn, sem
reka sömu iðn, sem erindsrekarnir, og eru starf-
inu vaxnir? Þar sem full borgun er vís, er held-
ur engin hætta með innkaupin, og ættu kaupmenn-
ll'nir að geta gjört það alveg eins ódýrt og erinds-
rekarnir útlendu; auk þess standa þeir betur að
yigi, þegar útlendu vörurnar koma hingað; þeir
a a llíls> fólk, viktaráhöld og íivað annað sem
me þarf, til að skipta vörunum sundur, eins og
rei ningar frá þeim ættu ekki að fara í meiri handa-
skolum, en frá óvönum bændum. Jeg get ekki
heldur ímyndað mjer, að nokkur kaupmaður væri
sá, ef honum stæði það til boða, er Imfnaði því
boði, að verða enndsreki einhver fjelags; því væri
það stórt, er ekki lítill gróði fyrir kaupmanninn
að fá sömu „procentur“, sem fjelögin gefa. Þessú
til sönnunar vil jeg tilgreina, að bæði hefjegreynt
það sjálfur og veit mörg dæmi þess, að kaupmenn
vorir, hafi 100 kr. verið í boði, hafa látið útlenda
vöru fala fyrir sama og jafnvel minna verð, en
kaupfjelögin hafa sömu vörutegund fyrir; og því
skyldu þeir þá vera svo óskynsamir, þegar mörg
þúsund krðnur væru í boði, kannske 25,000 eða
meir, að gjöra ekki sitt ýtrasta til að fullnæga
öllum sanngjörnum kröfum. Ef jeg hef engann
skaða af því, álit jeg það skyldu mína, heldur að
hlynna að innlendum kaupmanni en útlendum er-
indsreka, sem hvorki leggur hjer eitt eyrisvirði til
opinberra þarfa, nje eyðir sínum peningum hjer,
eða hvaða ástæða er til þess að hafna innlendum
kaupmanni sem erindsreka, ef hann ella vill gefa
sig að því og hann álíst fær um það. Hann er
okkar meðbróður og líður súrt og sætt með okkur;
auk þess, sem það er hægra, ef eitthvað út af ber,
að beita dómstólunum gegn honum, sem búsettum
í landinu sjálfu, en ef hann væri suður á Eng-
landi. Mjer finnst það því sjálfsagt, að kaupfje-
lögin fyrst bjóði innlendum kaupmönnum forstöð-
una, en vilji þeir ekki gjöra það með jafngóðum
kjörum sem erlendir, þá fyrst álít jeg, að kaupfje-
lögin ekki gjöri nokkuð vítavert, þótt þau taki er-
lenda erindsreka.
Skrifað í Árnessýslu, 12. mars 1890.
St. Bjarnarson.
II.
í ■útlöndum hefur sömu ástæðunni verið
beitt gegn kaupfjelögunum þar, sem hinn
heiðraði höfundur færir gegn þeim í grein-
inni hjer á undan: að þau sjeu verslun-
arstjettinni til niðurdreps, og kunna
ýmsir hjer á landi að setja þetta fyrir
sig, svo að það er vert að athuga það.
Kaupfjelögin draga auðvitað verslunina
frá kaupmönnum og gera smásaman fleiri
eða færri meðal þeirra óþarfa, og það
því meir, þvi meir sem þau eflast. En
er nú þetta nokkurt böl fyrir landið?
Nei, segjum vjer, allra síst hjer á landi,
þar sem meiri hluti kaupmanna er út-
lendur og þeir draga allan verslunararð-
inn út úr landinu, styðja ekki neitt af
framfarafyrirtækjum þessa lands, hvað þá
heldur berjast fyrir þeim. Yerslunar-
stjettin framleiðir ekki heldur út affyr-
ir sig nokkra verðmæta hluti; heldur er
milliliðir milli þeirra, sem framleiða vör-
urnar og hinna, sem neita þeirra, eins
og vjer sýndum fram á 4. tbl. þ. á. Laun
og annar kostnaður við þessa milliliði
leggst á verslunina og gerir vörurnar
dýrari, en ef komist yrði hjá þeim; ef
það er hægt, er það sparnaður eigi að
eins fyrir hvern einstakan, heldur lands-
menn yfir höfuð. Það er nú einmitt til-
gangur kaupfjelaganna að gera óþarfa
milliliði í versluninni. Það þarf nú varla
að gjöra ráð fyrir því fyrst um sinn, að
þau eyðileggi alla kaupmenn. En þótt
þau yrðu svo öflug, að þau næðu undir
sig með tímanum allri verslun landsins,
þá getum vjer ekki betur sjeð, en að
það væri ómetanleg gæði fyrir landið.
Á þann hátt væru sparaðir kostnaðar-
samir milliliðir í versluninni, verslunin
yrði alinnlend og allur arðurinn af henni
lenti hjá landsmönnum sjálfum. Yersl-
unarstjettin, sem nú er, mundi ekki „deyja
út af af atvinnuskorti“, heldur mundu sum-
ir í henni ganga í þjónustu baupfjelag-
anna, en sumir taka annað fyrir, og þetta
yrði smámsaman, svo að það yrði til-
tölulega fáum bagalegt meðal verslunar-
stjettarinnar.
Það er svo margt á móti þvi, að kaup-
mennirnir gjörist sjálfir erindsrekar kaup-
fjelaganna, að vjer getum með engu móti
talið slikt tiltækilegt. Tilgangur fjelag-
anna og kaupmannaverslunarinnar er svo
sundurleitur, að slikt getur naumast sam-
rýmst. Kaupmennirnir mundu að eins í
orði kveðnu verða erindsrekar fjelaganna,
en í raun og veru láta þau fá frá sjer
útlendu vörurnar með nokkuð lægra verði,
en þeir selja þær í búðinni, sem þeir
stæðu sig vel við, þar sem þeir fengju
borgun út í hönd frá fjelögunum; inn-
lendu vörunum frá þeim mundu þeir
slengja saman við sínar eigin vörur og
skammta svo fjelagsmönnum verðið eptir
því sem verkast vildi. Með öðrum orð-
um, það yrði ekkert reglulegt kaupfjelag
eða pöntunarfjelag, heldur fjelag eða sam-
tök um verslun við kaupmanninn, sem
geta verið mikið góð, að svo miklu leyti
sem kaupfjelögin ekki duga eðaþarsem
þau alls ekki eru til, eins og vjer bent-
um á í 12. tbl. þ. á., og sum kaupfjelög
í útlöndum hafa byrjað á þennan hátt.
En með þessu eingöngu kemst þó ekki
á neitt reglulegt kaupfjelag í eiginleg-
um skilningi.
Yjer efumst einnig stórlega um, að
kaupmenn vildu taka að sjer að vera er-
indsrekar fjelaganna, því að sumstaðar,
t. d. í Þingeyj arsýslu, hafa baupmenn
gert allt sem þeir hafa getað, til að spilla
fyrir kaupfjelögunum og ejðileggja þau.
Yjer sýndum fram á það í 9. tbl. þ. á.,
hversu nauðsynlegt er, að öll kaupfje-
lögin hafi sama erindsreka, til að kaupa
útlendar vörur og selja innlendar vörur;