Þjóðólfur - 24.10.1890, Page 2

194
o. s. írv. — Mikið af vörum þessum býr
fjelagið sjálft til. í sambandi við aðal-
vörubirgðastaðinn eru fatagjörðar- og skó-
smíðaverkstofur og með öðrum verk-
mannafjelögum á það stóra gufumyllnu
og vefnaðarverksmiðju, sem báðar eru
stofnaðar af því. Vörur þær, sem fjelagið
býr ekki til, kaupir það ekki af stór-
kaupmönnum; nei, því fer fjarri, því að
menn eru nú farnir að beita í stórkaupa-
versluninni sömu reglum, sem liggja til
grundvallar fyrir kaupfjelagsversluninni í
smákaupum. Fjelagið er hluthafi í stór-
kostlegri stórkaupaverslun, sem er eign
kaupfjelaganna á Englandi og selur vörur
fyrir hjer um bil 63 milljónir króna ár hvert;
þar kaupir fjelagið vörur sínar og vinnur
tvennt við það: svo áreiðanleg og góð við-
skipti, sem frekast er unnt, og auk þess
allan þann hag, sem ella gengi í vasa
stórkaupmannanna.
í sölubúðum fjelagsins getur hver sem
vill fengið vörur keyptar, hvort sem hann
er fjelagsmaður eða ekki. Verðið er hið
sama sem hjá áreiðanlegum kaupmönnum.
En aldrei er lánað, ekki einu sinni eyris-
virði. í hvert skipti sem einhver fjelags-
maður kaupir eitthvað, fær hann pjátur-
merki, sem sýnir þá upphæð, sem hann
hefur keypt fyrir; hafi liann t. d. keypt fyrir
1 shilling (90 aura), þá er honum afhent
pjáturmerki, sem á er markaður 1 shilling,
o. s. frv. Þegar hann svo í lok hvers
ársfjórðungs kemur með öll pjáturmerki,
sem hann hefur fengið þann ársfjórðung-
inn, fær hann borgaðan sinn hluta af
ágóðanum, þ. e. af þeirri upphæð, sem
hann hefur keypt fyrir. Á síðustu árum
hefur ágóðinn verið 12—13 aurar af
hverri krónu.
Því fer fjarri, að þessi peningaágóði sje
hinn eini hagnaður, sem fjelagsmeun hafa
af fjelaginu. Það hefur jafnan gætt vand-
lega grundvallarreglu sinnar, að selja að
eins ósviknar vörur og verðið er auðvitað
fast, en breytist ekki daglega, eins og
hjá sumum kaupmönnum. Þess vegna
getur hver húsmóðir sent barnið sitt í
búð þess, því að hún veit, að það fær
jafngóðar vörur sem hún sjálf. Einn af
vinum fjelagsins hefur sagt um þetta efni:
„Þegar einhver húsmóðir sendir barn sitt
í búð fjelagsins, leggur hún því ekki sömu
lífsreglurnar, sem vant er, þegar það er
sent í aðrar búðir, þær nefnih: farðu barn-
ið mitt gott til gráskeggjaða mannsins og
segðu honum, að faðir þinn sje þessi og
þessi og að hann verði nú að láta þig fá
reglidega gott smjör. — Nei, í búð fjelags-
ins eru allir gráskeggjaðir. Barnið getur
ekki farið búðavillt. Og allir, bæði ungir
og gamlir, fá gott smjör, án þess að þeir
þurfi að biðja um það — og það af þeirri
ástæðu, að ekkert annað en gott er til“.
Auk síns upphaflega tilgangs, að bæta
verslunina, hefur fjelagið smámsaman
fengið ýms önnur augnamið. Það er þann-
ig orðið sparisjóður í stórum stýl fyrir
fjelagsmenn. Til þess að hafa atkvæðis-
rjett, verða menn að hafa borgað 90 kr.
til fjelagsins. Við inntökuna borgar hver
maður 90 aura. En hitt er borgað smám-
saman með 25 aururn á viku hverri; þar
við bætast rentur af innlögðum tillögum
og ágóðinn, þangað til þessar 90 kr. eru
komnar. Þær standa síðan á vöxtum, 5°/0
á ári, sem eru talsvert hærri vextir en
vanalega fást í sparisjóðum á Englandi.
Þeir, sem þess óska, geta látið ágóða sinn
standa kyrran á vöstum í sparisjóði fje-
lagsins, þangað til þeir hafa eignast 1800
krónur; meira má enginn eiga inni í spari-
sjóðnum. Rentan er, eins og þegar er
getið, 5 °/0 árlega.
Enn fremur stendur húsagjörðarfjelag í
sambandi við verkmannafjelagið, sem var-
ið hefur um 200,000 kr. til að kaupa fyr-
ir húslóðir og veitir þeim fjelagsmönnum,
sem óska að byggja liús handa sjer, lán
til þess. Rentur og afborganir af þessum
lánum borgar lántakandi af ágóða sínum
af fjelaginu á hverjum ársfjórðungi, og á
þennan hátt getur hver fjelagsmaður
smámsaman „jetið sig inn í“ lítið og lag-
legt hús, sem er hans eigin eign. Orsök-
in til þess, að fjelagið fór að gefa sig við
þessu, er allmerkileg. Ríkur kaupmaður
einn í Rochdale átti mörg hús, sem fje-
lagar verkmannafjelagsins bjuggu í. Hon-
um gramdist mjög, hve mikla verslun fje-
lagið dró frá honum og hjet í reiði sinni
yfir þessu, að fjelagsmenn skyldu þó ekki
njóta alls ágóðans sjálfir, nú skyldi liann
hækka húsaleiguna um 1 kr. á mánuði.
En til allrar ógæfu fyrir kaupmanninn,
lifði enn andi stofnendanna i fjelaginu í
allt of miklu fjöri til þess að fjelagsmenn
ljetu bjóða sjer slíkt og þvílíkt. Þeir fóru
að byggja hús handa sjer sjálfir á þann
hátt, sem þegar er getið, og hin sífjölg-
andi hús þeirra, sem bæði eru lagleg og
hreinleg, er ágætur vitnisburður um, að
þetta fyrirtæki fjelagsins hefur einnig náð
tilgangi sínum.
Á líkan hátt stendur fjelagið í sambandi
við sjúkrasjóði, greptrunarsjóði og bruna-
bótafjelag. Enn fremur er fjelagið eins
konar lánsstofnun fyrir fjelagsmenn, auk
þess sem þeir geta tekið út allt, sem þeir
eiga inni í fjelaginu, nema einar 18 kr.,
er atvinnuleysi, sjúkdómar eða þess konar
ber að höndum, og sást best, að hve miklu
liði þetta varð fjelagsmönnnm í baðmullar-
eklunni, sem áður er á minnst.
í afskiptum sínum af menntun fjelags-
manna kemur þó fjelagið fram í sinni
fegurstu mynd. Fyrir löngu var það lög-
tekið lijá því, að 21/;,0/0 af ágóðanum
skyldi verja fjelagsmönnum til menntunar
og menningar, og á síðari árum nemur
þetta um 15,000 kr. árlega. í sambandi
við alla sölustaði þess eru stofnaðar lestr-
arstofur, þar sem eru helstu blöð, timarit
og undirstöðubækur í ýmsum vísindagrein-
um. Þær eru opnar fyrir fjelagsmenn frá
kl. 8 á morgnana til kl. 91/,; á kveldin.
í aðalbyggingu fjelagsins eru mörg her-
bergi að eins notuð í þessum tilgangi.
Þar eru, eins og áður er getið, lestrar-
salir með blöðum, tímaritum o. s. frv. og
bókasafn með um 14000 bindum; það er
opið til útlána lianda fjelagsmönnum nokkr-
ar stundir daglega. Þar eru og vísinda-
leg verkfæri (t. d. sjónpípur ýmis konar
0. s. frv.), er fjelagsmenn geta notað; leik-
húss- og ferðasjónauka má fá þar lánaða
fyrir nokkra aura, sem menn nota sjer
mjög opt. Loks hefur verið stofnaður
skóli, þar sem fjelagsmenn og börn þeirra
geta fengíð — fyrir mjög litla borgun —
tilsögn í þessum námsgreinum: Stærðfræði,
mælingarfræði, aflfræði, eðiisfræði, efnafræði,
uppdráttarlist,landfræði,grasfræði,jarðfræði
og frakknesku. Þessi kennsla er vel notuð,
og hafa mörg hundruð nemendur fengið á
þennan hátt nauðsynlegan undirbúniug til
prófs í ýmsum greinum, sem þeir hafa
tekið með góðum vitnisburði.
Þau áhrif, sem það hefur á mann, að
umgangast fjelagsmenn, eru holl og ágæt
í alla staði. Hvílíka stillingu og sjálfs-
tilfinning, lipurleik og menntun sýna þeir
ekki i allri framgöngu! Á aðalfundum
fjelagsins og í ýmsum nefndum, sem sett-
ar eru, venjast þeir við að fást við margt,
sem hefði ella aldrei komist inn fyrir
starfsvið þeirra eða sjóndeildarhring. Frjáls-
lyndi er einkenni á öllum menntunar-
störfum þeirra. Meun eru ekki hræddir
við, að láta þessar eða hinar skoðanir
komast inn hjá fjelagsmönnum. Öllum
andlegum hreyfingum nútímans er leyft
að komast að hindrunarlaust og liver lát-
inn sem frjáls og þroskaður maður mynda
sjer sína eigin skoðun af sjálfsdáðum.
Meðal þeirra 70 blaða og tímarita, sem
eru lialdin á lestrarsal aðalbyggiugarinnar,