Þjóðólfur - 16.05.1890, Blaðsíða 3

91
uð víst flestir þekkja frá hugsunarfræð-
inni, og sem í þessu atriði gengur langt
um lengra1, eða þá mann eins og Leroy-
Beaulien, sem var erindsreki Frakka á
verkmannaþinginu í Berlin, sem jeg síðar
skal minnast á, Jeg gkai að eins hæta
við dóm prófessors Schönbergs, sem hljóð-
ar svo: „Þó að það kunni að finnast fá-
einar hrœður, sem fylgja þessari kenningu
(0: Bastiat); þa getur hún eigi framar
heitið kenning auðfræðinnar412.
Eu því er þá Arnljótur að segja oss,
að þetta sje kenning allra sannarlega
frjálslyndra auðfræðinga hjá Frökkum og
Englendingum nú á tímum ? Hann segir
það reyndar eigi skilyrðislaust, heldur
hætir við: „þeim er eg til þekki“. Það
kann vel að vera, að hann þekki sárfáa
°g máske alls engan, og ef svo er, þá fer
vitnisburður hans og Schönbergs saman,
að það sje enginn auðfræðingur nú á tím-
Ula, sem fylgir þessari Bastiats stefnu, en
það er ólíklegt, að Arnl. ætlist til, að þessi
°rð hans sjeu skilin á þann veg.
Bastiat missir eigi gildi sitt fyrir það,
þótt eptirmenn hans sæju það, sem hann
eigi sá. Hann var glöggskygn á margt
í auðfræðinni og hefur skýrt það mæta vel,
og hann hefur komið fram með ýmsar
fagrar hugmyndir, þótt reynsla seinni tíma
kafi sýnt, að margar af þeim eigi voru
annað en loptkastalar.
Yfir höfuð sást honum yfir núningsmót-
stöðuna í mannfjelaginu, ef jeg má nota
það orð. Eins og sá eðlisfræðlngur, sem
ekkert tillit tæki til núningsmótstöðunnar
ffiundi eigi komast að rjettri niðurstöðu,
eins fer þeim auðfræðingi, sem tekur eigi
ueitt tillit til þess marga, sem getur orðið
a vegi auðfræðinnar. Bastiat hafði auga
fyrir hinum skaðlegu afleiðingum illra laga,
en fyrir gagni góðra laga var hann blind-
r' Það er eigi til annars en gjöra
æ 1Ila hlægilega í augum almennings,
__ , . ' at að klifa a þvi, sem veikast
er 1 kennine-,i v.
sem algildiim haldi Þýfram-
nótímans. Wr*«islegum setningum
ÞaJ nær engri átt ,ð kennl BMtlata
um login hafi fylgi frjálslvnn„„
, ,ö,ynara manna nu
a funum, en hun hefur verið ótrúlega rík
í huga sumra mauna, einkum giamrar-
anna.
1) Sjá einkum bók hans: The State in ítelation
Labour.
2) Handbuch der politischen Oeconomi, Tubingen
l88ö I. bls. 59.
Hinir skynsamari menn ljetu samt eigi
þetta frelsisglamur hlaupa með sig i gönur.
Árið 1848, þegar Bastiat og hans stefna var
komin í almætti sitt, var Macauley, sem
jeg held enginnþori að brigsla um ófrjáls-
lyndi, að berjast fyrir því, að enska ríkið
færi að hafa frekari afskipti af menntun
alþýðu. Hann byrjaði þá ræðu sína í þing-
inu á þessa leið: „Yður mun eigi undra
það herra, þótt mjer væri umhugað um
að fá yður til að líta á mig í kvöld1.
Mjer fannst það vera hin fyrsta skylda
mín, sem eins af meðlimum nefndar þeirr-
ar, sem hefur verið falin á hendur yfir-
umsjón með menntun alþýðu, að leggja
mitt hjartans samþykki á frumvarp þetta,
sem hinn heiðraði meðlimur fyrir Fins-
bury skoraði á deildina að skera niður.
Jeg er einn af þeim, sem um endilangt
konungsríkið hef verið sakaður um og er
nú hjer sakaður um, undir sjerstöku yfir-
skyni, að hafa í huga að höggva stórt
skarð í borgaralegt og trúarlegt frelsi
þjóðarinnar".
Síðar í ræðu sinni kemst hann svo að
orði um þessa Bastiats stefnu: „Þessi kenn-
ing hefur það að minnsta kosti til síns
ágætis, að hún er „originalu. Mergurinn
málsins er þetta. Hingað til hafa allir
menn algjörlega misskilið eðli og tilgang
borgaralegrar stjórnar, Hinn mikli sann-
leiki, sem hefur verið öllum umliðnum öld-
um og kynslóðum hulinn, hefur nú fyrst
1846 opinberast nokkrum velæruverðug-
um prestum og djáknum í nokkrum lausa-
söfnuðum og er þetta: Landsstjórnin er í
einu orði sagt stóreflis böðull. Hún á eigi
að gjöra neitt nema með harðýðgi og fanta-
skap. Hið eina starf stjórnarinnar á að
vera að hneppa menn i fjötur og byrgja
þá inni í fangaklefum og hálshöggva og
hengja og skjóta og stinga og kyrkja og
kvelja. Það er hatursverð harðstjórn af
hennar hálfu, að reyna að afstýra glæp-
um með því, að fræða alþýðu manna og
liefja hennar siðferðislegu tillfinningar"2.
í þetta skipti vann hann sigur, en ept-
irmenn hans hafa átt í laagtum harðari
baráttu, til þess að koma fram ýmsum
lögum um verksmiðjur og vinnufólk, sem
1) Þetta lýtur tíl þess, að í þinginu enska
mega þingmenn eigi biðja um orðið á annan hátt,
en með þvi að gefa forseta bendingu um það með
augunum.
Yflr höfuð læst forseti þá eigi sjá aðra en þá,
sem hann þykist viss um að muni halda góða
ræðu.
2) Missellaneous Writings and Speeches of Macau-
ley, London 1873, bls. 735 og 739.
nú eru tekin upp sem sjálfsögð í næstum
hverju menntuðu landi. Það er hjer með-
al annars, sem sósíalistar hafa haft stór-
kostleg áhrif. Menn eru nú farnir að
kannast við, að aðfinningar þeirra hafi að
mörgu leyti við góð rök að styðjast, en
það var lengi vel, að menn neituðu því.
Átrúnaðargoð sjera Arnljóts hrópuðu sí-
fellt, að mannfrelsið og mannrjettindin
væru brotiu niður, ef landsstjórnin færi á
nokkurn hátt að skipta sjer af viðskipt-
um manna. Það dugði ekkert, þó að menn
kæmu með skýrslur eins og þetta:
„í leirvöruverksmiðjum á Englandi vinna
um 11000 börn og unglingar. Þau byrja
að vinna þar 6—9 ára gömul og vinnu-
tíminn er frá kl. 5 að morgni til kl. 6
að kvöldi og stundum lengur. Þau eru
þar í 30—40 gráða hita og stundum allt
að 50 gráðum. Um vetur eru þau stund-
um send úr þessum hita út í 12 gráða
frost sokkalaus, skólaus og yfirhafnarlaus“.
Þetta leiddi auðvitað fjölda þeirra til
banaul. Önnur skýrsla hljóðar svo :
Vjer skulum gefa lýsingu á einni eld-
spýtu-verksmiðj u, sem var með þeim lak-
ari, þó engan veginn verst. í þessari
verksmiðju unnu 6 menn fullorðnir og 15
sveinar; henni var skipt í tvö hólf, ann-
að var 20 fet á lengd, en 11 fet á breidd
með alls engri smugu til þess að hleypa
lopti inn eða út. í þessari kompunni var
brennisteinninn og fosforinn hitaður, þeim
blandað saman og spýtunum dýft í blönd-
una og þær þurkaðar. í hinni kompunni
voru heldur eigi nein tæki til þess, að
hleypa lopti inn eða út, en þar fór fram
allt það, sem frekar þurfti að gjöra að eld-
spýtunum. í þetta helvíti urðu ungling-
arnir að flytja matinn með sjer og mat-
ast þar2.
Slíkar skýrslur og þetta gáfu nefndir,
sem enska þingið setti til þess að rann-
saka ástand meðal verkmanna, en þessar
skýrslur dugðu ekki neitt. Þó þessir
frelsismenn og mannvinir gætu eigi í
einu einasta atriði vefengt þær, stóðu
þeir fast á því, að stjórnin mætti eigi
fara að skipta sjer af þessu. Hún mætti
eigi fara að grípa fram í viðskiptalífið og
atvinnuvegina, og þannig brjóta niður allt
mannfrelsi og öll mannrjettindi. Þetta
lagaðist allt af sjálfu sjer, ef menn bara
eigi skiptu sjer af því.
Það eru nú eigi meir en 20—30 ár síð-
1) Escott: England its people, polity and pur-
suits. London 1887, bls. 140.
2) sama bók bls. 151.